گاه در یک استان دورافتاده چنان از این نمایشگاه استقبال می‌شود که ناشران و مدیران برگزاری نمایشگاه در حیرت می‌مانند و گاه در استانی که به نظر می‌رسد از نظر رشد اجتماعی و اقتصادی در رتبه بالاتری نسبت به سایر استان‌های همجوار قرار دارد، چنانکه باید و شاید از نمایشگاه استقبال نمی‌شود و خستگی را به تن برگزارکنندگان آن می‌گذارد.

با این همه پارادوکس، برگزاری نمایشگاه‌های کتاب استانی همچنان گریبان عرصه نشر را رها نمی‌کند. برخی موافقانِ جدی و عده‎ای مخالفانِ جدی این رویداد هستند و البته هر دو 2 گروه تا کنون نتوانسته‌اند در تصمیم دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌ در دولت‎های نهم و دهم و یازدهم مبنی بر برگزاری این نمایشگاه‌ها خللی وارد کنند. وزارت ارشاد محکم پای ایده برگزاری نمایشگاه کتاب استانی ایستاده است و گوشی برای شنیدن دیدگاه مخالف درباره این نمایشگاه‌ها ندارد.

ناشران موافق هستند

موافقان برگزاری این نمایشگاه که به‌طور عمده ناشران به شمار می‌روند، از برگزاری ارتباطی رودررو با مخاطبان خود لذت می‌برند. آنها پس از برگزاری نمایشگاه کتاب تهران به عنوان مهم‌ترین رویداد اقتصادی کشور در حوزه نشر، با آغاز برگزاری نمایشگاه‌های استانی فرصت رویارویی نزدیک و مستمری را در یک فرآیند چندین ماهه با مخاطبانشان در سراسر کشور را پیدا می‌کنند و در محیطی که حداقل‌های استاندارد نمایشگاهی را داراست، تازه‌ترین تولیداتشان را برای آنها عرضه می‌کنند. این اتفاق همچنین به واسطه آورده اقتصادی خود در سال‌های رکود نشر کشور، یکی از مهم‌ترین منابع تأمین مالی ناشران به شمار می‌رود.

محمدعلی جعفریه، مدیر مسؤول نشر «ثالث»، از جمله ناشرانی است که امسال در این نمایشگاه حضور داشته است. وی ضمن مفید و تأثیرگذار بودن برگزاری این نمایشگاه‌ها در وجهه اقتصاد نشر و نیز توسعه فرهنگ مطالعه، گفت: گرچه بخش قابل توجهی از  نویسندگان مطرح کشور در تهران زندگی می‌کنند و بالطبع آثارشان نیز در پایتخت منتشر می‌شود اما همین آثار در قالب نمایشگاه‌های استانی است که به تمام استان‌ها ارسال می‌شود. جالب است بدانید که مردم برخی از شهرستان‌های ما بسیار اهل مطالعه هستند و تازه‌های نشر را دنبال می‌کنند و از این اقدام بسیار استقبال کرده‌ و می‌کنند.

پوشش خلأ فرهنگی در شهرستان‌ها

وی می‌افزاید: این نمایشگاه‌ها برای همه کسانی که اهل مطالعه و کتابخوانی هستند، به‌واسطه ایجاد فرصتی برای دیدن نویسندگان مورد علاقه و محبوبشان بسیار جذاب است و فرصت‌ فرهنگی اقتصادی خوبی را فراهم می‌آورد که می‌توان از ظرفیت آن استفاده کرد.

در همین راستا سیدعباس صالحی، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، ‌نیز در مقام برگزارکننده این نمایشگاه طی سخنانی در مراسم افتتاحیه نخستین نمایشگاه کتاب استانی در هفته گذشته، نمایشگاه‌های کتاب استانی را فرصتی مناسب برای حضور ناشران غیراستانی و شهرستانی در اجتماع بزرگ نشر کشور معرفی کرده که می‌تواند منجر به استفاده از ظرفیت‌های آنها هم شود.

به گفته صالحی، حضور بیش از 2 هزار ناشر در نمایشگاه‌های کتاب استانی طی سال‌های گذشته منجر به برپایی سالانة هفته‌های فرهنگی در استان‌های کشور شده و بخشی از خلأ فرهنگی موجود در این استان‌ها در حیطه نشر پوشش را داده است.

مخالفان چه می‌گویند

با این همه، برگزاری این نمایشگاه‌ها مخالفانی نیز داشته است که اظهارنظرهای خود را در این زمینه به‌صورت مبنایی و ریشه‌ای عنوان داشته‌اند.

نادر قدیانی، مدیر انتشارات «قدیانی» و از رؤسای اسبق اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران، در این زمینه با انتقاد از برگزاری روزافزون نمایشگاه‌های کتاب استانی، می‌گوید: متأسفانه برنامه‌ریزان این نمایشگاه‌ها در دهه گذشته نتوانسته‌اند همگام با شرایط نشر گام بردارند و بیشتر در تلاش‌ بودند که به‌نوعی آمارها را بالا ببرند. واقعاً چه ضرورتی دارد که با تغییر مدیریت‌ها در هر دوره، افزایش تعداد نمایشگاه‌ها را نوعی افتخار بدانیم؛ در حالی که این نمایشگاه‌ها از کیفیت نازلی برخوردارند. من معتقدم که می‌شود تعداد نمایشگاه‌های کمتری برگزار کرد اما امکانات و فضای خوبی در همین تعداد اندک نیز در اختیار ناشران قرار بگیرد.

قدیانی با تأکید بر این مسأله که برپایی نمایشگاه‌های کتاب استانی همچنان جزو نیازمندی‌های استانی ایران به شمار می‌رود، می‌گوید: برپایی این نمایشگاه‌ها به گستردگی کنونی مورد نیاز ما نیست. به باور من، شایسته است به جای اینکه سالانه به تعداد نمایشگاه‌های کتاب افزوده شود، تعداد کتابفروشی‌های استان‌های سراسر کشور را افزایش دهیم.

زیان‌هایی که به کتابفروشان وارد می‌شود

فرید مرادی، از فعالان عرصه نشر و سرویراستار نشر «نگاه»، از دیگر افرادی است که درباره این نمایشگاه‌ها دیدگاه خوشبینانه‌ای ندارد و معتقد است که نبود آمار درست از بازدهی این نمایشگاه‌ها مشکلات بسیاری را برای برنامه‌ریزی درباره آنها رقم زده است.

او در این زمینه می‌گوید: گویا نمایشگاه‌های استانی کتاب مانند یک سربار بر گردن ارشاد است که باید حتماً آن را برگزار کند؛ در حالی که این نمایشگاه‌ها با آسیب‌های جدی مواجه‌اند. به‌طور مثال متأسفانه بخش قابل توجهی از کتاب‌های منتشرشده به نمایشگاه‌های استانی کتاب نمی‌روند. همچنین اغلب کتابفروشان از برگزاری چنین نمایشگاه‌ها ناراضی‌اند زیرا همواره می‌گویند برگزاری این نمایشگاه‌ها در فرآیند فروش آنها تأثیر منفی می‌گذارد. متأسفانه تا کنون برای حل این مشکل چاره‌ای اندیشیده نشده است.

مدیر تولید نشر «نگاه» با بیان اینکه هیچ اصراری نیست که حتماً تعداد بی‌شماری نمایشگاه‌ استانی برگزار شود، افزود: بیشتر جذابیت نمایشگاه‌های استانی به برنامه‌های جنبی آنها است. متأسفانه اکنون نقش این برنامه‌ها در نمایشگاه‌های استانی کمرنگ شده است اما در مقابل، هزینه بَری نمایشگاه‌ها روز‌به‌روز بیشتر می‌شود.

بازهم شبکه ناقص توزیع

با این همه، روند رو به رشد برگزاری نمایشگاه‌های کتاب استانی با وجود مشکلات زیرساختی‎ای که به شبکه ناقص توزیع کتاب در کشور وارد می‌کند همچنان ادامه دارد. از سوی دیگر، ناشران نیز بخش قابل توجهی از ممرّ اقتصادی خود را در نبود این شبکه توزیعی و نیز کتابفروشی‌های مستقل و پررونق در مراکز استان‌ها، از این راه تأمین می‌کنند. به همین خاطر به نظر می‌رسد تا شرایط سرمایه‌گذاری بخش خصوصی برای ایجاد کتابفروشی‌های استاندارد در کشور و رونق شبکه توزیع فراهم نباشد، برگزاری این رویداد محتمل‌ترین اتفاقی است که دولت در ساز و کارهای فعلی خود قادر به اجرای آن است.