همشهری آنلاین - سمیرا باباجانپور: سردرها سازه‌های ساخته‌شده بالای در ورودی خانه‌ها بودند که به اشکال مختلف در معماری خانه‌های تهران از دوره قاجار تا به امروز دیده می‌شوند. ﺩﺭ ﻣﻌﻤﺎﺭی ﺩﻭﺭه ﻗﺎﺟﺎﺭ ﺳﺮﺩﺭ منازل یکی ﺍﺯ ﺍﺟﺰﺍی ﺍصلی ورودی‌ها ﺑﻪ ﺷﻤﺎﺭ میﺭفت ﻭ خانه‌ها دارای سردرهای مجللی ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻛﻪ ﺩﺭ آن‌ها ﺍﻧﻮﺍﻉ ﻛﺘﻴﺒﻪها ﻗﺮﺍﺭ می‌گرفتند.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
استاد ابوالحسن میرعمادی، پیشکسوت معماری و عضو هیئت‌مدیره انجمن مفاخر معماری ایران، درباره معماری سردرهای خانه‌های تهران می‌گوید: «طراحی سر در هنری ظریف و کاربردی است که هویت و زیبایی را به ورودی ساختمان می‌بخشد. سر درها می توانند فراتر از یک قاب ساده برای در نمادی از کاربری، تاریخ و فرهنگ باشند. سردرهای جزو جداناشدنی معماری خانه‌های تهران بود. تنها شکل و فرم آن‌ها بنا به اینکه خانه متعلق به اعیان و اشراف بود و یا مردم عادی فرق می‌کرد و این تفاوت درشکل و طراحی سر در و مصالح به‌کاربرده شده برای ساختن آن تاثیر داشت. سردرهای سبک صفویه، سبک قاجاریه، سبک پهلوی و دوران امروز را ما در معماری داریم. البته در معماری تهران سردرهای دوره قاجاریه آغازگر هستند. معماری سردرها در دوران پهلوی دچار تحول می‌شوند و در حال حاضر ما شاهد بازگشت سردرها در معماری جدید تهران هستیم.»
ﺩﺭ اوایل دوره پهلوی ﺑﺎ ﮔﺮﺍﻳﺶ بیشمار ﺑﻪ ﺳﺒﻚ تاریخی، سردر خانه‌های تهران به نمادهای ایران باستان، منقش شد اما رفته‌رفته ﺩﺭ ﺩﻭﺭه پهلوی ﺩﻭﻡ ﺑﺎ به‌کارگیری ﻣﻌﻤﺎﺭی ﻏﺮبی، تزئینات ﻧﻤﺎی ورودی‌ها ﺭﻭ به‌سادگی ﺭﻓﺖ ﻭ کتیبه‌ها به‌تدریج از ورودی منازل حذف شدند.
استاد میرعمادی سردرها و کتیبه‌ها را هویت هر خانه معرفی می‌کند و می‌گوید: «سردر خانه هویت ساکنان آن خانه بود. اغلب نوشته‌هایی که بر کتیبه ها نقش می‌بست برگرفته از اندیشه و باور صاحب‌خانه داشت. سردرها حریم خانه نیز محسوب می‌شد. برخلاف معماری آشفته مدرن، معماری سنتی از همان ورودی خانه بر اساس هدف و هویت خاصی شکل می‌گرفت. اگر چه سردرها در معماری دنیا وجود دارند ولی سردرهای ما به دلیل فرهنگ خاص ایرانی‌ها بسیار جذاب و هنری است.»
به گفته استاد میرعمادی، تهرانی‌های متمول اغلب سردرهایشان را با کتیبه‌های کاشی‌کاری شده با هزاران نقش و طرح و آجرکاری‌های مدور و خاص مزین می‌کردند. مردم عادی هم از گچ‌بری در نمای سردرها به کار می‌بردند.