سارا معصومي، خبرنگار اعزامي اعتماد به وين/ سرانجام 30 ژوئن از راه رسيد؛ ضرب‌الاجلي كه از نوامبر 2014 همگان انتظار آن را مي‌كشيدند؛ تاريخي كه با عبور امروز و آرام از كنار آن ديگر هيچ معناي خاصي در تقويم مذاكراتي ايران و 1+5 نخواهد داشت. امروز محمد‌جواد ظريف از تهران به وين بازمي‌گردد؛ بازگشتي پس از 24 ساعت و البته با حاشيه‌ها و گمانه‌‌زني‌هاي خبري متفاوت. برخي پرواز ظريف به تهران را براي رايزني‌هاي داخلي مي‌دانند و عده‌اي نزديك‌تر به تيم مذاكره‌كننده ترجيح مي‌دهند آن را روالي عادي بخوانند. ظريف اين‌بار با علي اكبر صالحي، رييس سازمان انرژي اتمي و حسين فريدون، مشاور ويژه رييس‌جمهور به وين بازمي‌گردد. روساي دستگاه‌هاي ديپلماسي ايران و 1+5 قريب به دو سال است كه در بازه‌هاي زماني بسيار نزديك به هم مذاكرات فشرده حقوقي، سياسي و فني را پيش مي‌برند؛ مذاكراتي كه قرار بود امروز در وين نتيجه آن اعلام تفاهمي ميان ايران و 6 كشور مقابل آن در مذاكرات باشد و در سايه آن به 12 سال مذاكرات ميان ايران و غرب با محوريت پرونده هسته‌اي پايان داده شود. با اين همه 30 ژوئن يا 10 تير از دست رفت اما مذاكرات در كوبرگ ادامه دارد. پايتخت اتريش هر روز بيش از روزهاي گذشته به مهيا شدن براي اعلام توافق نهايي شبيه مي‌شود؛ از تدابير شديد امنيتي كه اطراف محل مذاكرات را در برگرفته است تا خبرنگارهاي رسانه‌هاي متفاوت از كشورهاي حاضر در گردونه مذاكرات و همچنين ديگر كشورهايي كه نمايندگان رسانه‌اي خود را به وين رسانده‌اند تا خبر بازشدن دروازه‌هاي اقتصادي و سياسي ايران پس از توافق هسته‌اي را مخابره كنند.
به استقبال روز موعود در بي‌خبري
يك روز پيش از 30 ژوئن، چادر خبرنگارها مقابل كوبرگ در سكوت و بي‌خبري فرو رفته است. جان كري، وزير امور خارجه امريكا در وين مانده و همتاي ايراني او به تهران رفته است. با رفتن محمد‌جواد ظريف، ديدارهاي هسته‌اي ميان تيم‌هاي كارشناسي ايران و 1+5 و همچنين معاونان وزراي امور خارجه همين كشورها از سر گرفته شد. يك روز تنفس به وزرا تا شايد نمايندگان آنها در سطوح پايين‌تر بتوانند متن را تميزتر كرده و تصميم‌گيري نهايي را ساده‌تر كنند. گفته مي‌شود حتي اگر ديدارهاي مديران سياسي در چند روز آتي هم به خوبي پيش برود باز هم دو تا سه گره اصلي باقي مي‌ماند كه بايد به دست وزرا باز شود؛ گره‌هايي كه ابتدا به اراده‌اي سياسي نيازمند است و سپس تصميمي سياسي تا بتواند مهم‌ترين توافق هسته‌اي نيم قرن گذشته را جامه عمل بپوشاند. در كوبرگ از اهالي رسانه تا ديپلمات‌ها همه متقاعد شده‌اند كه بايد در همين حد از سكوت و بي‌خبري از كنار روز ضرب‌الاجل گذشته و بازي را به چند روز آتي موكول كنند. گفته مي‌شود بازيكنان تمام كارت‌هاي خود را به روي ميز گذاشته‌اند و در حال حاضر بايد هفت دست به گونه‌اي اين هفت كارت را جابه‌جا كند كه تيم‌هاي مذاكره‌كننده از خوان هفتم هم به سلامت عبور كرده و وارد فاز اجرايي پس از توافق شوند. فازي كه مي‌تواند چندين ماه كار اجرايي و همچنين كشمكش‌هاي سياسي را به دنبال داشته باشد. آنچه در حال حاضر در كوبرگ مشخص است اين است كه هم ايران و هم 1+5، توافق را مي‌خواهند. اراده سياسي، طرفين را در پشت ميز مذاكره و حتي پس از ضرب‌الاجل زماني هم در كنار هم نگه داشته است تا توافق هسته‌اي رقم بخورد؛ توافقي كه مي‌تواند نخستين توافق ميان ايران و امريكا پس از بيش از 35 سال باشد و البته توافقي كه در سايه آن برنامه هسته‌اي ايران پس از 13 سال مقاومت رسما پذيرفته شده و در سالهاي آتي روند صعودي را هم بدون در سايه تحريم‌ها قرار داشتن ادامه خواهد داد.
جنبش مرد كم‌حركت آژانس
روز گذشته در حالي كه ظريف در سكوت خبري به تهران رفت و امروز هم به مذاكرات ملحق خواهد شد، جان كري در كوبرگ با يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ديدار داشت. آمانو در اين دور از مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و 1+5 عملا به پاي ثابتي تبديل شده است كه مانند ديگر مذاكره‌كنندگان سياسي به كوبرگ مي‌آيد و با وزراي امور خارجه حاضر ديدار كرده و در مقابل فلاش تكراري دوربين خبرنگاران بدون درز اندك اطلاعاتي از محتواي جلسات كوبرگ را ترك مي‌كند. آمانو را فني‌ترين چهره حاضر در مذاكرات در اين دور بايد دانست. در دورهاي پيشين مذاكراتي، ارنست مونيز وزير انرژي ايالات متحده و علي اكبر صالحي، رييس سازمان انرژِي اتمي ايران هم حضور داشتند. در اين دور هم مونيز به همراه جان كري به وين آمد اما در روزهاي شنبه و يكشنبه از چهره فني تيم مذاكره‌كننده ايران خبري نبود. گفته مي‌شود كه شايد علي اكبر صالحي به همراه محمد‌جواد ظريف به وين بيايد. در اين ميان فاصله ديدارهاي آمانو با مذاكره‌كنندگان مختلف در گردونه ايران و 1+5، نزديك‌تر از پيش به هم شده است. در حال حاضر چند گره مهم موجود در مذاكرات به دست آمانو و همكاران وي در آژانس قابل گشايش است. يكي از اصلي‌ترين اختلاف‌ها ميان ايران و 1+5 بحث پاسخ دادن تهران به مطالعات ادعايي طرف مقابل است كه از سال 2011 تا به امروز با عنوان پرطمطراق ابعاد نظامي احتمالي برنامه هسته‌اي ايران مطرح شده است. آژانس بين‌المللي انرژي اتمي در چند سال گذشته نتوانسته يا نخواسته با وجود همكاري‌هاي مقطعي ايران اين پرونده را مختومه اعلام كند و امروز اين پرونده به مذاكرات هسته‌اي ايران با 1+5 به ارث رسيده است. مذاكره‌كنندگان مي‌گويند كه تا زمان حل شدن پي‌ام دي، توافق هسته‌اي اجرا نخواهدشد. در اين فضا حضور آمانو نشان مي‌دهد كه آژانس براي برداشتن اين مانع به اراده سياسي دست يافته و به دنبال يافتن راهكاري فني است. راهكاري كه در دل آن مخالفت ايران با صدور مجوز براي بازديد از مراكز نظامي اين كشور و همچنين مصاحبه با دانشمندان هسته‌اي آن لحاظ شده باشد. گذشته از برنامه‌هاي هسته‌اي ايران در گذشته، آمانو درديدارهاي زنجيره‌اي خود با وزراي امور خارجه كشورهاي درگير در مذاكرات هسته‌اي با ايران از راهكارهاي فني براي نظارت بر برنامه هسته‌اي ايران در آينده مي‌گويد و همچنين نحوه نظارت آژانس بر تعهدهاي ايران بر اساس برنامه جامع اقدام مشترك.
در اين مرحله از مذاكرات هسته‌اي تنها واژگاني كه مي‌تواند گوياي فضاي حاكم بر مذاكرات باشد در حقيقت تكراري است و به گونه‌اي خنثي هم انتخاب مي‌شود كه راه براي هرگونه تعبير و تفسير مسدود شود. با اين همه جان كري پس از ديدار با آمانو، مذاكراتش با وي را خوب توصيف كرد. جان كري كه در چند روز گذشته به دليل گذراندن دوران نقاهت چندان مقابل دوربين خبرنگاران حاضر نمي‌شود با استفاده از فضاي توييتر در خصوص اين ديدار توضيحاتي كوتاه داد: ديدار خوبي با آمانو، مديركل آژانس داشتم. از او به دليل فداكاري و فعاليت سختش در طول مذاكرات، سپاسگزاري مي‌كنم.
ورود مرد روس‌ها به وين
سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه امروز به وين مي‌رسد. لاوروف به همراه همتاي چيني خود دو وزير امور خارجه‌اي بودند كه در دو روز نخست حضور ظريف در وين به اتريش نيامدند و فضا را براي رايزني‌هاي وزرايي كه ظاهرا اختلاف‌نظرهاي بيشتري با هم دارند، باز گذاشتند. لاوروف در حالي به وين مي‌آيد كه طبق برنامه اعلام شده، نخستين ميزبان وي جان كري از ايالات متحده است. البته شايد با توجه به حجم اختلاف‌هاي حاشيه‌هاي ميان امريكا و روسيه بايد اين ديدار را نوعي دوئل ميان دو رقيب در روزهاي جنگ سرد سياسي خواند. روسيه از پس از نوامبر 2014 كه مذاكرات به مدت هفت ماه ديگر تمديد شد تا به امروز در بسياري از حوزه‌ها به خصوص در مساله برگشت‌پذيري تحريم‌ها با امريكا در اين مذاكرات مخالفت كرده است. احتمالا ديدار ميان ظريف و لاوروف هم پس از رسيدن هر دو نفر به وين برنامه‌ريزي خواهد شد. در حالي كه گفته مي‌شود وزراي امور خارجه‌اي كه در 24 ساعت گذشته وين را ترك كرده‌اند دوباره و به توالي خود را به كوبرگ خواهند رساند اما هنوز مشخص نيست كه لاوروف پس از ديدارها با همتاهاي خود از ايران و روسيه در روز ضرب‌الاجل به مسكو باز خواهد گشت يا مي‌ماند تا كار را تمام شده ببيند.
همه از تصميم سخت سياسي مي‌گويند
آلن اير، سخنگوي فارسي زبان وزارت امور خارجه امريكا تنها چهره امريكايي است كه در ميان خبرنگاران ايراني حاضر مي‌شود و به سوال‌هاي متفاوت، پاسخ‌هايي تقريبا تكراري با نوعي هدف‌گذاري خاص را مي‌دهد. رسانه‌هاي امريكايي از پس از تفاهم لوزان عملا بازي تقسيم تقصير را آغاز كرده‌اند و هركدام به نحوي تلاش مي‌كنند بر تغيير موضع مذاكره‌كنندگان امريكا به نسبت آنچه در لوزان به دست آمد، سايه بيندازند. آلن اير مانند مذاكره‌كنندگان ايران و ديگر كشورها تاكيد دارد كه شكاف‌ها همچنان باقي است. وي روند مذاكرات هسته‌اي را اين‌گونه تشريح مي‌كند: همه طرف‌ها متعهد به رسيدن به توافق جامع و پايدار هستند. اين فرصت كم نظيري است كه نبايد از دست برود. در دو هفته پيش همه مذاكره‌كنندگان به‌طور فشرده و بدون وقفه سخت در تلاش بودند تا اختلافات باقي مانده حل شود. اما اختلافات و شكاف‌ها كه بعضي از آنها عمده است، سرجاي خود باقي مانده‌اند. راه‌حل‌هاي فني براي اين مسائل در دسترس است، اما معلوم است كه براي نيل به اين مطلوب، يعني توافقي در چارچوب تفاهم لوزان در چند روز آينده بايد تصميم‌هاي سخت سياسي اتخاذ شود.
آلن اير در حالي از تصميم‌هاي سخت سياسي سخن مي‌گويد كه محمد‌جواد ظريف در چند روز اخير بارها طرف مقابل را به زياده‌خواهي متهم كرده و تاكيد كرده است كه با ايران بايد با زبان عزت سخن گفت. آلن اير همچنين درباره تمديد مذاكرات گفت: نظر ما همچنان رسيدن به توافق پيش از 30 ژوئن است. ممكن است چند روز بيشتر لازم باشد، مثل آن چه در لوزان اتفاق افتاد اما هيچ برنامه‌اي براي تمديد بلند مدت‌تر لازم و مطرح نيست. تمركز هيات‌هاي مذاكره‌كننده روي كار خود در اتاق مذاكرات است. هر كشوري خطوط قرمز خودش را دارد كه توسط حكومتش براي پيشبرد منافع و مصالح ملي ترسيم شده است. آنچه براي رسيدن به آن لازم و كافي است فقط تصميم‌هاي سخت سياسي است. ما اميدوار هستيم كه در چند روز آينده در وين تلاش همه ما براي رسيدن به اين هدف مثمرثمر شود.
فرانك والتراشتاين ماير، وزير امور خارجه آلمان كه براي ديدار با ظريف و كري به وين آمده و بازگشته است، در گفت‌وگو با روزنامه آلماني ولت ام زونتاگ در اين خصوص گفت: هدف ما اين است كه تا پايان ژوئن به نتيجه برسيم اما برخي مسائل كليدي هنوز حل نشده باقي مانده است. اگر ايران و قدرت‌هاي جهاني نتوانند به يك توافق دست پيدا كنند، اين مساله مي‌تواند به يك رقابت تسليحاتي جديد در منطقه بحران زده خاورميانه منجر شود. اما از طرف ديگر يك توافق كمك خواهد كرد تا اين كشور (ايران) به جامعه بين‌الملل بازگردد كه براي نسل جواني كه خواستار ارتباط با ديگر كشورهاي جهان هستند، سودمند خواهد بود.
همزمان لوران فابيوس، وزير خارجه فرانسه نيز براي چندمين بار تاكيد كرد كه توافق با ايران بايد توافقي قرص و محكم باشد كه اجازه دستيابي اين كشور به سلاح هسته‌اي را ندهد. رييس دستگاه ديپلماسي فرانسه كه شب يكشنبه وين را براي شركت در نشست مجمع عمومي سازمان ملل متحد درباره آب و هوا ترك كرد، روز گذشته طي اظهاراتي در نيويورك گفت: توافق با ايران بايد به‌منظور پيشگيري از دستيابي اين كشور يا ساير كشورهاي منطقه به سلاح هسته‌اي، توافقي محكم و استوار باشد. ما توافق كرده‌ايم چيزي نگوييم. ما با روسيه و چين همكاري بسيار خوبي در مذاكرات مربوط به ايران داريم. مذاكره‌كنندگان تعمدا تصميم گرفته‌اند براي اتمام مذاكرات هسته‌اي تاريخ تعيين نكنند. پيشرفت‌هايي به دست آمده اما اين هنوز پايان فرآيند مورد نظر نيست.
بازي رسانه‌هاي امريكايي با متن فرضي توافق
فضاسازي‌هاي رسانه‌اي آغاز شده است. به نظر مي‌رسد برخي كشورهاي حاضر در مذاكرات بخش‌هايي از درخواست‌هاي خود را از طريق بازوهاي رسانه‌اي خود و خارج از اتاق مذاكرات دنبال مي‌كنند. بلومبرگ در تازه‌ترين گزارش خود كه از سوي هيچ منبع موثق حاضر در مذاكرات هم تاييد نشده است ادعا مي‌كند كه ايران موافقت كرده است تحريم‌ها پس از تاييد اجراي تعهدات تهران از سوي آژانس، برداشته شود. در اين گزارش با اشاره به اظهارات فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا كه ديروز گفت مذاكرات پيشرفت داشته، آمده است: «دو ديپلمات از شش كشور مذاكره‌كننده با ايران با تاكيد بر اين پيشرفت، گفتند كه اين كشور موافقت كرده است تا زماني كه بازرسان سازمان ملل اعمال محدوديت‌ها (بر برنامه هسته‌اي ايران) را تاييد كنند، براي كاهش تحريم‌ها منتظر بماند. قرار است جزييات نهايي در ارزيابي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از ابعاد احتمالي نظامي فعاليت‌هاي هسته‌اي گذشته ايران، مشخص شود.» اين پايگاه بر اساس همين ادعاي مطرح‌شده از سوي ديپلمات‌هاي بي‌نام، نوشته است كه با اين حساب يكي از موانع كه همان خواسته تهران براي لغو فوري تحريم‌ها همزمان با امضاي توافق بود، از ميان برداشته شده است. در بخش ديگري هم از اين گزارش در مورد تحريم‌ها آمده است: «به گفته چند ديپلمات از دو هيات، تحريم‌ها عليه ايران، از جمله محدوديت‌ها بر بخش نفت و بانكداري، متناسب با اجراي توافق از سوي ايران، فازبندي مي‌شوند. به گفته آنها، مذاكرات بر سر ترتيب دقيق كاهش تحريم‌ها و همچنين زمان صدور قطعنامه شوراي امنيت سازمان ملل كه توافق را تاييد كرده و راه را براي كاهش تحريم‌ها باز مي‌كند، در حال مذاكره است. «اين ادعا در حالي مطرح مي‌شود كه پيش از اين تهران به صراحت مخالفت خود را با منوط كردن تعهدات طرف مقابل به تاييد اقدامات ايران از سوي آژانس، ابراز كرده است.
از سوي ديگر روزنامه نيويورك‌تايمز نيز در گزارشي به تفسير موضوعات مهم مذاكرات هسته‌اي پرداخته و نوشته است كه بر اساس ارزيابي مقامات امريكايي، اجراي تعهدات اصلي ايران بين شش ماه تا يك سال زمان مي‌برد. در اين گزارش از «زمان گريز حين اجراي توافق و پس از آن»، «بازرسي از همه‌جا»، «حل مسائل گذشته» و «زمانبندي برداشتن تحريم‌هاي اقتصادي» به عنوان مسائل مهم مطرح در گفت‌وگوها ياد شده است. به گزارش فارس، ديويد سنگر و مايكل گوردون نويسندگان اين مطلب، كه جهت‌‌گيري‌هاي آشكار آنها و بيان مطالب نادرست در گزارش‌هاي هسته‌اي‌شان گاها اعتراض كارشناسان امريكايي را نيز برانگيخته، در بخش مربوط به زمان گريز، با بيان اينكه تهران به دنبال آن است كه پس از انقضاي توافق، يعني دوره حدودا 10 سالهاي كه در لوزان اعلام شد، به سمت «برنامه هسته‌اي صنعتي» حركت كند، نوشته‌اند: «اما برخي كارشناسان نگران هستند كه اين امر ايران را در موقعيتي به مراتب بهتر از امروز براي حركت فوري به سمت بمب قرار مي‌دهد. تنها همين چشم‌انداز كافي است تا عربستان سعودي را هم به صرافت دستيابي به سلاح بيندازد. بنابراين آقاي (جان) كري (وزير خارجه امريكا) و تيم مذاكره‌كننده‌اش همراه با ارنست مونيز، وزير انرژي امريكا بايد با ايران بر سر اينكه اين كشور با چه سرعتي مي‌تواند فعاليت‌هاي غني‌سازي خود را بين سالهاي 11 تا 15 توافق، بسط و گسترش دهد، به تفاهم برسند. همچنين ايران ذيل توافقي با آژانس بين‌المللي انرژي اتمي موسوم به «پروتكل الحاقي»، بايد متعهد شود كه هرگونه برنامه‌اي را براي توسعه توانمندي‌هاي هسته‌اي‌اش بعد از گذشته 10 سال از توافق، از مدت‌ها قبل (به آژانس) اطلاع دهد. اما اين «اطلاعيه‌ها» گستره فعاليت‌هاي اين كشور را محدود نمي‌كند. در پايان گزارش سنگر و گوردون به نحوه برداشته شدن تحريم‌هاي ايران اشاره و عنوان شده است كه اين تحريم‌ها بايد پس از اجراي تعهدات ايران برداشته شوند. به نوشته نيويورك‌تايمز «ارزيابي مقامات امريكايي اين است كه برداشتن گام‌هاي كليدي بين 6 ماه تا يك سال زمان مي‌برد: كاهش شمار سانتريفيوژهاي فعال، انبار كردن باقي آنها، كاهش ذخاير اورانيوم ايران، حذف قطعات كليدي رآكتور آب سنگين و ارايه دسترسي به دانشمندان و اسناد.»
∎