به گزارش اقتصادآنلاین به نقل از زومیت، یک لحظه صبر کن. من قبلاً اینجا نبودم؟ احساس می‌کنم ما قبلاً درست همین‌جا ایستاده بودیم و داشتیم دقیقا همین حرف‌ها را به هم می‌زدیم. قسم می‌خورم این گربه‌ای که الان از این راهرو رد شد، همین چند لحظه پیش هم از اینجا رد شده بود!
اگر این جمله‌ها برایتان آشنا است، پس احتمالا شما یکی از میلیون‌ها نفری هستید که پدیده‌ی مرموز و در عین حال جالب «دژاوو» را تجربه کرده‌اید (یا حداقل سه‌گانه‌ی ماتریکس را دیده‌اید!). گاهی پیش می‌آید وقتی برای اولین‌بار اتفاق یا مکان جدیدی را تجربه می‌کنیم، این احساس عجیب را داریم که انگار این واقعا اولین‌بار نیست و قبلاً در این مکان حضور داشته‌ایم یا درست عین این حرف‌ها را جایی قبلاً زده بودیم. به این حس عجیب، دژاوو یا آشناپنداری می‌گویند که از کلمه‌ی فرانسوی déjà vu به‌معنی «قبلاً دیده‌شده» آمده است.
اگر آن صحنه‌ی معروف رد شدن گربه‌ی سیاه از راهرو را در فیلم ماتریکس به خاطر داشته باشید، نئو آن را دژاوو توصیف کرد و کاراکتر ترینیتی به او گفت دژاوو «اختلال در ماتریکس» است؛ و ماتریکس هم واقعیت شبیه‌سازی‌شده‌ای بود که نمی‌گذاشت انسان‌ها بفهمند دنیای واقعی توسط ماشین‌های هوشمند به تسخیر درآمده است. البته توصیف دژاوو به‌عنوان اختلالی در ماتریکس برای داستان‌های علمی‌تخیلی و سایبرپانک مناسب است و هیچ دانش علمی از این پدیده در اختیار ما قرار نمی‌دهد.
اکثر ما دژاوو را با رمز و راز و حتی پدیده‌ای ماورایی مرتبط می‌دانیم، چون حسی زودگذر و غیر منتظره است؛ اما درست همان چیزهایی که ما را در مورد دژاوو کنجکاو می‌کند، مطالعه‌ی علمی آن را دشوار می‌کند. با وجود این چالش‌ها، دانشمندان سعی کرده‌اند برای این پدیده‌ی رازآلود و ظاهرا ماورایی، توضیحات علمی ارائه بدهند که در این مقاله با برخی از آن‌ها آشنا خواهید شد.
دژاوو چیست
دژاوو (déjà vu) کلمه‌ای فرانسوی به‌معنی «قبلاً دیده‌شده» است و در فارسی برای آن کلمه‌ی «آشناپنداری» انتخاب شده است. افرادی که دژاوو را تجربه کرده‌اند، از آن به‌عنوان حس آشنایی شدیدی نسبت به چیزی که اصلا نباید برایشان آشنا باشد، یاد می‌کنند. مثلاً بار اول است به شهر جدیدی رفته‌اید؛ اما وقتی از کنار مغازه‌ای یا علامتی می‌گذرید، احساس می‌کنید قبلاً درست در همین نقطه ایستاده بودید. یا با دوستان دور میز شام نشسته‌اید و درحالی‌که دارید درباره‌ی جدیدترین بازی ویدئویی یا سریال صحبت می‌کنید، ناگهان دچار این حس می‌شوید که قبلاً این لحظه را با همین افراد، همین میز شام و همین موضوع بحث تجربه کرده‌اید.
دژاوو پدیده‌ی پیچیده‌ای است و نظریه‌های بسیاری در مورد دلایل رخ دادن آن مطرح شده. آرتور فانکهاوزر، دانشمند سوئیسی، معتقد است دژاوو انواع مختلفی دارد و برای مطالعه‌ی بهتر این پدیده، لازم است تفاوت‌های ظریف بین این تجربیات در نظر گرفته شود. مثلاً در دو مثال بالا، فانکهاوزر اولی را به‌عنوان déjàvisite (از قبل بازدیدشده) و دومی را به‌عنوان déjàvecu (قبلاً تجربه‌شده یا از سر گذرانده) توصیف می‌کند.
به گفته‌ی دکتر آکیرا اوکانر، استاد روانشناسی در دانشگاه سنت اندروز، «دژاوو در واقع تضادی است بین حس آشنایی چیزی و آگاهی از نادرست بودن این حس. چیزی که پدیده‌ی دژاوو را نسب به اتفاقات دیگر مربوط به حافظه، منحصر‌به‌فرد می‌کند همین آگاهی از این است که حافظه‌ی شما سعی دارد فریبتان بدهد.»
دژاوو اغلب پدیده‌ی نگران‌کننده‌ای نیست. البته افراد مبتلا به صرع لوب گیجگاهی هنگام تشنج دچار دژاوو نیز می‌شوند؛ اما این پدیده در افراد بدون هیچ‌گونه مشکل سلامتی نیز رخ می‌دهد.
هیچ شواهد محکمی در مورد میزان شایع بودن دژاوو در دست نیست؛ اما تخمین‌های مختلف نشان می‌دهد حدود ۷۰ درصد مردم دنیا نوعی دژاوو را تجربه کرده‌اند. از این بین، افراد ۱۵ تا ۲۵ ساله بیش از هر گروه سنی دیگر تجربه‌ی دژاوو را داشته‌اند.
دژاوو پدیده‌ی نسبتا رایجی است؛ اما متخصصان هنوز نتوانسته‌اند علت آن را به‌طور قطعی مشخص کنند (اگرچه می‌توان با اطمینان گفت علت دژاوو، اختلالی در ماتریکس نیست؛ مگر اینکه به تئوری جهان شبیه‌سازی شده اعتقاد داشته باشید.)