کیوان مقدم به عنوان مدیر هنری این پروژه عظیم، طراحی جلوه‌های بصری ویرچوال و ویژوال آن را برعهده داشته؛ با او درباره تجربه تازه حاتمی‌کیا، چالش‌ها و شرایط تولید این اثر تاریخی که اتفاق تازه‌ای در سینمای ایران است به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید.
پروژه «موسی» تقریباً پس از حدود دو دهه به سرانجام رسیده؛ ایده تغییر فناوری تولید از روش‌های مرسوم به تولید مجازی چطور و با چه هدفی شکل گرفت؟
از همان ابتدا «موسی کلیم‌الله(ع)» به دلیل ابعاد تاریخی و مذهبی‌اش پروژه‌ای بسیار بزرگ و پرچالش بود. بازسازی شهرها، کاخ‌ها، معابد و طبیعت گسترده آن دوران نیازمند ساخت دکورهای عظیم و هزینه‌های سنگین بود. به همین دلیل بررسی کردیم چگونه می‌توان با فناوریهای جدید، ضمن کاهش هزینه‌ها و زمان تولید، به کیفیتی در حد استانداردهای بین‌المللی برسیم. پس از حضور حاتمی‌کیا و عوامل تصمیم‌گیرنده در این مسیر، تلفیق دکورهای حقیقی و مدل‌های مجازی (Virtual Production) به‌عنوان راهکاری ایده‌آل مطرح شد. این فناوری به من اجازه داد با ساخت دکورهای فیزیکی و مدل‌های مجازی برای محیط‌های تاریخی عظیم، به انعطاف بیشتری در فیلم‌برداری و طراحی صحنه دست پیدا کنم. همچنین امکان کنترل نور، شرایط آب و هوایی و زاویه‌های دوربین را به صورت کاملاً دقیق‌تر فراهم کرد. با این روش، نه تنها از لحاظ اقتصادی بهینه‌تر عمل کردیم، بلکه توانستیم صحنه‌هایی با جزئیات بصری بالا و عمق میدان‌های مناسب و باورپذیر خلق کنیم. هدف اصلی ما، ایجاد اثری با استانداردهای بین‌المللی بود که بتواند تجربه‌ای غنی و باورپذیر از داستان حضرت موسی(ع) ارائه دهد.
«موسی کلیم‌الله(ع)» به لحاظ تکنیک و استفاده از فناوریهای روز و تولید مجازی اتفاق تازه‌ای در سینمای ایران است. درباره شرایط تولید این فیلم و ویژگی‌های آن توضیح دهید.
«موسی کلیم‌الله(ع)» از این منظر یک نقطه عطف در سینمای ایران محسوب می‌شود. این فناوری که در سینمای جهان توسط استودیوهای مطرحی مانند دیزنی به کار گرفته شده، به ما امکان داد محیط‌های تاریخی عظیم و جلوه‌های بصری پیچیده را با کیفیت بالا بازسازی کنیم. این فناوری علاوه بر افزایش کیفیت بصری، روند تولید را سریع‌تر و بهینه کرد. برای نخستین بار در سینمای ایران، یک فیلم تاریخی با این سطح از فناوریهای روز دنیا ساخته شد که می‌تواند راه را برای پروژه‌های بزرگ‌تر در آینده هموار کند.
با وجود فناوریهای مجازی، آیا همچنان نیاز به ساخت دکورها و فضاهای میدانی عظیم در این فیلم وجود داشت و اینکه چه میزان از طراحی صحنه‌ها حاصل فضای مجازی و واقعی است؟
بله، همچنان نیاز به ساخت دکورهای واقعی در برخی صحنه‌ها وجود داشت. برای افزایش باورپذیری و تعامل بهتر بازیگران، بخش‌های مهمی از طراحی صحنه به صورت فیزیکی ساخته و سپس با پس‌زمینه‌های دیجیتالی زیر نظر من طراحی و ترکیب شد. با ترکیب این دو تکنیک، جلوه‌ای یکپارچه و طبیعی ایجاد شد که هم از نظر بصری قابل قبول باشد و هم روند تولید را تسهیل کند. هدف اصلی از ساخت هر دو روش ایجاد محیطی واقع‌گرایانه و در عین حال بهره‌گیری از ظرفیت‌های فناوری برای بهینه‌سازی تولید بود.
با توجه به اینکه با فیلمی بیگ‌پروداکشن و جذابیت‌های بصری فراوان طرفیم، محتوا و روایت داستانی توانسته در برابر فرم، خودش را حفظ کند و مقهور آن نشود؟
در «موسی کلیم‌الله(ع)» با وجود استفاده از تکنیک‌های پیشرفته تلاش شده روایت داستانی تحت تأثیر فرم قرار نگیرد. فیلم براساس یک داستان حماسی زنانه پیش می‌رود و ابراهیم حاتمی‌کیا به عنوان کارگردان همواره اولویت را به محتوا و عمق شخصیت‌ها داده است. داستان حضرت موسی(ع) علاوه بر صحنه‌های حماسی، دارای لحظات دراماتیک و احساسی است که موجب می‌شود مخاطب با شخصیت‌ها ارتباط برقرار کند. فناوری و جلوه‌های ویژه، ابزاری برای تقویت فضای داستانی بوده و صرفاً برای نمایش‌های پرزرق و برق به کار نرفته‌اند. با وجود سکانس‌های عظیم و پرجزئیات، فیلم تلاش کرده تعادل میان صحنه‌های اکشن و لحظات آرام‌تر را حفظ کند تا داستان به شکل مناسبی پیش برود.
هر چند جلوه‌های بصری فیلم یک نقطه عطف در سینمای ایران محسوب می‌شود، اما فیلم‌نامه و کارگردان تلاش کرده‌اند روایت، هویت مستقل خود را حفظ کند و صرفاً در خدمت نمایش فناوری نباشد. در نهایت، اینکه تا چه حد این تعادل موفق بوده، به واکنش مخاطبان و منتقدان بستگی دارد.
«موسی کلیم الله(ع)» فصل تازه‌ای در فیلم‌سازی ابراهیم حاتمی‌کیاست؛ با توجه به اینکه شما در این پروژه عظیم با ایشان همکاری کردید آیا همچنان نگاه و امضای خاص او را در این فیلم می‌بینیم و این پروژه هم در ادامه مسیر فیلم‌سازی او است؟
«موسی کلیم‌الله(ع)» بی‌تردید فصل تازه‌ای در کارنامه حاتمی‌کیاست. این فیلم از نظر مقیاس تولید، فناوریهای پیشرفته و ژانر تاریخی- اسطوره‌ای تفاوت قابل توجهی با آثار قبلی او دارد، اما همچنان امضای خاص کارگردان در آن دیده می‌شود. موسی(ع) همچون شخصیت‌های پیشین آثار او، آرمان‌گرا، مبارز و تحول‌خواه است. مضامین معنوی، اجتماعی و ایمان و ایستادگی و مبارزه با ظلم همچنان در بطن روایت حضور دارند. بیان سینمایی حماسی از دیگر ویژگی‌های آن است. فیلم حس و حال دراماتیک و احساسی عمیقی دارد که از ویژگی‌های سبک حاتمی‌کیاست. برخلاف آثار قبلی که در بستر معاصر بودند، این فیلم روایتی اسطوره‌ای و جهانی را بازگو می‌کند. استفاده از جلوه‌های ویژه و بصری مدرن، آن را از نظر اجرایی، متفاوت از کارهای گذشته او کرده است. «موسی کلیم‌الله(ع)» ادامه نگاه حاتمی‌کیا به سینما، اما در قالبی جدید و متفاوت است. او همچنان به قهرمان‌پردازی و مفاهیم انسانی وفادار است، اما این بار با ابعاد وسیع‌تر و تکنیک‌های مدرن‌تر.
در اغلب فیلم‌های حاتمی‌کیا به واسطه فضای حاکم بر جنگ، نگاهی مردانه غالب بوده، اما در «موسی کلیم‌الله(ع)» زنان نقش اساسی دارند؛ طراحی فضای فیلم چقدر متأثر از حضور زنان است؟
«موسی کلیم‌الله(ع)» در مقایسه با آثار قبلی ابراهیم حاتمی‌کیا حضور پررنگ‌تر و تأثیرگذارتری از شخصیت‌های زن را به نمایش می‌گذارد. برخلاف فضای جنگی فیلم‌های پیشین او که اغلب روایت‌های مردانه داشتند، در این فیلم زنان نقش کلیدی در پیشبرد داستان ایفا می‌کنند؛ از مادر موسی(ع) که در دل تهدید و ترس، فرزندش را به نیل می‌سپارد، تا آسیه همسر فرعون که با مهربانی‌اش، مسیری تازه برای موسی(ع) می‌گشاید. این فیلم نه تنها نشان‌دهنده تغییر در روایت شخصیت‌های زن در آثار حاتمی‌کیاست، بلکه در طراحی صحنه نیز با ایجاد فضاهایی که شخصیت‌های زن را به شکلی ملموس‌تر و اثرگذارتر نمایش می‌دهد، این تحول را تقویت کرده است. با تفاوت در طراحی صحنه محیط‌های دربار فرعون، خانه‌های بنی‌اسرائیل و قصر آسیه، نقش زنان در این جهان به خوبی به تصویر کشیده شده است. در قصر فرعون از رنگ‌های تیره و تاریک استفاده شده، در حالی که محل زندگی بنی‌اسرائیل حس زندگی ساده و رنج‌کشیده را القا می‌کند. در این فیلم، طراحی صحنه تنها به عظمت بناها و معماری محدود نمی‌شود، بلکه در فضاهای داخلی، ظرافت‌های بصری خاصی برای نمایش زندگی و حضور زنان در روایت در نظر گرفته شده است. طراحی لباس و جواهرات زنان درباری مانند آسیه در تضاد با سادگی زنان بنی‌اسرائیل، بُعد اجتماعی و طبقاتی فیلم را برجسته کرده است.
این دومین تجربه همکاری شما با آقای حاتمی‌کیاست، با توجه به اینکه ساخت این فیلم با شیوه‌های پیشین متفاوت است، نگاه ایشان به این سبک فیلم‌سازی که مورد علاقه فیلم‌سازان بزرگ دنیا هم هست، چیست و فکر می‌کنید ین فیلم چه تأثیری بر آینده فیلم‌سازی او خواهد گذاشت؟
دومین همکاری من با آقای حاتمی‌کیا چالش‌برانگیزترین و متفاوت‌ترین تجربه‌ای است که با ایشان داشتم. ایشان از همان ابتدا با رویکردی باز و نگاهی جسورانه به فناوری جدید تولید مجازی وارد این پروژه شدند. حاتمی‌کیا کارگردانی است که همیشه به دنبال روایت‌های بصری قدرتمند و سینمایی تأثیرگذار بوده و این فناوری امکانی فراهم کرد تا او جهان داستانی فیلم را با جزئیات بیشتری بسازد بدون اینکه محدودیت‌های فیزیکی بر تخیلش تأثیر بگذارند.به عقیده من این شیوه تولید فرصت‌های جدیدی را برای خلق فضاهای عظیم و غنی بصری فراهم کرد. در این روش می‌توانیم عناصر طراحی صحنه را با دقت بیشتری کنترل کنیم، میزانسن‌های پیچیده‌تری اجرا کنیم و فضاهایی بسازیم که در دنیای واقعی یا بسیار دشوارند یا غیرممکن. برای من، این تجربه آغاز یک مسیر تازه در «طراحی هنری» سینمای ایران بود. «موسی کلیم‌الله(ع)» نه تنها تجربه‌ای تازه برای او، بلکه گامی بزرگ برای سینمای ایران در مسیر تولید پروداکشن‌های عظیم و جهانی است.
در حالی به نیمه‌های جشنواره نزدیک می‌شویم که «موسی کلیم‌الله(ع)» با استقبال خوبی میان مخاطبان مواجه شده و پای ثابت فیلم‌های برگزیده مردمی است؛ دلیل محبوبیت این فیلم را در چه می‌دانید؟
محبوبیت فیلم موسی کلیم‌الله(ع) را می‌توان از چند زاویه بررسی کرد؛ داستان حضرت موسی(ع) از جمله روایت‌های پرکشش مذهبی است که در فرهنگ ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد. این فیلم احتمالاً با ارائه روایتی پرشور و سینمایی از زندگی این پیامبر توانسته توجه بسیاری را جلب کند.
ژانر مذهبی و تاریخی معمولاً کمتر در سینمای ایران مورد توجه قرار می‌گیرد و ساخت یک فیلم باکیفیت در این حوزه می‌تواند به‌راحتی مخاطبان علاقه‌مند را به سالن‌های سینما بکشاند. با توجه به این عوامل، می‌توان نتیجه گرفت فیلم موسی کلیم‌الله(ع) توانسته علاوه بر جذب مخاطبان مذهبی، سایر گروه‌های سینمادوست را نیز با کیفیت ساخت و روایت خود تحت تأثیر قرار دهد.
خبرنگار: صبا کریمی