برای اولین‌بار بعد از شروع اختلال‌های مداوم و محدودیت‌های شدید اینترنت از اواخر تابستان سال گذشته، مجلس بالاخره در روز گذشته (سی‌ویکم مرداد) وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات را به مجلس فراخواند. درخواست نمایندگان از عیسی زارع‌پور برای حضور در مجلس به‌دلیل قرائت گزارش کمیسیون صنایع و معادن درباره بررسی کیفیت پایین اینترنت و شاخص‌های مرتبط با آن و چالش‌هایی بود که در این زمینه برای شهروندان و کسب‌وکارهای اینترنتی ایجاد شده است.
طبق این گزارش جایگاه ایران در برخی شاخص‌های بین‌المللی کیفیت اینترنت دو رتبه تنزل داشته است. همچنین در این گزارش تاکید شده که به‌دلیل فیلترینگ بی‌ضابطه بسیاری از سرویس‌های خارجی در کشور، استفاده از فیلترشکن رشد قابل توجهی داشته و همین عامل هم به یکی از دلایل افت شدید کیفیت سرویس اینترنت کاربران تبدیل شده است. این گزارش با استناد به یک نظرسنجی اعلام کرده که ۶۴درصد کاربران ایرانی از فیلترشکن استفاده می‌کنند.
از سوی دیگر در این گزارش اعلام شده است که سهم پهنای باند ناشناس (ترافیکی که سیستم فیلترینگ قادر به تشخیص پروتکل آن نیست) در شبکه بین‌الملل از ۵درصد، حالا به ۲۵درصد رسیده است. آماری که نشان از دسترسی کند کاربران به وب‌سایت‌ها، کاهش پهنای باند یا افزایش ترافیک ناشی از مصرف فیلترشکن و همچنین تعدد مراجع تصمیم‌گیر در حوزه نظام پالایش و مدیریت محتوای مجازی دارد. این موارد بخش‌های انتقادی دیگر گزارش کمیسیون صنایع و معادن مجلس از وضعیت اینترنت کشور است.
با این حال در مقابل قرائت این گزارش توسط نمایندگان در صحن علنی مجلس، وزیر ارتباطات مانند دو سال گذشته تمام‌قد از وضعیت توسعه و کیفیت شبکه اینترنت کشور دفاع کرد. عیسی‌زارع‌پور گفت که منابع ورودی اینترنت به کشور متنوع شده است و همچنین بیش از دو برابر نیاز کشور ظرفیت اینترنت فراهم شده؛ موضوعی که به باور او باعث پایداری شبکه شده است. همچنین او در صحن علنی مجلس با نمایش نمودارهایی مدعی شد که تعداد قطعی‌ها و لینک‌های اشباع در دو سال گذشته به‌شدت کاهش یافته است. از سوی دیگر براساس گفته‌های او شاخص‌های کیفیت همچون نوسان تاخیر، سرعت و… در این مدت برخلاف ادعای نمایندگان بهبود یافته است. وزیر ارتباطات در حالی از وضعیت کیفیت اینترنت کشور در مجلس دفاع کرد که در ادامه و در توضیحاتی متناقض گفت که مردم شایسته بهتر از اینها هستند و باز هم کم و کاستی در این زمینه را به گردن گذشته انداخت.
شکست سیاست فیلترینگ
بعد از انتقاد رسانه‌ها از این موضوع که چرا نمایندگان، وزیر ارتباطات را بابت کاهش کیفیت اینترنت و اختلال‌های مداوم روی شبکه مورد سوال قرار نمی‌دهند، مجلس با تهیه گزارشی از سوی کمیسیون صنایع و معادن کشور، به صورت جدی وارد میدان بررسی کیفیت اینترنت کشور شد.
در جلسه علنی روز گذشته مجلس درباره این موضوع، روح‌الله عباسپور، سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن ابتدا به قرائت گزارش «بررسی کیفیت اینترنت و شاخص‌های مرتبط آن با رویکرد چالش‌های ایجاد شده برای شهروندان و کسب‌وکارهای اینترنتی» پرداخت. عباسپور با اشاره به هدف‌گذاری لایحه برنامه هفتم توسعه کشور، درباره سهم تولید ناخالص داخلی (GDP) از اقتصاد دیجیتال به‌عنوان یکی از پایه‌های توسعه پایدار کشور که باید از رقم ۸درصد در سال۱۴۰۱ به سهم ۱۵درصد در سال۱۴۰۶ برسد، گفت: «از جمله کاستی‌های مشهودی که می‌توان به آن اشاره کرد، کیفیت دسترسی شهروندان به اینترنت در برخی از شاخص‌های آن به‌عنوان بستر اصلی توسعه دولت الکترونیک و بالطبع اقتصاد دیجیتال است که بعضا موجب نارضایتی مردم و خسارت‌های اقتصادی در حوزه کسب‌وکارها شده است.»
او ادامه داد: «یکی از مهم‌ترین پارامترهای موثر در ایجاد مشکلات فنی در تسهیل دسترسی کاربران به اینترنت، افزایش ترافیک شبکه از طریق استفاده از روش‌ها و نرم افرازهای موسوم به فیلترشکن است که اغلب در قالب باج‌افزار با ایجاد آسیب‌های امنیتی در شبکه به جمع‌آوری اطلاعات مشترکان اقدام می‌کنند.»
عباسپور اعلام کرد که برخی از گزارش‌ها از افزایش آمار استفاده‌کنندگان از فیلترشکن در چندماه اخیر حکایت دارند؛ اما تاکنون گزارش دقیقی برای شفاف‌سازی آمار موجود، ارقام قابل ملاحظه هزینه‌های فیلترشکن و تحمیل آن بر سبد هزینه‌های خانوارها و در نهایت ارائه راهبردهای موثر برای کاهش استفاده از فیلترشکن‌ها توسط مشترکان، از سوی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، ارائه نشده است.
سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن، با استناد به گزارش این کمیسیون درباره کیفیت اینترنت اعلام کرد که طبق یک نظرسنجی ۶۴درصد کاربران ایرانی از فیلترشکن استفاده می‌کنند و همچنین سهم پهنای باند ناشناس در شبکه بین‌الملل از ۵درصد حالا به ۲۵درصد رسیده است. این آمار واکنش محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات دولت دوازدهم را هم برانگیخت. او در پستی که روی کانال تلگرامی خود منتشر کرده، گفته است که این آمار نشان‌دهنده شکست در سیاست فیلترینگ است. او در این مورد نوشته است: «این آمار یعنی ناکارآمدی و شکست برای فیلترینگ! این یعنی ناآگاهی حکمران حتی از نوعِ بخش بزرگی از ارتباطات بین‌الملل! یعنی افزایش تهدیدات سایبری علیه منافع ملی! می‌گفتند می‌خواهند با تصویب و اجرای طرح صیانت قدرت حکمرانی سایبری ایران را متحول کرده و افزایش دهند؛ چه افزایشی دادند…»
فیلترینگ توییتر، گوگل‌پلی و یوتیوب موضوعیت ندارد
لطف‌الله سیاهکلی، نماینده قزوین هم با اشاره به گزارش کمیسیون صنایع و معادن درباره وضعیت نامطلوب کیفیت اینترنت تاکید کرد که مردم از وضعیت ارائه اینترنت ناراضی‌اند. همچنین او در صحبت‌های خود بر ضرورت سامان‌دهی استفاده از فیلترشکن‌ها تایید کرد.
او با اشاره به سرعت پایین اینترنت مخصوصا روی اینترنت ثابت گفت: «سرعت دارای اهمیت است؛ ما مدام از ظرفیت‌سازی صحبت می‌کنیم که این موضوع برای بستر موبایل مهم تلقی می‌شود؛ اما برای اماکن اقتصادی، فروشگاه‌ها، منازل و... باید مساله سرعت در نظر گرفته شود. میانگین GDP در دنیا ۱۹درصد است؛ اما در کشور ما ۸درصد است که نشان‌دهنده بی‌توجهی به این موضوع است.»
نماینده مردم قزوین در واقع به آمارهای مربوط به سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی در جهان پرداخت که طبق آمار منتشرشده از سوی بانک جهانی به بیش از ۱۵درصد رسیده است. از طرفی با استناد به اظهارات وزیر ارتباطات در اسفندماه گذشته، این سهم در ایران برابر ۷/ ۴درصد بوده است. اگرچه کارشناسان همین رقم را هم اغراق‌‌آمیز دانسته و معتقدند سهم اقتصاد دیجیتال کشور از GDP رقم کمتری است.
سیاهکلی در ادامه و با اشاره به فیلترینگ بدون ضابطه در کشور گفت: «در ابتدایی که اینترنت آمد خیلی از سایت‌ها را بستیم و فیلتر کردیم. باید بازنگری صورت گیرد و در حال حاضر فیلتر بعضی از آنها مانند گوگل‌پلی، توییتر و یوتیوب موضوعیت ندارد. برای مثال یوتیوب یک سایت مهارت‌محور است و به نسبت خیلی از سایت‌هایی که الان فیلتر نیستند، پاک‌تر است.» سیاهکلی با اشاره به ضررهای فیلترشکن‌ها و اینکه در این حوزه باید سامان‌دهی رخ دهد، اعلام کرد که وضعیت کیفیت شبکه آن‌قدر باعث نارضایتی مردم شده است که حالا آنها برای این اینترنت بی‌کیفیت، هم پول خرج می‌کنند و هم کسب‌وکارشان بی‌رونق است.
در همین زمینه غلامرضا نوری‌قزلجه، رئیس فراکسیون مستقلین مجلس نیز با اشاره به اظهارات وزیر ارتباطات درباره رشد ظرفیت ارتباطی کشور تاکید کرد که این رشد باید با دنیا مقایسه شود؛ چراکه رشد سایر کشورهای دنیا بسیار بیشتر است.
او نیز با انتقاد از افزایش فیلترینگ و استفاده از فیلترشکن گفت: «در گزارش کمیسیون صنایع و معادن مجلس درباره استفاده ۶۴درصدی مردم از فیلترشکن صحبت شده، اما باید بگویم که برخی از مراکز علمی تا ۹۶درصد هم استفاده از فیلترشکن را گزارش کرده‌اند.» نوری با تاکید بر معایب استفاده از فیلترشکن مانند افزایش هزینه مردم و ایجاد ناامنی در شبکه، از وزارت ارتباطات خواست تا این موضوع را که فیلترینگ چقدر برای مردم و کسب‌وکارها هزینه‌زا است، بررسی کند.
تعدد در مراجع مدیریت فضای مجازی
یکی دیگر از نمایندگان که به وضعیت پایین کیفیت اینترنت و تاثیر منفی استفاده از فیلترشکن روی کیفیت اینترنت انتقاد کرد، عزت‌الله اکبری تالارپشتی، رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس بود. او با انتقاد از اینکه در حوزه فضای مجازی با تعدد مراجع مواجه هستیم، گفت: «وزیر برای پاسخگویی در مجلس حضور می‌یابد و هفت‌مرجع دیگر نیز داریم که کار مسدودسازی و بازگشایی را انجام می‌دهند و این موضوع باعث آشفتگی در تصمیم‌گیری می‌شود. درحالی‌که در این حوزه دشمن تمرکز کرده و از رئیس جمهوری انتظار داریم این حوزه را مدیریت کند.»
رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس با اشاره به خصوصی شدن شرکت مخابرات، یادآور شد: «این موضوع به محل نزاع برای وزارت ارتباطات و شرکت مخابرات تبدیل شده است؛ درحالی‌که این دو نهاد دارای ظرفیت‌های زیادی بوده و انتظار می‌رود رئیس‌جمهوری با ورود به این حوزه، مساله را حل کند. با توجه به اینکه وزیر باید به مجلس پاسخگو باشد، ضروری است که اختیاراتی داشته باشد و دولت باید مرز دقیق را مشخص کند.»
بساط فروش فیلترشکن جمع خواهد شد
در مقابل این انتقاد‌های نمایندگان مجلس از توسعه کند زیرساخت‌های شبکه و همچنین ضربه استفاده از فیلترشکن به کیفیت اینترنت و امنیت کاربران، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات، اعلام کرد که شاخص‌های توسعه شبکه اینترنت در مدت گذشته رشد قابل توجهی داشته‌اند و میزان اختلال‌ها نیز کاهش پیدا کرده است. همچنین او تاکید کرد که به‌عنوان وزیر ارتباطات آرزو دارد که هیچ ایرانی نیاز به فیلترشکن نداشته باشد و با کمک مجلس می‌توان بساط فیلترشکن فروشی‌ها را جمع کرد.
عیسی زارع‌پور، در واکنش به گزارش کمیسیون صنایع و معادن مجلس درباره کیفیت اینترنت گفت: «در دو سال گذشته اقدامات زیرساختی خوبی برای نوسازی شبکه در چهار لایه دسترسی، تجمیع، شبکه زیرساخت و دروازه‌های اینترنتی انجام شد. در لایه ورودی اینترنت بین‌الملل هم در ۲سال گذشته ورودی‌های اینترنت متنوع شد و بیش از ۲برابر نیاز ظرفیت تامین شد.»
او ادامه داد: «همچنین در لایه زیرساخت نیز با بهره‌گیری از تجهیزات صد درصد ایرانی بیش از ۵۰درصد رشد داشتیم که تا پایان سال به ۲برابر می‌رسد و میزان قطعی‌ها و لینک‌های اشباع کاهش یافت و ترافیک داخلی تقویت شد. همچنین برای ترافیک داخلی بیش از ۳برابر نقاط تبادل ترافیک افزایش یافته است.»
زارع‌پور تاکید کرد که شاخص‌های کیفی رو به بهبود است و این آمارها در مراجع بین‌المللی قابل دسترسی هستند؛ اما با وجود رشد اکثر شاخص‌ها اینکه چرا رضایتمندی از سوی مردم تامین نشده است، باید در بخش دیگری به آن پرداخت. او در این مورد گفت: «مردم ما شایسته بهترین‌ها هستند و می‌پذیریم کار نشده فراوان است، اما چالش‌های پیش روی ما زیاد است و یکی از آنها تعدد مراکز تصمیم‌گیر است که باعث بار در شبکه شده است و ما در تلاشیم به شکل متوازن رشد داشته باشیم.»
زارع‌پور با اشاره به تصمیم‌های اتخاذشده در کارگروه مصادیق مجرمانه توضیح داد: «ما مجری تصمیم‌های این کارگروه هستیم؛ اما پاسخگویی و تبعات تصمیم‌های این کارگروه با ماست و ما معتقدیم تا جایی که ممکن است باید از ابزارهای غیرفنی برای مدیریت شبکه استفاده کرد. موضوع سامان‌دهی فیلترشکن‌ها و مواجهه با سوداگری فیلترینگ نیز از جمله همین موضوعات است که معتقدیم راهکار جمع‌آوری آن صرفا فنی نیست.»
به باور وزیر ارتباطات، مدیریت این موضوع نیازمند یک قانون مشخص است که او آن را به هیات رئیسه مجلس تقدیم می‌کند. او تاکید کرد که می توانند در این زمینه با کمک هم بساط فیلترشکن فروشی‌ها را جمع کنند. زارع‌پور درباره راهکارهای کاهش نیاز مردم به فیلترشکن گفت: «چند اقدام برای این موضوع باید انجام دهیم. اولین کار این است که باید در لیست مصادیق فیلترینگ یک بازنگری جدی انجام دهیم که در گذشته به دلایل غیرامنیتی انجام شده است.»
او ادامه داد: «ما در سال گذشته پس از دستوری که ریاست جمهوری دادند، لیستی متشکل از چند هزار دامنه را در ۱۵سال گذشته که کارگروه تعیین مصادیق راه افتاده است، مورد بازنگری قرار دادیم و معتقدیم هنوز جای تجدیدنظر وجود دارد و آمادگی داریم با مرکز ملی فضای مجازی همکاری کنیم و لیستی را از سرویس‌هایی که حاکمیت ملی را دچار خدشه نمی‌کنند، تهیه کنیم.»
او همچنین در پایان اعلام کرد که افزایش کیفیت خدمات عمومی نیز یکی از راهبردهایی است که امروزه به لطف سکوهای بومی که پذیرای میلیون‌ها کاربر هستند، محقق شده است.
همیشه در لباس دفاع
برای چندمین بار است که حداقل در یک سال گذشته، دفاع وزیر ارتباطات در برابر انتقاد از کیفیت و سرعت اینترنت تکرار می‌شود. برای نمونه بیست‌وهفتم تیر ماه بود که وزیر ارتباطات با حضور در مجلس باز هم با تکیه بر آمار اسپیدتست از وضعیت اینترنت کشور دفاع کرد و با ارائه آمارهایی از راه‌اندازی پروژه فیبرنوری سعی کرد نمایندگان را راضی کند که در حوزه کیفیت و سرعت اینترنت مشکل خاصی وجود ندارد.
همچنین او در برابر گزارش سرشار از داده انجمن تجارت الکترونیک درباره وضعیت بحرانی اینترنت که در اواخر تیر ماه منتشر شد نیز گفته بود که بخش‌هایی از این گزارش درست نیست و آن را غیرمنصفانه ارزیابی کرده بود. سر باز زدن همیشگی وزیر ارتباطات از قبول اختلال‌ها و مشکلات مربوط به کیفیت و سرعت اینترنت و پوشیدن لباس دفاع او از این بخش، در حالی رخ می‌دهد که علاوه بر گلایه کاربران و گزارش‌های اخیر مجلس و انجمن تجارت الکترونیک درباره وضعیت نامطلوب اینترنت، در اوایل تیرماه هم رئیس‌جمهوری در جلسه شورای عالی فضای مجازی، مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات را مسوول تشکیل کارگروهی کرد تا وضعیت کندی اینترنت در کشور بررسی شود. کارگروهی که با گذشت تقریبا یک ماه از تشکیل آن، هنوز خروجی از تحقیقات و مطالعات آن منتشر نشده است. در نهایت هم اگر عیسی زارع‌پور کمی بخواهد از موضع خود در این زمینه پا پس بکشد و برخی از اختلال‌ها و کاهش کیفیت در شبکه اینترنت کشور را قبول کند، آن را به گردن دولت‌های گذشته می‌اندازد. برای مثال تقریبا سه هفته پیش بود که او در گفت‌وگو با «شفقنا» در برابر گلایه کاربران و کسب‌وکارها درباره اختلال و کندی شبکه اعلام کرده بود: «برخی از مشکلات که در شبکه وجود دارد، مربوط به سال‌های گذشته است بنابراین سال‌ها طول می‌کشد تا این مساله حل شود.» همین اظهارت او حالا باعث شده است تا بسیاری از کارشناسان این سوال را مطرح کنند که با گذشت دو سال از مدیریت زارع‌پور بر وزارت ارتباطات، آیا زمان کافی برای جبران ناکامی‌های گذشته وجود نداشته است؟
غلامرضا نوری قزلجه، رئیس فراکسیون مستقلین مجلس: گزارش مجلس از استفاده ۶۴درصدی مردم از فیلترشکن خبر می‌دهد، اما طبق برخی گزارش‌های منتشرشده از سوی مراکز علمی، این میزان به ۹۶درصد هم می‌رسد.
روح‌الله عباسپور، سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن: سهم پهنای باند ناشناس (ترافیکی که سیستم فیلترینگ قادر به تشخیص پروتکل آن نیست) در شبکه بین‌الملل از ۵درصد، به ۲۵درصد رسیده است.
محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات دولت دوازدهم: این آمار نشان‌دهنده شکست در سیاست فیلترینگ است.
عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات: در لایه ورودی اینترنت بین‌الملل بیش از 2برابر نیاز ظرفیت تامین شد، میزان قطعی‌ها و لینک‌های اشباع کاهش یافته و ترافیک داخلی تقویت شده، برای ترافیک داخلی بیش از 3 برابر نقاط تبادل ترافیک افزایش یافته است و می‌توان با کمک مجلس بساط فیلترشکن فروشی‌ها را جمع کرد.