همشهری آنلاین- بهاره خسروی : یکی از مهم‌ترین تحولاتی که همین دوران شکل گرفت، سبک معماری و خانه‌سازی در تهران بود. در این میان ساخت سردر به عنوان نمای ورودی خانه که در واقع نشانگر هویت و اعتقادات فرهنگی و از همه مهم‌تر طبقه اجتماعی و اقتصادی مالک خانه بود، یکی از عناصر خانه‌سازی محسوب می‌شد. این ماجرا و سبک معماری در دل محله‌های مرکزی تهران مثل، پامنار، بازار و اودلاجان و سنگلج به وضوح قابل رؤیت بود.
خواندنی‌های بیشتر را اینجا دنبال کنید
نصرالله حدادی، تهران‌پژوه، در این‌باره می‌گوید: «در تهران قدیم اکثر خانه‌ها از خشت و گل ساخته می‌شد و به همین دلیل سردر خانه‌ها هم می‌توانست خشت و گل باشد. البته برای ساخت نمای خانه‌ها از آجر استفاده می‌شد و اغلب سعی می‌کردند با توجه به اینکه ورودی خانه محل رفت آمد اهل خانه و مهمانان بود، سردر منظره‌ای زیبا داشته باشد. به همین دلیل خانه ثروتمندان بین مردم به خانه‌های سردر آجری مشهور بود. معمولاً حتی برای معرفی افراد و موقعیت اقتصادی آنها از این جمله که «فلانی صاحب خانه نماآجری است» استفاده می‌کردند. داشتن نمای آجری در واقع نشانگر این بود که مالک خانه تمکن مالی خوبی دارد. ثروتمندان و افراد مشهور معمولاً سردر خانه‌هایشان را با آجر با اشکال و نوشته‌های مختلف تصویرسازی می‌کردند. اما بر عکس، سردر خانه مردم عادی تزیینات خاصی نداشت. افراد عادی سردر خانه‌هایشان خشت گل و درهاشان معمولی بود. البته بسته به ذوق صاحبخانه، گاهی اوقات در سردر خانه همین مردم عادی هم روی کاشی کلمه‌ای یا دعای توسلی از ائمه(ع) نصب می‌شد.»
به گفته این تهران پژوه، خانه‌های قدیمی به این شکل بود که دو طرف در ورودی سکوی پیرنشین داشت و برای اینکه افراد خانه یکدفعه وارد کوچه نشوند این در ورودی کمی عقب‌تر بود. پیرنشین با مقیاس انسانی و عملکرد خود، در عین سادگی، نمادی از احترام معماران ایرانی به ابعاد اجتماعی و فرهنگی در طراحی بوده است. به طور کلی در فرهنگ کهن ایران، احترام و اهمیت ویژه ای برای افراد مسن قایل بودند.
در بخش هایی از غرب کشور، از این سکوها با نام "خواجه نشین" یاد می‌شود. کاربرد این سکوها در این مناطق این بود که اغلب اوقات دو نفر از خدمه یا نگهبانان روی آنها می نشستند و امور حفاظتی و اطلاعاتی منزل را به عهده داشتند. البته بعضی خانه‌ها هشتی یا نیم‌هشتی داشت. دو صورت می‌شد به یک سمت خانه رفت. گاهی خانه‌ها یک هشتی داشت با دو یا سه سکو که از داخل خانه می‌توانستیم وارد شویم. در این سبک معماری سردر به گونه‌ای بود که در داخل قرار می‌گرفت و دید به داخل کوچه نداشت و بیشتر نقوشی که بالای آن بود هم با کاشی فیروزه‌ای شکل می‌گرفت. بعضی‌ها هم با آجر این نقوش را به‌صورت قطاربند به شکل‌های مختلف درست می‌کردند.