>دشتهای اطراف تهران دچار فرونشست شدهاند
بسیاری از دشتهای ایران مانند دشت تهران - شهریار از چند دهه پیش تاکنون دچار این نوع پدیده شدهاند و مناطق جنوبی تهران نیز درگیر این معضل هستند.به طور معمول برای کنترل این پدیده باید برداشت ازمنابع آب زیرزمینی به تعادل برسد و بین میزان تغذیه آبها و برداشت، اعتدال وجود داشته باشد که در این صورت میتوان پدیده را کنترل کرد در غیراین صورت با تهی شدن لایههای زیرزمینی از آب تبعاتی در پی خواهد داشت از این رو اصرار داریم که هرچه زودتر با کنترل منابع آب، پدیده فرونشست در سطح کشور مدیریت شود اما در مورد فروریزشها عوامل متعددی نقش دارند، و مانند پدیده «فرونشست خاک» نقش کلیدی دارد. وقتی که آبهای زیرزمینی در شنهای دانه درشت و ماسه پایین برود فرونشستی ایجاد نمیشود. به عبارت دیگر، پایین رفتن تراز آب زیرزمینی در خاکهای ریزدانه باعث رخداد فرونشست زمین میشود.
>خاک تهران با برخی مناطق کشور متفاوت است
نوع خاک از دیدگاه ژئوتکنیکی دارای اهمیت زیادی است به طور مثال در تهران و برخی دیگر از مناطق کشور خاکهای حساستری وجود دارد که تمهیدات ویژه میطلبد اگر از این خاکها برای ایجاد تونل و یا قنوات استفاده شود نظارت و مدیریت بیشتری لازم است و برحسب شرایط باید راهکارهای مهندسی ویژه ارائه شود.در عملیات عمرانی و ایجاد سازهها اگر به وجود خاکهای مسئلهساز توجه نشود به طور یقین با مشکل مواجه خواهیم شد مثل ایجاد رمپ در اتوبانها که اگر در زیرسازیها نظارت کافی اعمال نشده باشد ممکن است براثر بارندگی و...ریزش و یا فروریزش اتفاق بیفتد بنابراین چگونگی اجرا و بهرهبرداری از خاک بسیار مهم است.
آیا برای مدیریت این پدیدهها راهکار عملی و اجرایی دیگری نیز وجود دارد؟
هرچه شناخت صحیحتر و کاملتر از تعاریف این پدیدهها داشته باشیم میتوانیم به عملکرد و نتایج قابل قبولتری دست یابیم هرچند رصد موضوعات مرتبط با نشت آب ناشی از ترکیدگی لوله در زیرزمین و...به طور همه جانبه در هیچ کجای دنیا امکان پذیر نیست ولی در مناطق ویژه و مدنظر، بررسی و کنکاش مباحث ژئوفیزیکی غیرقابل اجتناب است و شناسایی محلهای نشت آب مهم است.برای تحقق این کار استفاده از ابزارهای جدید و به روز ماهوارهای مطرح است البته این تجهیزات هم خطاها و نواقصی دارد اما استفاده از این تکنیک برای شناسایی مکانهای حساس که امکان فروریزش و فرونشست دارد، میتواند راهگشا و مفید باشد تا حدی که دانشمندان با توسعه و مجهزشدن به تکنولوژی و امکانات جدید مانند تصاویر ماهوارهها امیدوارند که در آینده نزدیک بتوانند در بازه زمانی مناسب وقوع پدیدههای مذکور را تخمین بزنند.مبحث فروچاله هم برای مناطقی مثل استانهای فارس، همدان و کرمان به ویژه اطراف زاگرس که جنس سنگ آنها از آهک است و در آن چشمههای بزرگی وجود دارد، مصداق دارد که به صورت گسستگی و حفره نمایان میشود.این سه مقوله با تعاریف متفاوت و راهکارهای مختلف وجود دارد که براساس مکانیزم شکلگیری با هم تفاوت دارند.
آیا در مکانهایی که فرونشست به خصوص در شهر تهران روی میدهد کارشناسی سطوح عمقی خاک به خاطر وجود قنات، چاله و یا حفره ضرورت دارد یا بازسازی سطحی کفایت میکند؟
اگر فرونشست به صورت موردی و ناشی از یک اتفاق خاص مانند بارندگی و ترکیدگی لوله که باعث جمع شدن آب در یک محل میشود، باشد، برنامه خاص و کارشناسی لازم ندارد زیرا این پدیده در بسیاری از کشورهای دنیا اتفاق میافتد فقط باید تیم عملیاتی و نظارت مهندسی با سرعت، سعی در بازسازی مجدد آن داشته باشند با این حال بررسی آنها برای امور پژوهشی و تحقیقاتی نیز ممکن است مفید باشد.
>نباید در هر منطقهای مجوز برجسازی صادر کرد
نکته مهم این است که بررسی کارشناسانه در مقیاس گسترده برای شهرداری جهت جلوگیری از وقوع این پدیدهها امکان پذیر نیست اما این تفکر نباید مانع انجام وظایف اساسی و مهم شود و با استناد به قضا و قدر از مسئولیت شانه خالی کنیم. به طور مثال شناسایی قنوات در سطح تهران انجام شده اما ابهاماتی دراین مورد وجود دارد بیشک شناخت بهترموقعیت قنوات، نوع خاک و... میزان خطرپذیری را پایین میآورد چون میتوانیم از انجام برخی اقدامات مانند ساختوساز(برج سازی) در آن مناطق مستعد ممانعت به عمل آورده و یا عملیاتی پیشگیرانه انجام دهیم به طور خلاصه با افزایش اطلاعات، استانداردها، اجرای دقیق قوانین و آیین نامهها که مجموعه به هم پیوسته است میتوان از بروز حوادث ممانعت کرد.
در شرایط کنونی که مشکل خشکسالی وجود دارد آیا میتوان از آب فاضلاب برای جلوگیری از فرسایش خاک ورطوبت زمین برای ممانعت از ظهور این پدیدهها استفاده کرد؟
این کار بستگی به شرایط زمین و آبخوانهای آن منطقه دارد ولی کیفیت آب هم مهم است، اگر از لحاظ کیفی مشکل خاصی نباشد میتواند به عنوان جایگزین مناسب در نظر گرفته شود اما بخشی از لایههای زیرزمین پذیرای آب نیستند زیرا هرخاکی میزان نفوذپذیری متفاوت دارد و تزریق آب اضافه باعث پس زدن آن میشود.تغذیه مصنوعی مسئله ساده و پیش پا افتاده نیست و از نظر کمی و کیفی مشکلات و معضلات خاص خودش را دارد.
>شاهد کلی گویی در مسئله مخاطرات شهری هستیم
ماحصل جلسات بیشتر کلی گویی مثل مدیریت منابع آب، کاهش مصرف آب و... در حد پیشنهاد و حرف است ولی چگونگی اجرا و جزییات آن مطرح نیست در صورتی که برای کاهش مصرف منابع آب زیرزمینی، باید منابع جایگزین، میزان برداشت آب در هرمنطقه و تمامی جوانب بررسی شود.