طبق‭ ‬تعریف‭ ‬یونیسف،‭ ‬کودکان‭ ‬زیر‭ ‬18‭ ‬سال‭ ‬که‭ ‬عمده‭ ‬وقت‭ ‬خود‭ ‬را‭ ‬بدون‭ ‬سرپرستی‭ ‬و‭ ‬نظارت‭ ‬بزرگسالان‭ ‬به‭ ‬مشاغل‭ ‬رده‭ ‬پایین‭ ‬می‌گذرانند،‭ ‬کودک‭ ‬خیابانی‭ ‬خوانده‭ ‬می‌شوند‭. ‬

گذران‭ ‬ساعات‭ ‬طولانی‭ ‬در‭ ‬خیابان‌ها‭ ‬و‭ ‬قرارگرفتن‭ ‬در‭ ‬معرض‭ ‬عوامل‭ ‬متعدد‭ ‬آسیب‌زای‭ ‬محیطی‭ ‬از‭ ‬یک‭ ‬سو‭ ‬و‭ ‬عدم‭ ‬برخورداری‭ ‬یا‭ ‬محدودیت‭ ‬شدید‭ ‬در‭ ‬استفاده‭ ‬از‭ ‬امکانات‭ ‬آموزشی،‭ ‬تربیتی،‭ ‬بهداشتی‭-‬درمانی‭ ‬و‭ ‬حمایتی‭ ‬از‭ ‬سوی‭ ‬دیگر،‭ ‬سلامت‭ ‬جسمی،‭ ‬روانی‭ ‬و‭ ‬اجتماعی‭ ‬ایران،‭ ‬کودکان‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬شدت‭ ‬با‭ ‬آسیب‭ ‬مواجه‭ ‬ساخته‭ ‬و‭ ‬امکان‭ ‬رشد‭ ‬و‭ ‬توسعه‭ ‬فردی‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬آن‌ها‭ ‬سلب‭ ‬می‌کند‭. ‬عدم‭ ‬دسترسی‭ ‬به‭ ‬آموزش‌های‭ ‬تحصیلی‭ ‬و‭ ‬حرفه‭ ‬ای،‭ ‬امکان‭ ‬ارتقای‭ ‬کودکان‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬مشاغلی‭ ‬در‭ ‬سطوح‭ ‬بالاتر‭ ‬منتفی‭ ‬کرده‭ ‬و‭ ‬تجسم‭ ‬تغییر‭ ‬در‭ ‬شرایط‭ ‬زندگی‭ ‬آینده‭ ‬را‭ ‬برای‭ ‬آن‌ها‭ ‬غیر‭ ‬ممکن‭ ‬می‌سازد‭. ‬

بنابر‭ ‬آمارهای‭ ‬رسمی،‭ ‬240میلیون‭ ‬کودک‭ ‬کار‭ ‬در‭ ‬سراسر‭ ‬دنیا‭ ‬وجود‭ ‬دارد‭. ‬فعالان‭ ‬حقوق‭ ‬کودک‭ ‬وجود‭ ‬قریب‭ ‬به‭ ‬2‭ ‬میلیون‭ ‬کودک‭ ‬کار‭ ‬در‭ ‬ایران‭ ‬را‭ ‬تخمین‭ ‬زده‭ ‬اند‭. ‬حضور‭ ‬چشمگیر‭ ‬این‭ ‬کودکان‭ ‬در‭ ‬سر‭ ‬هر‭ ‬چهار‭ ‬راه،‭ ‬میدان‭ ‬یا‭ ‬مرکز‭ ‬تفریحی‭ ‬در‭ ‬سراسر‭ ‬شهرها‭ ‬و‭ ‬انبوه‭ ‬کارگاه‌ها‭ ‬با‭ ‬شرایط‭ ‬نامناسب‭ ‬موید‭ ‬این‭ ‬تخمین‭ ‬است‭. ‬ماشین‭ ‬بیمار‭ ‬تولید‭ ‬اقتصادی‭ ‬در‭ ‬ایران‭ ‬و‭ ‬سراسر‭ ‬جهان‭ ‬هر‭ ‬روز‭ ‬کودکان‭ ‬کار‭ ‬را‭ ‬بازتولید‭ ‬نموده‭ ‬و‭ ‬بر‭ ‬ابعاد‭ ‬این‭ ‬فاجعه‭ ‬گسترده‭ ‬می‌افزایند‭. ‬کودکان‭ ‬کار‭ ‬عمدتا‭ ‬در‭ ‬شرایط‭ ‬نامناسب‭ ‬از‭ ‬نظر‭ ‬ایمنی‭ ‬و‭ ‬بهداشت‭ ‬قرار‭ ‬دارند‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬معرض‭ ‬انواع‭ ‬آسیب‌های‭ ‬اجتماعی‭ ‬ازجمله‭ ‬قتل‭ ‬و‭ ‬تجاوز‭ ‬و‭ ‬انواع‭ ‬بزهکاری‭ ‬هستند‭. ‬

کار،‭ ‬انتخاب‭ ‬آگاهانه‭ ‬کودکان‭ ‬نیست‭. ‬کار‭ ‬کودکان،‭ ‬تحمیلی‭ ‬اجتماعی‭ ‬از‭ ‬سوی‭ ‬ساختارهای‭ ‬سیاسی،‭ ‬ایدئولوژیک‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬ویژه‭ ‬اقتصادی‭ ‬جامعه‭ ‬بوده‭ ‬و‭ ‬این‭ ‬گونه‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬اهمیت‭ ‬پژوهشی‭ ‬جامعه‭ ‬شناسانه‭ ‬هویدا‭ ‬می‌شود‭. ‬باید‭ ‬توجه‭ ‬داشت‭ ‬که‭ ‬این‭ ‬پدیده‌های‭ ‬اجتماعی‭ ‬دیگر‭ ‬به‭ ‬عنوان‭ ‬جزیی‭ ‬از‭ ‬پیکره‭ ‬کلی‭ ‬جامعه‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬معنا‭ ‬می‌یابد‭. ‬

مسائل‭ ‬اجتماعی‭ ‬حتی‭ ‬ناگوارترین‭ ‬آن‌ها‭ ‬و‭ ‬بدترین‭ ‬آن‌ها‭ ‬معمولا‭ ‬ریشه‭ ‬در‭ ‬ارزش‌هایی‭ ‬دارد‭ ‬که‭ ‬به‭ ‬شدت‭ ‬از‭ ‬سوی‭ ‬ما‭ ‬تایید‭ ‬می‌شوند‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬عبارت‭ ‬دیگر‭ ‬مسائل‭ ‬اجتماعی،‭ ‬اغلب‭ ‬رابطه‭ ‬کارکردی‭ ‬با‭ ‬نهادها‭ ‬و‭ ‬ارزش‌هایی‭ ‬دارد‭ ‬که‭ ‬ما‭ ‬با‭ ‬آن‌ها‭ ‬زندگی‭ ‬می‌کنیم‭. ‬پدیده‭ ‬کودکان‭ ‬خیابانی‭ ‬یا‭ ‬کودکان‭ ‬کار‭ ‬که‭ ‬از‭ ‬آن‭ ‬به‭ ‬عنوان‭ ‬تراژدی‭ ‬شهر‭ ‬یاد‭ ‬می‌شود،‭ ‬معضلی‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬کلان‭ ‬شهرها‭ ‬و‭ ‬شهر‌های‭ ‬نسبتا‭ ‬بزرگ،‭ ‬جوامع‭ ‬معاصر‭ ‬اعم‭ ‬از‭ ‬پیشرفته‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬حال‭ ‬توسعه‭ ‬با‭ ‬آن‭ ‬دست‭ ‬به‭ ‬گریبانند‭. ‬البته‭ ‬زمینه‌ها‭ ‬و‭ ‬عوامل‭ ‬گسترش‭ ‬این‭ ‬پدیده‭ ‬و‭ ‬راه‌های‭ ‬مقابله‭ ‬با‭ ‬آن‭ ‬در‭ ‬جوامع‭ ‬مختلف‭ ‬متفاوت‭ ‬است‭. ‬

به‭ ‬عنوان‭ ‬مثال،‭ ‬توسعه‭ ‬نامتوازن‭ ‬و‭ ‬عدم‭ ‬هماهنگی‭ ‬ساختار‌های‭ ‬فرهنگی،‭ ‬اقتصادی‭ ‬و‭ ‬
اجتماعی‭ ‬در‭ ‬جذب‭ ‬و‭ ‬انطباق‭ ‬با‭ ‬معیارهای‭ ‬توسعه،‭ ‬باعث‭ ‬شکل‭ ‬گیری‭ ‬تحولات‭ ‬سریع‭ ‬و‭ ‬خلق‌الساعه‭ ‬در‭ ‬بعضی‭ ‬ساختارها‭ ‬و‭ ‬عقب‭ ‬ماندگی‭ ‬ساختارهای‭ ‬دیگر‭ ‬جامعه‌ای‭ ‬شده‭ ‬است‭. ‬نتیجه‭ ‬چنین‭ ‬روندی،‭ ‬همان‭ ‬چیزی‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬ما‭ ‬امروز‭ ‬در‭ ‬شهرهای‭ ‬کوچک‭ ‬و‭ ‬بزرگ‭ ‬و‭ ‬بیشتر‭ ‬از‭ ‬همه،‭ ‬در‭ ‬کلان‭ ‬شهرها‭ ‬شاهد‭ ‬آن‭ ‬هستیم‭. ‬به‭ ‬عبارت‭ ‬دیگر،‭ ‬روند‌های‭ ‬فوق‭ ‬موجب‭ ‬تجمع‭ ‬ثروتمندی‭ ‬در‭ ‬مراکز‭ ‬استانی‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬ویژه‭ ‬پایتخت‭ ‬شده‭ ‬که‭ ‬آن‭ ‬هم‭ ‬به‭ ‬دنبال‭ ‬خود،‭ ‬سیل‭ ‬عظیم‭ ‬مهاجرین‭ ‬به‭ ‬مراکز‭ ‬را‭ ‬به‭ ‬دنبال‭ ‬داشته‭ ‬و‭ ‬الگو‌های‭ ‬متنوعی‭ ‬از‭ ‬زندگی‭ ‬در‭ ‬شهر‌های‭ ‬ما‭ ‬رقم‭ ‬زده‭ ‬است‭. ‬در‭ ‬ایران‭ ‬از‭ ‬اوایل‭ ‬دهه‭ ‬هفتاد،‭ ‬کودکان‭ ‬خیابانی،‭ ‬در‭ ‬خیابان‌های‭ ‬تهران‭ ‬و‭ ‬برخی‭ ‬شهر‌های‭ ‬بزرگ‭ ‬کشور‭ ‬در‭ ‬کانون‭ ‬توجه‭ ‬آحاد‭ ‬مسئولین‭ ‬قرار‭ ‬گرفتند‭. ‬در‭ ‬طول‭ ‬یک‭ ‬دهه‭ ‬اخیر‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬موازات‭ ‬افزایش‭ ‬تعداد‭ ‬این‭ ‬کودکان،‭ ‬روز‭ ‬به‭ ‬روز‭ ‬توجه‭ ‬و‭ ‬نگرانی‭ ‬جامعه‭ ‬نسبت‭ ‬به‭ ‬حضور‭ ‬کودکان‭ ‬در‭ ‬خیابان‭ ‬افزوده‭ ‬شده‭ ‬است‭. ‬

با‭ ‬توجه‭ ‬به‭ ‬این‭ ‬که‭ ‬آمار‭ ‬کودکان‭ ‬زیاد‭ ‬بوده‭ ‬و‭ ‬این‭ ‬پدیده‭ ‬ناخوشایند‭ ‬روز‭ ‬به‭ ‬روز‭ ‬گسترش‭ ‬می‌یابد‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬طرفی‭ ‬اطفال‭ ‬و‭ ‬نوجوانان‭ ‬به‭ ‬عنوان‭ ‬آینده‭ ‬سازان‭ ‬هر‭ ‬کشور‭ ‬محسوب‭ ‬می‌شوند‭. ‬محیط‭ ‬اطراف‭ ‬اطفال‭ ‬و‭ ‬نوجوانان‭ ‬می‌تواند‭ ‬آثاری‭ ‬بر‭ ‬جای‭ ‬بگذارد‭ ‬که‭ ‬نتایج‭ ‬آن،‭ ‬هم‭ ‬در‭ ‬زمان‭ ‬کودکی‭ ‬و‭ ‬نوجوان‭ ‬بودن‭ ‬و‭ ‬هم‭ ‬در‭ ‬بزرگسالی‭ ‬آن‌ها‭ ‬آشکار‭ ‬می‌شود‭. ‬برای‭ ‬این‭ ‬که‭ ‬نسل‭ ‬جوان‭ ‬و‭ ‬بزرگسال‭ ‬در‭ ‬یک‭ ‬کشور،‭ ‬نسلی‭ ‬عاری‭ ‬از‭ ‬هر‭ ‬گونه‭ ‬مشکلات‭ ‬رفتاری‭ ‬و‭ ‬بزهکاری‭ ‬باشد‭. ‬به‭ ‬نظر‭ ‬می‌رسد،‭ ‬برنامه‭ ‬ریزی‭ ‬مناسب‭ ‬برای‭ ‬اطفال‭ ‬و‭ ‬نوجوانان‭ ‬می‌تواند‭ ‬نسل‭ ‬آینده‭ ‬را‭ ‬از‭ ‬مشکلات‭ ‬رهایی‭ ‬بخشد‭. ‬هم‭ ‬چنین‭ ‬می‌توان‭ ‬گفت‭ ‬اگرچه‭ ‬وضع‭ ‬ایران‭ ‬با‭ ‬سایر‭ ‬کشورهای‭ ‬دیگر‭ ‬قابل‭ ‬مقایسه‭ ‬نیست‭ ‬و‭ ‬ایران‭ ‬بنیان‌های‭ ‬غنی‭ ‬فرهنگی‭ ‬و‭ ‬اجتماعی‭ ‬در‭ ‬خصوص‭ ‬کار‭ ‬دارد،‭ ‬اما‭ ‬این‭ ‬نگرش‭ ‬قوی‭ ‬و‭ ‬مثبت‭ ‬منجر‭ ‬به‭ ‬ریشه‭ ‬کنی‭ ‬کار‭ ‬کودک‭ ‬نشده‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬ادامه‭ ‬به‭ ‬چند‭ ‬نمونه‭ ‬پیشنهاد‌هایی‭ ‬جهت‭ ‬رفع‭ ‬این‭ ‬معضل‭ ‬اشاره‭ ‬می‌شود‭. ‬

ایجاد‭ ‬درک‭ ‬و‭ ‬شناختی‭ ‬صحیح‭ ‬از‭ ‬رفتار‭ ‬کودکان‭ ‬و‭ ‬نوجوانان‭ ‬در‭ ‬سنین‭ ‬مختلف‭. ‬

گسترش‭ ‬چتر‭ ‬آموزش‭ ‬کودکان‭ ‬در‭ ‬مناطق‭ ‬محروم‭ ‬و‭ ‬اتخاذ‭ ‬سیاست‌های‭ ‬مناسب‭ ‬جهت‭ ‬ایجاد‭ ‬عزم‭ ‬ملی‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬زمینه‭ ‬و‭ ‬ایجاد‭ ‬زمینه‌های‭ ‬مناسب‭ ‬برای‭ ‬امکان‭ ‬ادامه‭ ‬تحصیل‭ ‬شاغل‭. ‬

ادغام‭ ‬فعالیت‌های‭ ‬رفاهی‭ ‬برخی‭ ‬سازمان‌های‭ ‬حمایت‭ ‬کننده‭ ‬در‭ ‬زمینه‭ ‬رفاه‭ ‬اجتماعی‭ ‬همچون‭ ‬سازمان‭ ‬بهزیستی،‭ ‬کمیته‭ ‬امداد‭. ‬

تدوین‭ ‬قوانین‭ ‬مناسب‭ ‬جهت‭ ‬حمایت‭ ‬از‭ ‬حقوق‭ ‬کودکان‭. ‬

تحویل‭ ‬کودکان‭ ‬رها‭ ‬شده،‭ ‬بد‭ ‬سرپرست‭ ‬یا‭ ‬بدون‭ ‬سرپرست‭ ‬به‭ ‬خانواده‌های‭ ‬مناسب‭ ‬و‭ ‬نظارت‭ ‬بر‭ ‬نحوه‭ ‬آموزش‭ ‬و‭ ‬تربیت‭ ‬آن‭ ‬ها‭. ‬

تاکید‭ ‬بر‭ ‬پیشگیری‭ ‬برای‭ ‬کاهش‭ ‬کار‭ ‬کودکان‭ ‬و‭ ‬سایر‭ ‬آسیب‌های‭ ‬اجتماعی‭. ‬

فقرزدایی‭ ‬و‭ ‬تامین‭ ‬رفاه‭ ‬عمومی‭. ‬

ساماندهی‭ ‬درست‭ ‬کودکان‭ ‬خیابانی‭ (‬شناسایی،‭ ‬حمایت،‭ ‬توانمند‭ ‬سازی‭). ‬

برطرف‭ ‬کردن‭ ‬مشکلات‭ ‬قانونی

تاسیس‭ ‬نهاد‭ ‬ملی‭ ‬حمایت‭ ‬از‭ ‬کودکان‭ ‬و‭...‬

ریحانه‭ ‬زارع‭ ‬بیدکی

ارشد‭ ‬مشاوره‭ ‬خانواده