یکی از محور‌های مهم بررسی زندگانی حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها، محور سیره و سبک زندگی ایشان است که خود فروعات و شاخه‌های متعددی دارد. پیوندی که سیره با تاریخ دارد، ربط و نسبت این موضوع را با رویکرد تاریخی دوره نشان می‌دهد. بی‌تردید ارزش سیره‌ای که با مطالعات سندشناسانه و اعتبارسنجی منابع اصطیاد شده است، بسی فزون‌تر از سیره‌ای است که از پشتیبانی تحلیل تاریخی بی‌بهره است.
آنچه در ذیل عنوان سبک زندگی حضرت زهرا (س) در این دوره مدنظر است، سیره خانوادگی ایشان است که در سه محور اساسی خانه‌داری، همسرداری و تربیت فرزند قابل مطالعه و بررسی است. مجموعه این مباحث از سوی صدیقه شاکری، معاون پژوهش جامعة‌الزهرا (س) به همت مؤسسه پرسمان با عنوان «سیره اجتماعی، سیاسی حضرت زهرا (س)» تولید شده است که برای نخستین بار در ایام فاطمیه به صورت روزانه از ایکنا منتشر می‌شود. در ادامه مشروح قسمت سوم را مطالعه می‌کنید.
در جلسه گذشته، نکات کوتاهی در ارتباط با سیره خانوادگی و همسرداری حضرت زهرا(س) بیان کردیم. البته ما هرگز نمی‌توانیم حق مطلب را در رابطه با این اقیانوس بی‌کران معرفت الهی ادا کنیم، اما آب دریا را اگر نتوان کشید/ هم به قدر تشنگی باید چشید. در این زمینه سرنخ‌هایی را با توجه به گزارش‌هایی که از زندگانی خانوادگی و مسائل درونی زندگانی امیرالمؤمنین(ع) و حضرت زهرا(س) موجود است، به دست آوردیم و همین گزارشات برای ما کافی است تا با توجه به قرائن و شواهدی که در دست داریم، به گوشه‌هایی از زندگانی و آثار پربرکت حضرت زهرا(س) به عنوان بهره و ثمره‌ای که از سوی خداوند متعال برای پیامبر اکرم(ص) نازل شده بود، پی برده و بهره‌های فراوانی از سیره آن حضرت و زندگانی پر از لطف و محبتی که این دو بزرگوار نسبت به یکدیگر داشتند، ببریم.
طی جلسات گذشته به سیره همسرداری حضرت زهرا(س) در دو محور محبت و ایثار و گذشت اشاره و برای هر کدام از این محورها نیز نشانه‌ها و نمونه‌های کوتاهی نقل شد. اما در محور سوم به خانه‌داری نیکوی حضرت زهرا(س) می‌پردازیم. در امر خانه‌داری نیز همین محبت و ایثار در زندگی حضرت زهرا(س) جاری و ساری است. در ارتباط با بحث خانه‌داری، شاهد ساده‌زیستی و پذیرش امکانات اندک زندگانی از سوی حضرت زهرا(س) هستیم. برای مثال بعضی از بانوان مدینه که متاسفانه از فراست کافی برخوردار نبودند، به حضرت زهرا(س) اعتراض می‌کردند که چرا این زندگی ساده را انتخاب کرده‌اید؛ در حالی که خواستگاران ثروتمندی داشتید. حضرت زهرا(س) در پاسخ به ایشان از فضایل و جایگاه امیرالمؤمنین(ع) یاد کرده و از زندگی خود ابراز خوشحالی می‌کردند.
تقسیم کار در خانه حضرت زهرا(س)
نکته بعدی در مورد خانه‌داری حضرت زهرا(س)، نحوه تقسیم کاری بود که پیامبر(ص) برای حضرت علی(ع) و حضرت زهرا(س) برقرار کردند. حضرت زهرا(س) از این موضوع که در گزارشات متعدد تاریخی نیز بدان اشاره شده است، استقبال کرده و بدان پایبند بودند. نکته دیگری که در شیوه و سیره خانه‌داری حضرت زهرا(س) وجود دارد، بحث نظافت و بهداشت است. با توجه به امکانات محدود و سختی کاری که در آن زمان وجود داشته، حضرت زهرا(س) سختی کارها را به جان خریده و به خاطر خانواده خود مشغول کار در منزل می‌شدند. در گزارشات تاریخی آمده است که حضرت زهرا(س) آن‌چنان گندم و جو را آسیاب کرده و به صورت دست‌ساز به آرد تبدیل کرده بودند که از دستان ایشان خون جاری می‌شد. اما ایشان در عین حال نظافت و بهداشت را کاملا رعایت می‌کردند. نمونه‌هایی در تاریخ نقل شده که حضرت چگونه به خاطر شست‌وشوی زیاد و نظافت همیشگی منزل سختی‌ها را تحمل می‌کردند. حضرت علی(ع) نقل می‌کنند که فاطمه(س) با من زندگی می‌کرد؛ در حالی که خوب‌ترین افراد نزد پیامبر(ص) بود.
اگر پیامبر(ص) قصد داشتند که امکاناتی را برای فرزند خود فراهم کنند، عده بسیاری به ایشان لبیک گفته و تمامی امکانات را برای ایشان فراهم می‌کردند. در تاریخ آمده است که وقتی پیامبر اکرم(ص) با سختی‌های زندگانی حضرت زهرا(س) مواجه شدند، فرمودند که دخترم! سختی‌ها را در این دنیا تحمل کن تا به درجه‌ای که خداوند متعال برای تو در بهشت در نظر گرفته، دست پیدا کنی. به عبارتی سختی‌هایی که انسان در این دنیا تحمل می‌کند، اگر برای قرب الهی و در مسیر تعالی و رشد باشد، می‌تواند بهترین پاداش‌ها را برای انسان فراهم کند. اگر به قول امروزی‌ها قرار بود که در آن زمان پارتی‌بازی صورت گیرد، حضرت زهرا(س) به عنوان اولین شخص می‌توانست از آن استفاده کند؛ در حالی که حضرت زهرا(س) نیز باید سختی‌های این دنیا را چه از نظر بحث‌های معیشتی و چه سختی‌های روحی که به‌ویژه بعد از رحلت پدر بزرگوارشان ایجاد شد، تحمل می‌کردند تا به جایگاه و مقامی که خداوند متعال در قیامت برای ایشان در نظر گرفته بود، (مانند شفاعت و ...) دست پیدا کنند.
حضرت امیر(ع) در ادامه این روایت می فرمایند که فاطمه(س) خانه را جارو می‌زد؛ به گونه‌ای که لباس او غبارآلود می‌شد. امیرالمؤمنین(ع) همچنین، به موارد متعددی در رابطه با شرایط خانه‌داری حضرت زهرا(س) اشاره کرده و در نهایت فرمودند که حضرت زهرا(س) از این ناحیه در زحمت بسیار بود. به عبارتی حضرت زهرا(س) برای اینکه بتوانند نظافت، بهداشت و پاکیزگی را در منزل داشته باشند، لازم بود با شرایط و امکانات آن زمان بسازند. در برخی روایات آمده است که ایشان حتی باید برای آوردن آب نیز مقدار زیادی راه می‌رفتند تا بتوانند از چاهی آب برداشته و به منزل بیاورند؛ چراکه منازل مردم در آن زمان چاه آب نداشتند.
نکته بعدی درباره سیره خانه‌داری حضرت زهرا(س) مهمان‌نوازی حضرت زهرا(س) است که نه فقط در مقابل همسر، بلکه طبق گزارشات تاریخی اشخاصی از پیامبر(ص) گرفته تا فقرا و نیازمندان به خانه حضرت زهرا(س) آمده و ایشان به این افراد رسیدگی می‌کردند. در تاریخ و منبع شیعی و اهل سنت نقل شده است که هرگاه پیامبر(ص) و اصحاب عزم خانه حضرت علی(ص) می‌کردند، حضرت فاطمه زهرا(س) پذیرای آن‌ها بودند و حتی زمانی که امیرالمؤمنین(ع) گرسنه‌ای را به خانه می‌بردند؛ در حالی که برای خود غذایی نداشتند، حضرت زهرا(س) حتی اگر اندکی غذا در خانه داشتند، آن را در اختیار مهمان قرار می‌دادند و مهمان را بر خود مقدم می‌شمردند.
نکته بعدی در مورد سیره خانه‌داری حضرت زهرا(س)، توازن میان خانه‌داری و سایر نقش‌ها بود. گاهی متاسفانه با بعضی از بانوان مواجه هستیم که آن‌چنان در نظافت و خانه‌داری افراط می‌کنند که سایر نقش‌هایی که به عهده دارند را فراموش می‌کنند. گاهی برخی بانوان آن‌چنان به نظافت خانه و حتی تجملات خانواده اهمیت می‌دهند که از نقش مادری و همسری خود غافل می‌شوند. امروز براساس بعضی از آمارها، بسیاری طلاق‌هایی که در جامعه رخ می‌دهد، به دلیل اهمیت زیاد بانوان به تجملات است. گاهی بانوان آن‌چنان به تجملات اهمیت می‌دهند که حتی به خود و آراستگی خود رسیدگی نمی‌کنند. یکی از مواردی که می‌تواند پایه‌های ارتباط همسران را با یکدیگر تقویت کند، آراسته بودن زوجین برای یکدیگر است. لذا بانوان باید به این موضوع توجه داشته باشند که علاوه بر بحث بهداشت و نظافت و آراستگی منزل، وظایف دیگری نیز در مقابل فرزندان و همسر خود دارند که نباید آن‌ها را فراموش کنند.
اهتمام حضرت زهرا(س) به حضور اجتماعی
نکته بعدی در مورد خانه‌داری حضرت زهرا(س) اهتمام به حضور اجتماعی است. در تاریخ آمده است که بعضی از بانوان خدمت حضرت زهرا(س) رسیده و سؤالات خود را از ایشان می‌پرسیدند. همچنین، حضرت زهرا(س) به بعضی از بانوان آموزش قرآن می‌دادند. برای مثال ایشان به فضه که به عنوان خدمتگزار از جانب پیامبر(ص) برای ایشان فرستاده شده بودند، قرآن آموزش می‌دادند. البته فضه از ابتدا در خدمت حضرت زهرا(س) نبود. بعد از چندین سال که مسلمانان در جنگ‌ها پیروز شده و وضعیت اقتصادی ایشان بهتر شد، پیامبر(ص) فضه را به حضرت زهرا(س) بخشیدند. اتفاقاً این قضیه فرصت مغتنمی برای فضه شد تا بتواند در محضر حضرت زهرا(س) آموزش ببیند. فضه در نهایت به قدری به قرآن (از نظر حفظ و تسلط بر مفاهیم قرآن) مسلط شد که با زبان قرآن صحبت کرده و سؤالات و مفاهیم را با کمک آیات قرآن به دیگران پاسخ و انتقال می‌داد. وی با اینکه خدمتکار حضرت زهرا(س) بود، با این حال این‌گونه نبود که آن حضرت تمامی امور را به او واگذار کنند و خود مشغول استراحت یا حتی کارهای علمی و اجتماعی باشند، بلکه ایشان در منزل تقسیم کار می‌کردند و یک روز را خود مشغول کار بودند و روز دیگر کارها را به فضه می‌سپردند. طبق گزارشات موجود، سلمان فارسی نقل می‌کند که روزی به خانه حضرت زهرا(س) وارد شده و مشاهده می‌کند که حضرت زهرا(س) در حال آرد کردن گندم بوده و امام حسین(ع) نیز گریه می‌کردند. با این حال حضرت زهرا(س) به فضه امر نمی‌کنند که کار مرا انجام بده. البته سلمان در ادامه از آن حضرت درخواست می‌کند که گندم را برای ایشان آرد کند که حضرت زهرا(س) فرمودند که من مهربان‌تر به فرزندم هستم و وقتی که سلمان از ایشان می‌خواهد که به آن حضرت کمک کند، قرار می‌شود که گندم را سلمان آرد کند.
حضرت زهرا(س) حتی وقتی که فضه در خدمت ایشان بود، باز هم اهتمام زیادی به بحث خانه‌داری خود داشتند و کارها را منصفانه تقسیم می‌کردند. توازنی که حضرت زهرا(س) در تمامی کارها داشتند و به عبارتی در هر زمان وظیفه خود را انجام می‌دادند، باعث شده بود که زندگی ایشان آرامش کاملی داشته باشد. حضرت زهرا(س) این آرامش را به دیگر بانوان مدینه نیز سرایت می‌دادند. زمانی که گزارشات تاریخی و احادیث و روایات را بررسی می‌کنیم، کاملا به وجود این آرامش در زندگی متعالی ایشان پی می‌بریم. در ارتباط با اهتمام حضرت زهرا(س) به حضور اجتماعی نمونه‌های دیگری نیز وجود دارد. ایشان زمانی که لازم بود در دفاع از حق ولایت، بروز اجتماعی خیلی قوی داشتند. ایشان در مسجد سخنرانی کرده و به درب خانه مهاجرین و انصار می‌رفتند. لذا این توازن در هر زمان رمز رشدیافتگی و الگوی عملی برای تمامی انسان‌ها در زندگی مشترک است.
نکته بعدی اهمیت حضرت زهرا(س) به ثبت علم و دانش خود است. در روایات آمده است که حضرت زهرا(س) به فضه فرمودند که من حدیثی را بر روی پارچه حریری نوشته بودم، آن را پیدا کرده و نزد من بیاور که اهمیت و ارزش این نوشته با فرزندانم برابری می‌کند. این روایت نشان دهنده آن است که آن حضرت اهل نگارش بوده و به عبارتی سواد خواندن و نوشتن داشتند. ایشان همچنین، اهتمام زیادی به نگه داشتن میراث‌های علمی و فرهنگی داشتند و در این حدیث به صورت واضح اشاره می‌کنند که ارزش این نوشته به مانند ارزش فرزندانم است.
نکته بعدی، اهتمام بسیار حضرت زهرا(س) به عبادت است. ایشان عبادت‌های خاصی داشتند و آموزش‌هایی را نیز برای عبادت‌ها ارائه داده‌اند که در کتاب‌های روایی به یادگار مانده است. حضرت زهرا(س) در آن زمان یک جامع علمی خوبی را در اختیار همگان قرار دادند که این جامع علمی در ارتباط با اذکار و عبادات آن حضرت، به نوعی نه فقط برای زمان خود ایشان، بلکه برای هر زمان و حتی برای اهل بیت(ع) نقل شده است. لذا اینطور نیست که رسیدگی به کارهای منزل، آن حضرت را از این وظایف و از این امور باز دارد. ایشان در جای خود عبادت‌هایی دارند که الگویی برای همگان و حتی اهل بیت(ع) بوده است.
یکی از لقب‌های حضرت فاطمه(س)، زهرا است که وجه تسمیه این لقب آن است که هنگام عبادت نوری از حضرت تابیده می‌شد که این نور از جانب فرشتگان قابل رؤیت بود. کتاب صحیفه فاطمیه شامل ذکرها و دعاهایی از حضرت زهرا(س) در رابطه با دعاهای ایام هفته، تعقیبات نمازهای یومیه، ادعیه مختلف برای کسب حوائج، ادعیه عمومی، حرز حضرت زهرا(س)، دعاهای ویژه سلامتی و رفع مشکلات جسمانی مانند دعای نور و ... است که سرشار از نورانیت و معنویت است. همچنین، جوامع روایی متعددی در ارتباط با نحوه نمازهای مختلف از حضرت نقل شده است که نوید دهنده نوعی توازن میان فعالیت‌های حضرت زهرا(س) است. حضرت زهرا(س) وجود کاملی بودند که الگوگیری از ابعاد و جزئیات زندگی ایشان، زمینه‌ای برای ارتقا و رشد و تکامل همگان خواهد بود.
انتهای پیام