شناسهٔ خبر: 56096436 - سرویس اجتماعی
نسخه قابل چاپ منبع: روزنامه آفتاب یزد | لینک خبر

یک پژوهشگر مسائل استراتژیک مطرح کرد

زنگ هشدار «فرو ریزش» در تهران از بزرگراه مدرس به صدا در آمد؟!

آیا‭ ‬تهران‭ ‬در‭ ‬آستانه‭ ‬یک‭ ‬خطر‭ ‬جدی‭ ‬قرار‭ ‬گرفته‭ ‬است؟‭ ‬به‭ ‬دنبال‭ ‬بارش‌های‭ ‬شدید‭ ‬باران‭ ‬در‭ ‬اوایل‭ ‬مردادماه‭ ‬امسال‭ ‬در‭ ‬بسیاری‭ ‬از‭ ‬مناطق‭ ‬کشور‭ ‬موجب‭ ‬خسارات‭ ‬گسترده‌ای‭ ‬شد،‭ ‬در‭ ‬تهران‭ ‬نیز‭ ‬علاوه‭ ‬بر‭ ‬خسارات‭ ‬ایجاد‭ ‬شده‭ ‬در‭ ‬مناطق‭ ‬شمال‌غربی‭ ‬شهر،‭ ‬در‭ ‬ورودی‭ ‬کند‭ ‬رو‭ ‬بزرگراه‭ ‬مدرس‭ (‬زیر‭ ‬پل‭ ‬میرداماد‭) ‬فروریزش‭ ‬زمین‭ ‬در‭ ‬مقیاس‭ ‬بسیار‭ ‬کوچک‭ ‬اتفاق‭ ‬افتاد‭. ‬هرچند‭ ‬این‭ ‬بخش‭ ‬از‭ ‬بزرگراه‭ ‬توسط‭ ‬شهرداری‭ ‬با‭ ‬چند‭ ‬مانع‭ ‬حصارکشی‭ ‬و‭ ‬با‭ ‬یک‭ ‬روکش‭ ‬فلزی‭ ‬پوشیده‭ ‬شد‭.‬با‭ ‬توجه‭ ‬به‭ ‬اینکه‭ ‬چندسالی‭ ‬است‭ ‬در‭ ‬مورد‭ ‬این‭ ‬پدیده‌ها‭ ‬مطالب‭ ‬و‭ ‬سخنرانی‌ها‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬همه‭ ‬مهمتر‭ ‬هشدارهایی‭ ‬ارائه‭ ‬شده‭ ‬است‭. ‬برای‭ ‬آگاهی‭ ‬از‭ ‬ماحصل‭ ‬جلسات‭ ‬و‭ ‬میزان‭ ‬اقدامات‭ ‬عملی‭ ‬برای‭ ‬پیشگیری‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬نتیجه‭ ‬آمادگی‭ ‬برای‭ ‬مواجه‭ ‬با‭ ‬این‭ ‬پدیده‭ ‬ها،‭ ‬دیده‌بان‭ ‬ایران‭ ‬گفت‌و‌گویی‭ ‬با‭ ‬دکتر‭ ‬امیر‭ ‬شمشکی،‭ ‬پژوهشگر‭ ‬سازمان‭ ‬زمین‌شناسی‭ ‬و‭ ‬اکتشافات‌معدنی‭ ‬کشور‭ ‬داشته‭ ‬که‭ ‬مشروح‭ ‬آن‭ ‬را‭ ‬در‭ ‬زیر‭ ‬می‌خوانید‭:‬

صاحب‌خبر -


>دشت‌های‭ ‬اطراف‭ ‬تهران‭ ‬دچار‭ ‬فرونشست‭ ‬شده‌اند

بسیاری‭ ‬از‭ ‬دشت‌های‭ ‬ایران‭ ‬مانند‭ ‬دشت‭ ‬تهران‭ - ‬شهریار‭ ‬از‭ ‬چند‭ ‬دهه‭ ‬پیش‭ ‬تاکنون‭ ‬دچار‭ ‬این‭ ‬نوع‭ ‬پدیده‭ ‬شده‌اند‭ ‬و‭ ‬مناطق‭ ‬جنوبی‭ ‬تهران‭ ‬نیز‭ ‬درگیر‭ ‬این‭ ‬معضل‭ ‬هستند‭.‬به‭ ‬طور‭ ‬معمول‭ ‬برای‭ ‬کنترل‭ ‬این‭ ‬پدیده‭ ‬باید‭ ‬برداشت‭ ‬ازمنابع‭ ‬آب‭ ‬زیرزمینی‭ ‬به‭ ‬تعادل‭ ‬برسد‭ ‬و‭ ‬بین‭ ‬میزان‭ ‬تغذیه‭ ‬آب‌ها‭ ‬و‭ ‬برداشت،‭ ‬اعتدال‭ ‬وجود‭ ‬داشته‭ ‬باشد‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬این‭ ‬صورت‭ ‬می‌توان‭ ‬پدیده‭ ‬را‭ ‬کنترل‭ ‬کرد‭ ‬در‭ ‬غیراین‭ ‬صورت‭ ‬با‭ ‬تهی‭ ‬شدن‭ ‬لایه‌های‭ ‬زیرزمینی‭ ‬از‭ ‬آب‭ ‬تبعاتی‭ ‬در‭ ‬پی‭ ‬خواهد‭ ‬داشت‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬رو‭ ‬اصرار‭ ‬داریم‭ ‬که‭ ‬هرچه‭ ‬زودتر‭ ‬با‭ ‬کنترل‭ ‬منابع‭ ‬آب،‭ ‬پدیده‭ ‬فرونشست‭ ‬در‭ ‬سطح‭ ‬کشور‭ ‬مدیریت‭ ‬شود‭ ‬اما‭ ‬در‭ ‬مورد‭ ‬فروریزش‌ها‭ ‬عوامل‭ ‬متعددی‭ ‬نقش‭ ‬دارند،‭ ‬و‭ ‬مانند‭ ‬پدیده‭ ‬‮«‬فرونشست‭ ‬خاک‮»‬‭ ‬نقش‭ ‬کلیدی‭ ‬دارد‭. ‬وقتی‭ ‬که‭ ‬آب‌های‭ ‬زیرزمینی‭ ‬در‭ ‬شن‌های‭ ‬دانه‭ ‬درشت‭ ‬و‭ ‬ماسه‭ ‬پایین‭ ‬برود‭ ‬فرونشستی‭ ‬ایجاد‭ ‬نمی‌شود‭. ‬به‭ ‬عبارت‭ ‬دیگر،‭ ‬پایین‭ ‬رفتن‭ ‬تراز‭ ‬آب‭ ‬زیرزمینی‭ ‬در‭ ‬خاک‌های‭ ‬ریزدانه‭ ‬باعث‭ ‬رخداد‭ ‬فرونشست‭ ‬زمین‭ ‬می‌شود‭.‬


>خاک‭ ‬تهران‭ ‬با‭ ‬برخی‭ ‬مناطق‭ ‬کشور‭ ‬متفاوت‭ ‬است

نوع‭ ‬خاک‭ ‬از‭ ‬دیدگاه‭ ‬ژئوتکنیکی‭ ‬دارای‭ ‬اهمیت‭ ‬زیادی‭ ‬است‭ ‬به‭ ‬طور‭ ‬مثال‭ ‬در‭ ‬تهران‭ ‬و‭ ‬برخی‭ ‬دیگر‭ ‬از‭ ‬مناطق‭ ‬کشور‭ ‬خاک‌های‭ ‬حساس‌تری‭ ‬وجود‭ ‬دارد‭ ‬که‭ ‬تمهیدات‭ ‬ویژه‭ ‬می‌طلبد‭ ‬اگر‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬خاک‌ها‭ ‬برای‭ ‬ایجاد‭ ‬تونل‭ ‬و‭ ‬یا‭ ‬قنوات‭ ‬استفاده‭ ‬شود‭ ‬نظارت‭ ‬و‭ ‬مدیریت‭ ‬بیشتری‭ ‬لازم‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬برحسب‭ ‬شرایط‭ ‬باید‭ ‬راهکارهای‭ ‬مهندسی‭ ‬ویژه‭ ‬ارائه‭ ‬شود‭.‬در‭ ‬عملیات‭ ‬عمرانی‭ ‬و‭ ‬ایجاد‭ ‬سازه‌ها‭ ‬اگر‭ ‬به‭ ‬وجود‭ ‬خاک‌های‭ ‬مسئله‌ساز‭ ‬توجه‭ ‬نشود‭ ‬به‭ ‬طور‭ ‬یقین‭ ‬با‭ ‬مشکل‭ ‬مواجه‭ ‬خواهیم‭ ‬شد‭ ‬مثل‭ ‬ایجاد‭ ‬رمپ‭ ‬در‭ ‬اتوبان‌ها‭ ‬که‭ ‬اگر‭ ‬در‭ ‬زیرسازی‌ها‭ ‬نظارت‭ ‬کافی‭ ‬اعمال‭ ‬نشده‭ ‬باشد‭ ‬ممکن‭ ‬است‭ ‬براثر‭ ‬بارندگی‭ ‬و‭...‬ریزش‭ ‬و‭ ‬یا‭ ‬فروریزش‭ ‬اتفاق‭ ‬بیفتد‭ ‬بنابراین‭ ‬چگونگی‭ ‬اجرا‭ ‬و‭ ‬بهره‌برداری‭ ‬از‭ ‬خاک‭ ‬بسیار‭ ‬مهم‭ ‬است‭.‬


‭ ‬آیا‭ ‬برای‭ ‬مدیریت‭ ‬این‭ ‬پدیده‌ها‭ ‬راهکار‭ ‬عملی‭ ‬و‭ ‬اجرایی‭ ‬دیگری‭ ‬نیز‭ ‬وجود‭ ‬دارد؟

هرچه‭ ‬شناخت‭ ‬صحیح‌تر‭ ‬و‭ ‬کامل‌تر‭ ‬از‭ ‬تعاریف‭ ‬این‭ ‬پدیده‌ها‭ ‬داشته‭ ‬باشیم‭ ‬می‌توانیم‭ ‬به‭ ‬عملکرد‭ ‬و‭ ‬نتایج‭ ‬قابل‭ ‬قبول‌تری‭ ‬دست‭ ‬یابیم‭ ‬هرچند‭ ‬رصد‭ ‬موضوعات‭ ‬مرتبط‭ ‬با‭ ‬نشت‭ ‬آب‭ ‬ناشی‭ ‬از‭ ‬ترکیدگی‭ ‬لوله‭ ‬در‭ ‬زیرزمین‭ ‬و‭...‬به‭ ‬طور‭ ‬همه‭ ‬جانبه‭ ‬در‭ ‬هیچ‭ ‬کجای‭ ‬دنیا‭ ‬امکان‭ ‬پذیر‭ ‬نیست‭ ‬ولی‭ ‬در‭ ‬مناطق‭ ‬ویژه‭ ‬و‭ ‬مدنظر،‭ ‬بررسی‭ ‬و‭ ‬کنکاش‭ ‬مباحث‭ ‬ژئوفیزیکی‭ ‬غیرقابل‭ ‬اجتناب‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬شناسایی‭ ‬محل‌های‭ ‬نشت‭ ‬آب‭ ‬مهم‭ ‬است‭.‬برای‭ ‬تحقق‭ ‬این‭ ‬کار‭ ‬استفاده‭ ‬از‭ ‬ابزارهای‭ ‬جدید‭ ‬و‭ ‬به‭ ‬روز‭ ‬ماهواره‌ای‭ ‬مطرح‭ ‬است‭ ‬البته‭ ‬این‭ ‬تجهیزات‭ ‬هم‭ ‬خطاها‭ ‬و‭ ‬نواقصی‭ ‬دارد‭ ‬اما‭ ‬استفاده‭ ‬از‭ ‬این‭ ‬تکنیک‭ ‬برای‭ ‬شناسایی‭ ‬مکان‌های‭ ‬حساس‭ ‬که‭ ‬امکان‭ ‬فروریزش‭ ‬و‭ ‬فرونشست‭ ‬دارد،‭ ‬می‌تواند‭ ‬راهگشا‭ ‬و‭ ‬مفید‭ ‬باشد‭ ‬تا‭ ‬حدی‭ ‬که‭ ‬دانشمندان‭ ‬با‭ ‬توسعه‭ ‬و‭ ‬مجهزشدن‭ ‬به‭ ‬تکنولوژی‭ ‬و‭ ‬امکانات‭ ‬جدید‭ ‬مانند‭ ‬تصاویر‭ ‬ماهواره‌ها‭ ‬امیدوارند‭ ‬که‭ ‬در‭ ‬آینده‭ ‬نزدیک‭ ‬بتوانند‭ ‬در‭ ‬بازه‭ ‬زمانی‭ ‬مناسب‭ ‬وقوع‭ ‬پدیده‌های‭ ‬مذکور‭ ‬را‭ ‬تخمین‭ ‬بزنند‭.‬مبحث‭ ‬فروچاله‭ ‬هم‭ ‬برای‭ ‬مناطقی‭ ‬مثل‭ ‬استان‌های‭ ‬فارس،‭ ‬همدان‭ ‬و‭ ‬کرمان‭ ‬به‭ ‬ویژه‭ ‬اطراف‭ ‬زاگرس‭ ‬که‭ ‬جنس‭ ‬سنگ‭ ‬آنها‭ ‬از‭ ‬آهک‭ ‬است‭ ‬و‭ ‬در‭ ‬آن‭ ‬چشمه‌های‭ ‬بزرگی‭ ‬وجود‭ ‬دارد،‭ ‬مصداق‭ ‬دارد‭ ‬که‭ ‬به‭ ‬صورت‭ ‬گسستگی‭ ‬و‭ ‬حفره‭ ‬نمایان‭ ‬می‌شود‭.‬این‭ ‬سه‭ ‬مقوله‭ ‬با‭ ‬تعاریف‭ ‬متفاوت‭ ‬و‭ ‬راهکارهای‭ ‬مختلف‭ ‬وجود‭ ‬دارد‭ ‬که‭ ‬براساس‭ ‬مکانیزم‭ ‬شکل‌گیری‭ ‬با‭ ‬هم‭ ‬تفاوت‭ ‬دارند‭.‬


‭ ‬آیا‭ ‬در‭ ‬مکانهایی‭ ‬که‭ ‬فرونشست‭ ‬به‭ ‬خصوص‭ ‬در‭ ‬شهر‭ ‬تهران‭ ‬روی‭ ‬می‌دهد‭ ‬کارشناسی‭ ‬سطوح‭ ‬عمقی‭ ‬خاک‭ ‬به‭ ‬خاطر‭ ‬وجود‭ ‬قنات،‭ ‬چاله‭ ‬و‭ ‬یا‭ ‬حفره‭ ‬ضرورت‭ ‬دارد‭ ‬یا‭ ‬بازسازی‭ ‬سطحی‭ ‬کفایت‭ ‬می‌کند؟

اگر‭ ‬فرونشست‭ ‬به‭ ‬صورت‭ ‬موردی‭ ‬و‭ ‬ناشی‭ ‬از‭ ‬یک‭ ‬اتفاق‭ ‬خاص‭ ‬مانند‭ ‬بارندگی‭ ‬و‭ ‬ترکیدگی‭ ‬لوله‭ ‬که‭ ‬باعث‭ ‬جمع‭ ‬شدن‭ ‬آب‭ ‬در‭ ‬یک‭ ‬محل‭ ‬می‌شود،‭ ‬باشد،‌‭ ‬برنامه‭ ‬خاص‭ ‬و‭ ‬کارشناسی‭ ‬لازم‭ ‬ندارد‭ ‬زیرا‭ ‬این‭ ‬پدیده‭ ‬در‭ ‬بسیاری‭ ‬از‭ ‬کشورهای‭ ‬دنیا‭ ‬اتفاق‭ ‬می‌افتد‭ ‬فقط‭ ‬باید‭ ‬تیم‭ ‬عملیاتی‭ ‬و‭ ‬نظارت‭ ‬مهندسی‭ ‬با‭ ‬سرعت،‭ ‬سعی‭ ‬در‭ ‬بازسازی‭ ‬مجدد‭ ‬آن‭ ‬داشته‭ ‬باشند‭ ‬با‭ ‬این‭ ‬حال‭ ‬بررسی‭ ‬آنها‭ ‬برای‭ ‬امور‭ ‬پژوهشی‭ ‬و‭ ‬تحقیقاتی‭ ‬نیز‭ ‬ممکن‭ ‬است‭ ‬مفید‭ ‬باشد‭.‬


>نباید‭ ‬در‭ ‬هر‭ ‬منطقه‌ای‭ ‬مجوز‭ ‬برج‌سازی‭ ‬صادر‭ ‬کرد

نکته‭ ‬مهم‭ ‬این‭ ‬است‭ ‬که‭ ‬بررسی‭ ‬کارشناسانه‭ ‬در‭ ‬مقیاس‭ ‬گسترده‭ ‬برای‭ ‬شهرداری‭ ‬جهت‭ ‬جلوگیری‭ ‬از‭ ‬وقوع‭ ‬این‭ ‬پدیده‌ها‭ ‬امکان‭ ‬پذیر‭ ‬نیست‭ ‬اما‭ ‬این‭ ‬تفکر‭ ‬نباید‭ ‬مانع‭ ‬انجام‭ ‬وظایف‭ ‬اساسی‭ ‬و‭ ‬مهم‭ ‬شود‭ ‬و‭ ‬با‭ ‬استناد‭ ‬به‭ ‬قضا‭ ‬و‭ ‬قدر‭ ‬از‭ ‬مسئولیت‭ ‬شانه‭ ‬خالی‭ ‬کنیم‭. ‬به‭ ‬طور‭ ‬مثال‭ ‬شناسایی‭ ‬قنوات‭ ‬در‭ ‬سطح‭ ‬تهران‭ ‬انجام‭ ‬شده‭ ‬اما‭ ‬ابهاماتی‭ ‬دراین‭ ‬مورد‭ ‬وجود‭ ‬دارد‭ ‬بی‌شک‭ ‬شناخت‭ ‬بهترموقعیت‭ ‬قنوات،‭ ‬نوع‭ ‬خاک‭ ‬و‭... ‬میزان‭ ‬خطرپذیری‭ ‬را‭ ‬پایین‭ ‬می‌آورد‭ ‬چون‭ ‬می‌توانیم‭ ‬از‭ ‬انجام‭ ‬برخی‭ ‬اقدامات‭ ‬مانند‭ ‬ساخت‌و‌ساز‭(‬برج‭ ‬سازی‭) ‬در‭ ‬آن‭ ‬مناطق‭ ‬مستعد‭ ‬ممانعت‭ ‬به‭ ‬عمل‭ ‬آورده‭ ‬و‭ ‬یا‭ ‬عملیاتی‭ ‬پیشگیرانه‭ ‬انجام‭ ‬دهیم‭ ‬به‭ ‬طور‭ ‬خلاصه‭ ‬با‭ ‬افزایش‭ ‬اطلاعات،‭ ‬استانداردها،‭ ‬اجرای‭ ‬دقیق‭ ‬قوانین‭ ‬و‭ ‬آیین‭ ‬نامه‌ها‭ ‬که‭ ‬مجموعه‭ ‬به‭ ‬هم‭ ‬پیوسته‭ ‬است‭ ‬می‌توان‭ ‬از‭ ‬بروز‭ ‬حوادث‭ ‬ممانعت‭ ‬کرد‭.‬


‭ ‬در‭ ‬شرایط‭ ‬کنونی‭ ‬که‭ ‬مشکل‭ ‬خشکسالی‭ ‬وجود‭ ‬دارد‭ ‬آیا‭ ‬می‌توان‭ ‬از‭ ‬آب‭ ‬فاضلاب‭ ‬برای‭ ‬جلوگیری‭ ‬از‭ ‬فرسایش‭ ‬خاک‭ ‬ورطوبت‭ ‬زمین‭ ‬برای‭ ‬ممانعت‭ ‬از‭ ‬ظهور‭ ‬این‭ ‬پدیده‌ها‭ ‬استفاده‭ ‬کرد؟

این‭ ‬کار‭ ‬بستگی‭ ‬به‭ ‬شرایط‭ ‬زمین‭ ‬و‭ ‬آبخوان‌های‭ ‬آن‭ ‬منطقه‭ ‬دارد‭ ‬ولی‭ ‬کیفیت‭ ‬آب‭ ‬هم‭ ‬مهم‭ ‬است،‭ ‬اگر‭ ‬از‭ ‬لحاظ‭ ‬کیفی‭ ‬مشکل‭ ‬خاصی‭ ‬نباشد‭ ‬می‌تواند‭ ‬به‭ ‬عنوان‭ ‬جایگزین‭ ‬مناسب‭ ‬در‭ ‬نظر‭ ‬گرفته‭ ‬شود‭ ‬اما‭ ‬بخشی‭ ‬از‭ ‬لایه‌های‭ ‬زیرزمین‭ ‬پذیرای‭ ‬آب‭ ‬نیستند‭ ‬زیرا‭ ‬هرخاکی‭ ‬میزان‭ ‬نفوذپذیری‭ ‬متفاوت‭ ‬دارد‭ ‬و‭ ‬تزریق‭ ‬آب‭ ‬اضافه‭ ‬باعث‭ ‬پس‭ ‬زدن‭ ‬آن‭ ‬می‌شود‭.‬تغذیه‭ ‬مصنوعی‭ ‬مسئله‭ ‬ساده‭ ‬و‭ ‬پیش‭ ‬پا‭ ‬افتاده‭ ‬نیست‭ ‬و‭ ‬از‭ ‬نظر‭ ‬کمی‭ ‬و‭ ‬کیفی‭ ‬مشکلات‭ ‬و‭ ‬معضلات‭ ‬خاص‭ ‬خودش‭ ‬را‭ ‬دارد‭.‬


>شاهد‭ ‬کلی‭ ‬گویی‭ ‬در‭ ‬مسئله‭ ‬مخاطرات‭ ‬شهری‭ ‬هستیم

ماحصل‭ ‬جلسات‭ ‬بیشتر‭ ‬کلی‭ ‬گویی‭ ‬مثل‭ ‬مدیریت‭ ‬منابع‭ ‬آب،‭ ‬کاهش‭ ‬مصرف‭ ‬آب‭ ‬و‭... ‬در‭ ‬حد‭ ‬پیشنهاد‭ ‬و‭ ‬حرف‭ ‬است‭ ‬ولی‭ ‬چگونگی‭ ‬اجرا‭ ‬و‭ ‬جزییات‭ ‬آن‭ ‬مطرح‭ ‬نیست‭ ‬در‭ ‬صورتی‭ ‬که‭ ‬برای‭ ‬کاهش‭ ‬مصرف‭ ‬منابع‭ ‬آب‭ ‬زیرزمینی،‭ ‬باید‭ ‬منابع‭ ‬جایگزین،‭ ‬میزان‭ ‬برداشت‭ ‬آب‭ ‬در‭ ‬هرمنطقه‭ ‬و‭ ‬تمامی‭ ‬جوانب‭ ‬بررسی‭ ‬شود‭.‬