روز نو :
خبرایرانی: يا شكست يا پيروزي؟ اين عبارت ديگر در مذاكرات هسته‌اي ايران با ١+٥ نمي‌تواند معناي دقيقي داشته باشد. تنها ٢٤ ساعت تا پايان ضرب الاجل زماني ٣٠ ژوئن برابر با ١٠ تير زمان باقي است اما در مقابل هتل پله كوبرگ نشانه‌اي از نااميدي چنداني به چشم نمي‌خورد.
اين پرونده در اين ١٣ سال هم بن‌بست‌هاي فراوان را تجربه كرده است و هم در دو سال گذشته چند ضرب‌الاجل را. دوئل ديپلماسي هسته‌اي ايران با جنگ تحريم ١+٥ حتي با به صدا درآمدن زنگ‌هاي ٣٠ ژوئن هم به پايان نخواهد رسيد. اين ديپلماسي به قول معروف به بازي بيسبالي مي‌ماند كه حتي در ثانيه‌هاي پاياني هم نمي‌توان آن را تمام شده خواند. جمع وزرا در وين جمع شده است.
محمد جواد ظريف از ايران، جان كري از امريكا، لوران فابيوس از فرانسه، فيليپ هاموند از انگلستان، اشتاين ماير از آلمان و البته خانم فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا. از جانب چيني‌ها معاون وزير امور خارجه خود را به وين رسانده است و خبرهاي ضد و نقيضي هم در خصوص حضور سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه به وين ظرف دوشنبه تا سه‌شنبه مي‌رسد. همه آمده‌اند تا مقدمات رسيدن به توافق جامع هسته‌اي را مهيا كنند؛ مقدماتي كه گويا هنوز هم با وجود گذشت ٢٠ ماه تمام ابعاد آن در كنار هم قرار نگرفته است. امروز ديگر شكي وجود ندارد كه هم ايران و هم شش كشور مقابل آن در مذاكرات توافق مي‌خواهند اما توافقي كه مختصات آن براي هركدام از آنها متفاوت است و در كنار هم قرار دادن اين مختصات و رساندن آن به برآيندي مشترك سخت است.
با ورود خبرنگاران و اهالي رسانه به مذاكرات اكنون كار براي وزراي امور خارجه و تيم‌هاي مذاكره‌كننده هم سخت‌تر شده است. هر رسانه‌اي از ظن خود يار يا بار مذاكرات مي‌شود و بخشي از وقت مذاكره‌كنندگان هم بايد صرف مديريت اين جريان سازي‌هاي رسانه‌اي شود.
مذاكره‌كنندگان زمان را متوقف خواهند كرد
هشتمين دور از مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و ١+٥ در پله كوبرگ در جريان است. اين دور مي‌تواند آخرين دور از اين مرحله مذاكراتي ميان دو طرف باشد. چه توافقي صورت بگيرد و چه دو طرف نتوانند مقابل دوربين‌ها از تفاهم نهايي سخن بگويند، بايد اين دور را پايان اين فاز مذاكراتي دانست. در حال حاضر تمام تمركز طرفين بر رسيدن به توافق جامع هسته‌اي در روزهاي نخست ماه جولاي و در كمترين فاصله پس از ٣٠ ژوئن است. تمديد چندماه ديگر به فعل ممنوعي بدل شده است كه دو طرف از ابراز آن هم وحشت دارند. اگر ايران و شش كشور مقابل آن نتوانند در اين بازه زماني به جايي برسند در حقيقت در شرايط خاصي قرار خواهند گرفت كه مختصات سياسي، حقوقي و فني آن در آن فضا قابل بحث خواهد بود. شايد تمديد مذاكراتي تا اين اندازه جدي و پيچيده اگر حاشيه‌ها دست به كار تخريب نشده بودند كار آسان‌تري بود. اصلي‌ترين نگراني‌اي كه وجود دارد بحث كنگره امريكا است؛ نهادي كه بر اساس موافقت اجباري باراك اوباما با طرح آن مي‌تواند پس از انجام مذاكرات و رسيدن طرفين به متن تميز شده توافق جامع هسته‌اي آن را به راي گذاشته و به آن راي منفي بدهد. در شرايطي كه ايران و ١+٥ نتوانند تا نهمين روز از ماه جولاي به توافق هسته‌اي دست پيدا كنند مدت زمان در اختيار كنگره براي بررسي آن از ٣٠ به ٦٠ روز افزايش پيدا خواهد كرد. بازه زماني كه مي‌تواند براي فضاسازي‌هاي سياسي و تخريب كل روند بسيار مضر باشد. تيم‌هاي كارشناسي و مديران سياسي ايران و ١+٥ تلاش مي‌كنند متن نهايي توافق را كه شامل ٢٠ صفحه متن اصلي و قريب به چهار تا پنج ضميمه است تا حد امكان تميز كرده، از كروشه‌هاي آن كاسته و در نهايت باقيمانده غربال شده‌اي را كه اختلاف‌هاي آن قابل حل در اين سطح نبوده به دست وزرا بسپارند. در چنين شرايطي نگارش ٥٠ صفحه ضمايم به تنهايي كاري بس نفس‌گير است و اين مرحله زماني سخت‌تر مي‌شود كه شش كشور مقابل ايران هركدام از اين مذاكرات به دنبال منافع خاص سياسي براي خويش هستند كه الزاما اين منافع با يكديگر همخواني و همراهي هم ندارد. بنابراين با توجه به اينكه دو طرف به احتمال قريب به يقين نخواهند توانست در بازه زماني مدنظر به توافق دست پيدا كنند چاره‌اي وجود نخواهد داشت جز اينكه ساعت‌ها در ٣٠ ژوئن متوقف شود اما روند گفت‌وگوها و رايزني‌هاي فشرده ادامه پيدا كند.
مذاكره‌كنندگان ايران و ١+٥ در دوسال گذشته مسير طولاني را آمده‌اند كه ديگر بازگشت از آن و نيمه رها كردن آن براي هيچ كدام از طرفين نه تنها ممكن نيست كه هزينه‌بر هم خواهد بود. زمان، مذاكره‌كنندگان را متوقف نخواهد كرد، اما نمايندگان شش كشور زمان را به نفع ديپلماسي متوقف خواهند كرد.
مذاكرات وين، قرباني تفاهم‌هاي رها شده در لوزان
٢٤ ساعت مانده به سي‌ام ژوئن نمي‌توان گفت كه چه اندازه از حجم كار انجام شده است. برخي منابع از تكميل ٩٠ درصدي سخن مي‌گفتند كه به نظر مي‌رسد به واقعيت جاري در مذاكرات نزديك نيست. بحث اتمام متن پيش‌نويس توافق جامع يك بحث است و به موازات آن هم بحث ديگري در خصوص تهيه كردن مقدمات اقدام‌هاي حقوقي و سياسي هركدام از طرفين و همچنين اقدام‌هاي مشترك براي فازهاي مختلف پس از حصول توافق مطرح است. يكي از اين اقدام‌هاي مشترك، تهيه پيش‌نويس متن قطعنامه شوراي امنيت است. قطعنامه‌اي ذيل فصل هفتم كه صدور آن مي‌تواند برخي مفاد شش قطعنامه پيشين را كان‌لم‌يكن كند. در حال حاضر متن اين قطعنامه‌ها ميان ايران و ١+٥ در دست بررسي است. ايران و ١+٥ از پس از مذاكرات لوزان تا به امروز بر راه‌حل‌هاي به دست آمده در لوزان كار مي‌كنند، اما مساله اينجاست كه در لوزان دو طرف بر سر تمام مسائل به پارامترهاي توافق دست پيدا نكردند و دو طرف براي از دست ندادن فرصت اول در دوره هفت‌ماهه تعيين شده ترجيح دادند يك تا دو مساله حل نشده را به حاشيه برانند.
بر اين اساس كه راه‌حل‌ها در برخي مسائل در لوزان به دست نيامد امكان تغيير موضع از سوي دو طرف ماجرا وجود داشته است كه به نظر مي‌رسد امريكايي‌ها در اين خصوص گوي سبقت را ربوده‌اند و در بسياري از موارد تغيير مواضع فاحشي داده‌اند. نخستين ديدارها ميان ظريف و كري در وين در اين دور هم به گلايه تند ايران از امريكا به دليل تغيير مداوم مواضع اختصاص يافت. مساله نگران‌كننده‌اي كه در اين دور از گفت‌وگوها بيش از ساير دورهاي مذاكراتي پيشين در جريان است، اين حقيقت است كه ايران و ١+٥ ظاهرا به مرز خطوط قرمز خود رسيده‌اند و حتي اگر مجاز به برداشتن يك گام ديگر هم باشند، هيچ كدام نمي‌خواهند و شايد هم نمي‌توانند اين گام را زودتر از ديگري برداشته و تمام كارت‌ها را خرج كنند. بسياري از تحليلگران معتقد هستند كه ايران و ١+٥ تا لحظه‌اي كه مجبور نباشند اقدام به برداشتن گام نهايي و البته سرنوشت ساز نخواهند كرد.
چرا ظريف رفت و باز آمد؟
انتشار خبر بازگشت محمد جواد ظريف به ايران در حالي كه تنها دو روز از حضور وي در وين گذشته بود به ابزاري براي اما و اگرهاي بيشتر تبديل شده است. برخي اين سفر را براي رايزني‌هاي نهايي ميان وزير امور خارجه كشورمان با مقام‌هاي عاليرتبه داخلي لازم مي‌دانند.
در اين قالب آقاي وزير احتمالا با حرفي جديد يا موضع‌گيري تازه مطرح شده از سوي طرف مقابل به تهران مي‌رود تا نتيجه رايزني‌هاي داخلي در خصوص آن را ٢٤ ساعت بعد به تهران بازگرداند. در سناريوي دوم تحليلگران عنان تفسير را به بدبيني سپرده‌اند و ادعا مي‌كنند كه اين بازگشت مي‌تواند به معناي توقف دستاوردها در سطح وزرا باشد. در مذاكرات هسته‌اي در واپسين روزهاي ماه مارس و روزهايي ابتدايي آوريل در لوزان، همزماني كه وزراي امور خارجه سه كشور اروپايي لوزان را ترك كردند همگان از اين اقدام به عنوان نشانه‌اي منفي ياد كردند اما تنها چند روز بعد دو طرف مقابل دوربين‌ها از دسترسي به تفاهمي بر سر راهكارها خبر دادند. هيچ كس نمي‌داند كه در واپسين ساعات بحث‌هاي نفس‌گير در لوزان چه اتفاقي افتاد؟ آيا يكي يا هر دو طرف موضع خود را تغيير دادند؟ آيا موضع‌گيري‌هاي برخي تيم‌ها در ميان اهالي رسانه به تغيير بازي در دقيقه نود منتهي شد؟ اين قبيل حركت‌هاي مذاكراتي چه در حقيقتي جاري در مذاكرات ريشه داشته باشد و چه حركتي ژست وار و تبليغاتي باشد، در تمام بزنگاه‌هاي مذاكراتي در دو سال گذشته اتفاق افتاده و در حال حاضر تنها بايد منتظر نتيجه آن بود. در حال حاضر سفر رييس دستگاه ديپلماسي كشورمان به تهران در اين مرحله از مذاكرات را مي‌توان بر اساس يك ضرورت تفسير كرد. ضرورتي براي اتخاذ يك تصميم سياسي.
سند نهايي داراي سه زمان خواهد بود روزتوافق، روز عمليات و روز اجرا
در شرايطي كه ايران و ١+٥ بتوانند حتي چند روز پس از ضرب‌الاجل زماني به توافق دست پيدا كنند باز هم تنها از يك فاز مذاكراتي عبور خواهند كرد و به فاز ديگري كه بيشتر اجرايي است وارد خواهند شد. با توافق احتمالي هسته‌اي، سه روز در تاريخ همكاري‌هاي ايران و ١+٥ با نظارت شوراي امنيت و آژانس بين‌المللي انرژِي اتمي ثبت خواهد شد. روز توافق، روز عمليات و روز اجرا شدن. در روز توافق دو طرف تنها پايان اختلاف‌ها و رسيدن به گام تفاهم را اعلام مي‌كنند. پيش از اين هم گفته شده بود كه اين متن برجام هيچ سند بين‌المللي نيست و از امضاي آن به شكل و شمايل يك توافقنامه بين‌المللي خبري نخواهد بود.
بحثي كه در حال حاضر وجود دارد اين است كه احتمالا قطعنامه شوراي امنيت ذيل فصل هفتم فرداي روز توافق صادر خواهد شد كه البته اين مساله هم با مخالفت امريكايي‌ها روبه‌رو شده است. پس از اين روز است كه برجام براي بررسي به كنگره امريكا از يك سو و مجلس شوراي اسلامي ايران از سوي ديگر مي‌رود. البته مجلس در ايران بناي بر راي‌گيري در اين خصوص را ندارد و تيم مذاكره‌كننده بايد مفاد و جزييات را براي نمايندگان مردم توضيح دهد. اين بازه زماني بسته به زمان حصول توافق مابين ٣٠ تا ٦٠ روز متغير خواهد بود. در روز عمليات، امريكا و اروپا تحريم‌هاي خود را لغو مي‌كنند. در اين روز با توجه به اينكه ايران هنوز گام‌هاي خود را براساس مفاد برجام برنداشته است طرف مقابل برداشته شدن انواع تحريم‌هاي مالي و اقتصادي با زيرمجموعه‌هاي آن را اعلام مي‌كند و اجرايي شدن آن به پس از اجرايي شدن تعهدهاي ايران موكول خواهد شد. روز سوم در اين تقويم هم روز اجرا است.
روزي كه دو طرف عملا گام‌هاي اجرايي نهايي را برخواهند داشت. پيش‌بيني مي‌شود كه ايران براي عملي كردن اقدام‌هاي خود به دو تا سه ماه زمان نياز داشته باشد. گفته مي‌شود كه ايران احتمالا اجرا شدن پروتكل الحاقي را هم به روز اجرا موكول خواهد كرد. علاوه بر اين هنوز دو طرف بر سر اين مساله اختلافي كه پرونده ايران چه زماني از شوراي امنيت خارج خواهد شد هم به تفاهم نرسيده‌اند.
وسواس در جزييات در سايه بي‌اعتمادي تاريخي
محمد جواد ظريف به تهران بازمي‌گردد و مديران سياسي ايران و ١+٥ ادامه نگارش متن توافق جامع هسته‌اي را ادامه خواهند داد. تا لحظه تنظيم اين خبر، جان كري و جواد ظريف مجموعا چهار بار با هم ديدار داشته‌اند كه يك بار آن به مدت يك ساعت و ديداري خصوصي به شكل دونفره بوده است. پس از اين ديدارها، وزراي امور خارجه دو كشور، دستورالعمل‌هاي لازم در خصوص چگونگي ادامه كار بر روي متن و جزييات آن را به تيم‌هاي خود دادند. در حال حاضر ايران و ١+٥ نه تنها براي ادامه برنامه هسته‌اي ايران و روند برداشته شدن تحريم‌ها برنامه‌ريزي مي‌كنند بلكه بايد تكليف مساله ابعاد احتمالي نظامي برنامه هسته‌اي ايران كه مورد ادعاي غرب است و از سال ٢٠١١ رسما در گزارش‌هاي آژانس با همين عنوان قيد شده هم مشخص شود. در طرف مقابل، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي مختومه اعلام كردن اين پرونده و عدم تاثيرگذاري بيشتر آن بر همكاري‌هاي اين نهاد با تهران، پيشنهاد چند مورد گفت‌وگو با دانشمندان هسته‌اي و همچنين دسترسي به محل‌هاي نظامي را داده است. پيشنهادي كه از سوي ايران رد شده است و در حال حاضر دو طرف بر روي راهكاري مشترك براي حل آن كار مي‌كنند. در نتيجه دو سال مذاكرات فشرده ميان ايران و ١+٥، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي نخستين بار اراده سياسي كافي براي حل اين مساله را داشته و به دنبال راهكاري ميانه براي حل و فصل آن است. در اين دور از مذاكرات هسته‌اي در وين، تهران و نمايندگان آژانس سه بار با هم براي يافتن راهكاري در اين خصوص ديدار داشته‌اند. در حال حاضر علاوه بر بحث در خصوص پروتكل الحاقي و همچنين اضافه شدن ضميمه‌هايي به آن با عنوان پروتكل الحاقي به اضافه كه برنامه هسته‌اي ايران در آينده را شامل خواهد شد، دو طرف بايد براي حل مساله پي‌ام دي هم به توافقي فني دست پيدا كنند.
برخي منابع نزديك به مذاكرات در چند روز اخير با توجه به پررنگ شدن بحث پي‌ام دي در رسانه‌ها تاكيد كرده‌اند تا زماني كه پي‌ام‌دي حل نشود توافق اجرا نخواهد شد. اجراي آن البته با حصول توافق متفاوت است و به نظر مي‌رسد كه در اين مرحله ايران و ١+٥ بايد تنها بر سر راهكاري براي حل پي‌ام‌دي و به شكل واضح‌تر مشخص‌تر شدن ابزار حل پي‌ام‌دي به تفاهم دست پيدا كنند. مساله ديگري كه هنوز هم ميان ايران و ١+٥ حل نشده است بحث برداشته شدن تحريم‌هاي ايران است. چه زماني و چگونه؟ مساله جدول زماني رفع تحريم‌هاي ايران، هسته اصلي مذاكرات در اين ٢٠ ماه را تشكيل داده است. ايران پيش از اين بارها اعلام كرده است كه در روز امضاي توافق، تحريم‌هاي اقتصادي و مالي و تمام زيرشاخه‌هاي آن بايد از ميان برداشته شود. اين در حالي است كه طرف مقابل ايران بر اجراي گام به گام تعهدها تاكيد دارد. يكي از راهكارهاي موجود براي حل اين اختلاف اين است كه زماني كه ايران و ١+٥ به توافق دست پيدا كردند، شوراي امنيت سازمان ملل قطعنامه مدنظر را صادر و اعلام مي‌كند كه تمام تحريم‌هاي مالي و اقتصادي ايران برداشته خواهد شد اما اجرايي شدن لغو اين تحريم‌ها به زماني موكول خواهد شد كه ايران هم به تعهدهاي خود بر اساس متن برنامه جامع اقدام مشترك عمل كند.
اين بازه زماني خالي در حقيقت يكي از اصلي‌ترين گره‌هاي باقي مانده در مذاكرات است. در اين مرحله است كه بي‌اعتمادي كهنه‌اي كه ميان ايران و ١+٥ و به خصوص ايران و امريكا وجود دارد كار در جزييات را سخت كرده است. واژه‌هاي انگليسي كه در متن برنامه جامع اقدام مشترك در اين خصوص قيد خواهد شد بايد به گونه‌اي انتخاب شود كه ترجمه آن به هر زباني دست را براي تعبير و تفسيرهاي ناصواب از نيت مذاكره‌كنندگان باز نگذارد.
ديدارهاي زنجيره‌اي در كوبرگ
با بازگشت محمد جواد ظريف به ايران، همتاهاي وي كه خود را به وين رسانده‌اند هم به پايتخت‌هاي خود بازمي‌گردند و گفته مي‌شود كه پس از بازگشت رييس دستگاه ديپلماسي احتمالا دوباره مذاكرات در سطح وزرا از سر گرفته خواهد شد. اشتاين ماير، هاموند و فابيوس كه تروييكاي اروپايي را شامل مي‌شوند وين را ترك خواهند كرد و گفته مي‌شود كه لاوروف هم روز سه‌شنبه احتمالا خود را به وين خواهد رساند. جان كري، وزير امور خارجه امريكا به دليل آنكه هنوز دوران نقاهت پس از آسيب‌ديدگي پا را مي‌گذراند احتمالا در وين مي‌ماند و پس از بازگشت ظريف با او تجديد ديدار خواهد كرد.
ظريف صبح روز يكشنبه خود را ابتدا با ديدارها و رايزني‌هاي داخلي گذراند و سپس با جان كري ديدار كرد. ديدار با وزير امور خارجه انگليس، معاون وزير امور خارجه چين و سپس وزير خارجه آلمان هم در برنامه كاري روز گذشته وزير امور خارجه ايران بود. در حالي كه بازگشت ظريف به ايران در ميان خبرنگاران هياهو به راه انداخته است اما يك منبع نزديك به تيم مذاكره‌كننده امريكا اعلام كرده كه اين رفت و آمد ظريف جاي نگراني ندارد و همواره در جريان مذاكرات ممكن است كه وزرا در حال رفت و آمد ميان محل مذاكره و پايتخت‌هاي خود باشند. روز گذشته يوكيا آمانو، مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي دومين بار در دو روز گذشته براي ديدار با مذاكره‌كنندگان هسته‌اي به كوبرگ آمد.
ظريف پيش از ترك وين: همه خواهان یک توافق عزتمند هستند
وزير خارجه کشورمان گفت: ما هفته گذشته که لوگزامبورگ بودیم و با وزرای خارجه سه کشور اروپایی صحبت کردیم، قرارمان این شد که شنبه و یکشنبه وزرا در وین دیدار داشته باشند. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه كشورمان پیش از ترک وین در گفت‌وگو با خبرنگاران ایرانی گفت: بعضی از وزرا قبل از ظهر یا بعدازظهر ديروز رفتند، بعضی‌ها شب رفتند و بعضی‌ها امروز صبح می‌روند و دوباره از روز سه‌شنبه بنده به اینجا برمیگردم. برخی وزرا دیرتر برمی‌گردند. این قراری بود که ما از اول گذاشته بودیم و آقای جان کری به خاطر وضعیت جسمی‌اش احتمالا در وین خواهند ماند. ظریف گفت: آنچه مهم بود، آن بود که یکی، دو روز اینجا یک گفت‌وگوی سیاسی داشته باشیم، دستورالعمل‌های لازم را به هیات مذاکره‌کننده از طرف وزرا و هیات مذاکره‌کننده و همکاران‌مان داده شود تا روی متن‌ها کار بکند.
وی افزود: این کاری است که ما قرارمان از ابتدا این بود که توسط همکاران انجام شود و وزرا برگردند برای اینکه برسند به موضوعات سیاسی؛ دلیلی که بنده هم در این روز اگر در وین بمانم کار زیادی نخواهم داشت و باید منتظر همکاران بمانم. وزیر خارجه کشورمان گفت: قرار بود از هفته گذشته که این یک روز را در وین باشم و الان به تهران میروم و کارهای تهران را انجام می‌دهم و برمیگردم. ظریف در پاسخ به این سوال که چقدر امیدوار برای رسیدن به توافق جامع هستید، گفت: ما همیشه گفته‌ایم اگر طرف مقابل اراده سیاسی داشته باشد رسیدن به توافق جامع کاملا میسر است .وی افزود: علت اینکه می‌گوییم طرف مقابل چون راجع به اراده سیاسی طرف خودمان اطمینان داریم و می‌دانیم که جمهوری اسلامی، رهبری معظم انقلاب و ریاست محترم جمهوری و سایر مقامات کشور همه خواهان یک توافق عزتمند و با دوام هستند.
∎
اين پرونده در اين ١٣ سال هم بن‌بست‌هاي فراوان را تجربه كرده است و هم در دو سال گذشته چند ضرب‌الاجل را. دوئل ديپلماسي هسته‌اي ايران با جنگ تحريم ١+٥ حتي با به صدا درآمدن زنگ‌هاي ٣٠ ژوئن هم به پايان نخواهد رسيد. اين ديپلماسي به قول معروف به بازي بيسبالي مي‌ماند كه حتي در ثانيه‌هاي پاياني هم نمي‌توان آن را تمام شده خواند. جمع وزرا در وين جمع شده است.
محمد جواد ظريف از ايران، جان كري از امريكا، لوران فابيوس از فرانسه، فيليپ هاموند از انگلستان، اشتاين ماير از آلمان و البته خانم فدريكا موگريني، مسوول سياست خارجي اتحاديه اروپا. از جانب چيني‌ها معاون وزير امور خارجه خود را به وين رسانده است و خبرهاي ضد و نقيضي هم در خصوص حضور سرگئي لاوروف، وزير امور خارجه روسيه به وين ظرف دوشنبه تا سه‌شنبه مي‌رسد. همه آمده‌اند تا مقدمات رسيدن به توافق جامع هسته‌اي را مهيا كنند؛ مقدماتي كه گويا هنوز هم با وجود گذشت ٢٠ ماه تمام ابعاد آن در كنار هم قرار نگرفته است. امروز ديگر شكي وجود ندارد كه هم ايران و هم شش كشور مقابل آن در مذاكرات توافق مي‌خواهند اما توافقي كه مختصات آن براي هركدام از آنها متفاوت است و در كنار هم قرار دادن اين مختصات و رساندن آن به برآيندي مشترك سخت است.
با ورود خبرنگاران و اهالي رسانه به مذاكرات اكنون كار براي وزراي امور خارجه و تيم‌هاي مذاكره‌كننده هم سخت‌تر شده است. هر رسانه‌اي از ظن خود يار يا بار مذاكرات مي‌شود و بخشي از وقت مذاكره‌كنندگان هم بايد صرف مديريت اين جريان سازي‌هاي رسانه‌اي شود.
مذاكره‌كنندگان زمان را متوقف خواهند كرد
هشتمين دور از مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و ١+٥ در پله كوبرگ در جريان است. اين دور مي‌تواند آخرين دور از اين مرحله مذاكراتي ميان دو طرف باشد. چه توافقي صورت بگيرد و چه دو طرف نتوانند مقابل دوربين‌ها از تفاهم نهايي سخن بگويند، بايد اين دور را پايان اين فاز مذاكراتي دانست. در حال حاضر تمام تمركز طرفين بر رسيدن به توافق جامع هسته‌اي در روزهاي نخست ماه جولاي و در كمترين فاصله پس از ٣٠ ژوئن است. تمديد چندماه ديگر به فعل ممنوعي بدل شده است كه دو طرف از ابراز آن هم وحشت دارند. اگر ايران و شش كشور مقابل آن نتوانند در اين بازه زماني به جايي برسند در حقيقت در شرايط خاصي قرار خواهند گرفت كه مختصات سياسي، حقوقي و فني آن در آن فضا قابل بحث خواهد بود. شايد تمديد مذاكراتي تا اين اندازه جدي و پيچيده اگر حاشيه‌ها دست به كار تخريب نشده بودند كار آسان‌تري بود. اصلي‌ترين نگراني‌اي كه وجود دارد بحث كنگره امريكا است؛ نهادي كه بر اساس موافقت اجباري باراك اوباما با طرح آن مي‌تواند پس از انجام مذاكرات و رسيدن طرفين به متن تميز شده توافق جامع هسته‌اي آن را به راي گذاشته و به آن راي منفي بدهد. در شرايطي كه ايران و ١+٥ نتوانند تا نهمين روز از ماه جولاي به توافق هسته‌اي دست پيدا كنند مدت زمان در اختيار كنگره براي بررسي آن از ٣٠ به ٦٠ روز افزايش پيدا خواهد كرد. بازه زماني كه مي‌تواند براي فضاسازي‌هاي سياسي و تخريب كل روند بسيار مضر باشد. تيم‌هاي كارشناسي و مديران سياسي ايران و ١+٥ تلاش مي‌كنند متن نهايي توافق را كه شامل ٢٠ صفحه متن اصلي و قريب به چهار تا پنج ضميمه است تا حد امكان تميز كرده، از كروشه‌هاي آن كاسته و در نهايت باقيمانده غربال شده‌اي را كه اختلاف‌هاي آن قابل حل در اين سطح نبوده به دست وزرا بسپارند. در چنين شرايطي نگارش ٥٠ صفحه ضمايم به تنهايي كاري بس نفس‌گير است و اين مرحله زماني سخت‌تر مي‌شود كه شش كشور مقابل ايران هركدام از اين مذاكرات به دنبال منافع خاص سياسي براي خويش هستند كه الزاما اين منافع با يكديگر همخواني و همراهي هم ندارد. بنابراين با توجه به اينكه دو طرف به احتمال قريب به يقين نخواهند توانست در بازه زماني مدنظر به توافق دست پيدا كنند چاره‌اي وجود نخواهد داشت جز اينكه ساعت‌ها در ٣٠ ژوئن متوقف شود اما روند گفت‌وگوها و رايزني‌هاي فشرده ادامه پيدا كند.
مذاكره‌كنندگان ايران و ١+٥ در دوسال گذشته مسير طولاني را آمده‌اند كه ديگر بازگشت از آن و نيمه رها كردن آن براي هيچ كدام از طرفين نه تنها ممكن نيست كه هزينه‌بر هم خواهد بود. زمان، مذاكره‌كنندگان را متوقف نخواهد كرد، اما نمايندگان شش كشور زمان را به نفع ديپلماسي متوقف خواهند كرد.
مذاكرات وين، قرباني تفاهم‌هاي رها شده در لوزان
٢٤ ساعت مانده به سي‌ام ژوئن نمي‌توان گفت كه چه اندازه از حجم كار انجام شده است. برخي منابع از تكميل ٩٠ درصدي سخن مي‌گفتند كه به نظر مي‌رسد به واقعيت جاري در مذاكرات نزديك نيست. بحث اتمام متن پيش‌نويس توافق جامع يك بحث است و به موازات آن هم بحث ديگري در خصوص تهيه كردن مقدمات اقدام‌هاي حقوقي و سياسي هركدام از طرفين و همچنين اقدام‌هاي مشترك براي فازهاي مختلف پس از حصول توافق مطرح است. يكي از اين اقدام‌هاي مشترك، تهيه پيش‌نويس متن قطعنامه شوراي امنيت است. قطعنامه‌اي ذيل فصل هفتم كه صدور آن مي‌تواند برخي مفاد شش قطعنامه پيشين را كان‌لم‌يكن كند. در حال حاضر متن اين قطعنامه‌ها ميان ايران و ١+٥ در دست بررسي است. ايران و ١+٥ از پس از مذاكرات لوزان تا به امروز بر راه‌حل‌هاي به دست آمده در لوزان كار مي‌كنند، اما مساله اينجاست كه در لوزان دو طرف بر سر تمام مسائل به پارامترهاي توافق دست پيدا نكردند و دو طرف براي از دست ندادن فرصت اول در دوره هفت‌ماهه تعيين شده ترجيح دادند يك تا دو مساله حل نشده را به حاشيه برانند.
بر اين اساس كه راه‌حل‌ها در برخي مسائل در لوزان به دست نيامد امكان تغيير موضع از سوي دو طرف ماجرا وجود داشته است كه به نظر مي‌رسد امريكايي‌ها در اين خصوص گوي سبقت را ربوده‌اند و در بسياري از موارد تغيير مواضع فاحشي داده‌اند. نخستين ديدارها ميان ظريف و كري در وين در اين دور هم به گلايه تند ايران از امريكا به دليل تغيير مداوم مواضع اختصاص يافت. مساله نگران‌كننده‌اي كه در اين دور از گفت‌وگوها بيش از ساير دورهاي مذاكراتي پيشين در جريان است، اين حقيقت است كه ايران و ١+٥ ظاهرا به مرز خطوط قرمز خود رسيده‌اند و حتي اگر مجاز به برداشتن يك گام ديگر هم باشند، هيچ كدام نمي‌خواهند و شايد هم نمي‌توانند اين گام را زودتر از ديگري برداشته و تمام كارت‌ها را خرج كنند. بسياري از تحليلگران معتقد هستند كه ايران و ١+٥ تا لحظه‌اي كه مجبور نباشند اقدام به برداشتن گام نهايي و البته سرنوشت ساز نخواهند كرد.
چرا ظريف رفت و باز آمد؟
انتشار خبر بازگشت محمد جواد ظريف به ايران در حالي كه تنها دو روز از حضور وي در وين گذشته بود به ابزاري براي اما و اگرهاي بيشتر تبديل شده است. برخي اين سفر را براي رايزني‌هاي نهايي ميان وزير امور خارجه كشورمان با مقام‌هاي عاليرتبه داخلي لازم مي‌دانند.
در اين قالب آقاي وزير احتمالا با حرفي جديد يا موضع‌گيري تازه مطرح شده از سوي طرف مقابل به تهران مي‌رود تا نتيجه رايزني‌هاي داخلي در خصوص آن را ٢٤ ساعت بعد به تهران بازگرداند. در سناريوي دوم تحليلگران عنان تفسير را به بدبيني سپرده‌اند و ادعا مي‌كنند كه اين بازگشت مي‌تواند به معناي توقف دستاوردها در سطح وزرا باشد. در مذاكرات هسته‌اي در واپسين روزهاي ماه مارس و روزهايي ابتدايي آوريل در لوزان، همزماني كه وزراي امور خارجه سه كشور اروپايي لوزان را ترك كردند همگان از اين اقدام به عنوان نشانه‌اي منفي ياد كردند اما تنها چند روز بعد دو طرف مقابل دوربين‌ها از دسترسي به تفاهمي بر سر راهكارها خبر دادند. هيچ كس نمي‌داند كه در واپسين ساعات بحث‌هاي نفس‌گير در لوزان چه اتفاقي افتاد؟ آيا يكي يا هر دو طرف موضع خود را تغيير دادند؟ آيا موضع‌گيري‌هاي برخي تيم‌ها در ميان اهالي رسانه به تغيير بازي در دقيقه نود منتهي شد؟ اين قبيل حركت‌هاي مذاكراتي چه در حقيقتي جاري در مذاكرات ريشه داشته باشد و چه حركتي ژست وار و تبليغاتي باشد، در تمام بزنگاه‌هاي مذاكراتي در دو سال گذشته اتفاق افتاده و در حال حاضر تنها بايد منتظر نتيجه آن بود. در حال حاضر سفر رييس دستگاه ديپلماسي كشورمان به تهران در اين مرحله از مذاكرات را مي‌توان بر اساس يك ضرورت تفسير كرد. ضرورتي براي اتخاذ يك تصميم سياسي.
سند نهايي داراي سه زمان خواهد بود روزتوافق، روز عمليات و روز اجرا
در شرايطي كه ايران و ١+٥ بتوانند حتي چند روز پس از ضرب‌الاجل زماني به توافق دست پيدا كنند باز هم تنها از يك فاز مذاكراتي عبور خواهند كرد و به فاز ديگري كه بيشتر اجرايي است وارد خواهند شد. با توافق احتمالي هسته‌اي، سه روز در تاريخ همكاري‌هاي ايران و ١+٥ با نظارت شوراي امنيت و آژانس بين‌المللي انرژِي اتمي ثبت خواهد شد. روز توافق، روز عمليات و روز اجرا شدن. در روز توافق دو طرف تنها پايان اختلاف‌ها و رسيدن به گام تفاهم را اعلام مي‌كنند. پيش از اين هم گفته شده بود كه اين متن برجام هيچ سند بين‌المللي نيست و از امضاي آن به شكل و شمايل يك توافقنامه بين‌المللي خبري نخواهد بود.
بحثي كه در حال حاضر وجود دارد اين است كه احتمالا قطعنامه شوراي امنيت ذيل فصل هفتم فرداي روز توافق صادر خواهد شد كه البته اين مساله هم با مخالفت امريكايي‌ها روبه‌رو شده است. پس از اين روز است كه برجام براي بررسي به كنگره امريكا از يك سو و مجلس شوراي اسلامي ايران از سوي ديگر مي‌رود. البته مجلس در ايران بناي بر راي‌گيري در اين خصوص را ندارد و تيم مذاكره‌كننده بايد مفاد و جزييات را براي نمايندگان مردم توضيح دهد. اين بازه زماني بسته به زمان حصول توافق مابين ٣٠ تا ٦٠ روز متغير خواهد بود. در روز عمليات، امريكا و اروپا تحريم‌هاي خود را لغو مي‌كنند. در اين روز با توجه به اينكه ايران هنوز گام‌هاي خود را براساس مفاد برجام برنداشته است طرف مقابل برداشته شدن انواع تحريم‌هاي مالي و اقتصادي با زيرمجموعه‌هاي آن را اعلام مي‌كند و اجرايي شدن آن به پس از اجرايي شدن تعهدهاي ايران موكول خواهد شد. روز سوم در اين تقويم هم روز اجرا است.
روزي كه دو طرف عملا گام‌هاي اجرايي نهايي را برخواهند داشت. پيش‌بيني مي‌شود كه ايران براي عملي كردن اقدام‌هاي خود به دو تا سه ماه زمان نياز داشته باشد. گفته مي‌شود كه ايران احتمالا اجرا شدن پروتكل الحاقي را هم به روز اجرا موكول خواهد كرد. علاوه بر اين هنوز دو طرف بر سر اين مساله اختلافي كه پرونده ايران چه زماني از شوراي امنيت خارج خواهد شد هم به تفاهم نرسيده‌اند.
وسواس در جزييات در سايه بي‌اعتمادي تاريخي
محمد جواد ظريف به تهران بازمي‌گردد و مديران سياسي ايران و ١+٥ ادامه نگارش متن توافق جامع هسته‌اي را ادامه خواهند داد. تا لحظه تنظيم اين خبر، جان كري و جواد ظريف مجموعا چهار بار با هم ديدار داشته‌اند كه يك بار آن به مدت يك ساعت و ديداري خصوصي به شكل دونفره بوده است. پس از اين ديدارها، وزراي امور خارجه دو كشور، دستورالعمل‌هاي لازم در خصوص چگونگي ادامه كار بر روي متن و جزييات آن را به تيم‌هاي خود دادند. در حال حاضر ايران و ١+٥ نه تنها براي ادامه برنامه هسته‌اي ايران و روند برداشته شدن تحريم‌ها برنامه‌ريزي مي‌كنند بلكه بايد تكليف مساله ابعاد احتمالي نظامي برنامه هسته‌اي ايران كه مورد ادعاي غرب است و از سال ٢٠١١ رسما در گزارش‌هاي آژانس با همين عنوان قيد شده هم مشخص شود. در طرف مقابل، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي مختومه اعلام كردن اين پرونده و عدم تاثيرگذاري بيشتر آن بر همكاري‌هاي اين نهاد با تهران، پيشنهاد چند مورد گفت‌وگو با دانشمندان هسته‌اي و همچنين دسترسي به محل‌هاي نظامي را داده است. پيشنهادي كه از سوي ايران رد شده است و در حال حاضر دو طرف بر روي راهكاري مشترك براي حل آن كار مي‌كنند. در نتيجه دو سال مذاكرات فشرده ميان ايران و ١+٥، آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي نخستين بار اراده سياسي كافي براي حل اين مساله را داشته و به دنبال راهكاري ميانه براي حل و فصل آن است. در اين دور از مذاكرات هسته‌اي در وين، تهران و نمايندگان آژانس سه بار با هم براي يافتن راهكاري در اين خصوص ديدار داشته‌اند. در حال حاضر علاوه بر بحث در خصوص پروتكل الحاقي و همچنين اضافه شدن ضميمه‌هايي به آن با عنوان پروتكل الحاقي به اضافه كه برنامه هسته‌اي ايران در آينده را شامل خواهد شد، دو طرف بايد براي حل مساله پي‌ام دي هم به توافقي فني دست پيدا كنند.
برخي منابع نزديك به مذاكرات در چند روز اخير با توجه به پررنگ شدن بحث پي‌ام دي در رسانه‌ها تاكيد كرده‌اند تا زماني كه پي‌ام‌دي حل نشود توافق اجرا نخواهد شد. اجراي آن البته با حصول توافق متفاوت است و به نظر مي‌رسد كه در اين مرحله ايران و ١+٥ بايد تنها بر سر راهكاري براي حل پي‌ام‌دي و به شكل واضح‌تر مشخص‌تر شدن ابزار حل پي‌ام‌دي به تفاهم دست پيدا كنند. مساله ديگري كه هنوز هم ميان ايران و ١+٥ حل نشده است بحث برداشته شدن تحريم‌هاي ايران است. چه زماني و چگونه؟ مساله جدول زماني رفع تحريم‌هاي ايران، هسته اصلي مذاكرات در اين ٢٠ ماه را تشكيل داده است. ايران پيش از اين بارها اعلام كرده است كه در روز امضاي توافق، تحريم‌هاي اقتصادي و مالي و تمام زيرشاخه‌هاي آن بايد از ميان برداشته شود. اين در حالي است كه طرف مقابل ايران بر اجراي گام به گام تعهدها تاكيد دارد. يكي از راهكارهاي موجود براي حل اين اختلاف اين است كه زماني كه ايران و ١+٥ به توافق دست پيدا كردند، شوراي امنيت سازمان ملل قطعنامه مدنظر را صادر و اعلام مي‌كند كه تمام تحريم‌هاي مالي و اقتصادي ايران برداشته خواهد شد اما اجرايي شدن لغو اين تحريم‌ها به زماني موكول خواهد شد كه ايران هم به تعهدهاي خود بر اساس متن برنامه جامع اقدام مشترك عمل كند.
اين بازه زماني خالي در حقيقت يكي از اصلي‌ترين گره‌هاي باقي مانده در مذاكرات است. در اين مرحله است كه بي‌اعتمادي كهنه‌اي كه ميان ايران و ١+٥ و به خصوص ايران و امريكا وجود دارد كار در جزييات را سخت كرده است. واژه‌هاي انگليسي كه در متن برنامه جامع اقدام مشترك در اين خصوص قيد خواهد شد بايد به گونه‌اي انتخاب شود كه ترجمه آن به هر زباني دست را براي تعبير و تفسيرهاي ناصواب از نيت مذاكره‌كنندگان باز نگذارد.
ديدارهاي زنجيره‌اي در كوبرگ
با بازگشت محمد جواد ظريف به ايران، همتاهاي وي كه خود را به وين رسانده‌اند هم به پايتخت‌هاي خود بازمي‌گردند و گفته مي‌شود كه پس از بازگشت رييس دستگاه ديپلماسي احتمالا دوباره مذاكرات در سطح وزرا از سر گرفته خواهد شد. اشتاين ماير، هاموند و فابيوس كه تروييكاي اروپايي را شامل مي‌شوند وين را ترك خواهند كرد و گفته مي‌شود كه لاوروف هم روز سه‌شنبه احتمالا خود را به وين خواهد رساند. جان كري، وزير امور خارجه امريكا به دليل آنكه هنوز دوران نقاهت پس از آسيب‌ديدگي پا را مي‌گذراند احتمالا در وين مي‌ماند و پس از بازگشت ظريف با او تجديد ديدار خواهد كرد.
ظريف صبح روز يكشنبه خود را ابتدا با ديدارها و رايزني‌هاي داخلي گذراند و سپس با جان كري ديدار كرد. ديدار با وزير امور خارجه انگليس، معاون وزير امور خارجه چين و سپس وزير خارجه آلمان هم در برنامه كاري روز گذشته وزير امور خارجه ايران بود. در حالي كه بازگشت ظريف به ايران در ميان خبرنگاران هياهو به راه انداخته است اما يك منبع نزديك به تيم مذاكره‌كننده امريكا اعلام كرده كه اين رفت و آمد ظريف جاي نگراني ندارد و همواره در جريان مذاكرات ممكن است كه وزرا در حال رفت و آمد ميان محل مذاكره و پايتخت‌هاي خود باشند. روز گذشته يوكيا آمانو، مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي براي دومين بار در دو روز گذشته براي ديدار با مذاكره‌كنندگان هسته‌اي به كوبرگ آمد.
ظريف پيش از ترك وين: همه خواهان یک توافق عزتمند هستند
وزير خارجه کشورمان گفت: ما هفته گذشته که لوگزامبورگ بودیم و با وزرای خارجه سه کشور اروپایی صحبت کردیم، قرارمان این شد که شنبه و یکشنبه وزرا در وین دیدار داشته باشند. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه كشورمان پیش از ترک وین در گفت‌وگو با خبرنگاران ایرانی گفت: بعضی از وزرا قبل از ظهر یا بعدازظهر ديروز رفتند، بعضی‌ها شب رفتند و بعضی‌ها امروز صبح می‌روند و دوباره از روز سه‌شنبه بنده به اینجا برمیگردم. برخی وزرا دیرتر برمی‌گردند. این قراری بود که ما از اول گذاشته بودیم و آقای جان کری به خاطر وضعیت جسمی‌اش احتمالا در وین خواهند ماند. ظریف گفت: آنچه مهم بود، آن بود که یکی، دو روز اینجا یک گفت‌وگوی سیاسی داشته باشیم، دستورالعمل‌های لازم را به هیات مذاکره‌کننده از طرف وزرا و هیات مذاکره‌کننده و همکاران‌مان داده شود تا روی متن‌ها کار بکند.
وی افزود: این کاری است که ما قرارمان از ابتدا این بود که توسط همکاران انجام شود و وزرا برگردند برای اینکه برسند به موضوعات سیاسی؛ دلیلی که بنده هم در این روز اگر در وین بمانم کار زیادی نخواهم داشت و باید منتظر همکاران بمانم. وزیر خارجه کشورمان گفت: قرار بود از هفته گذشته که این یک روز را در وین باشم و الان به تهران میروم و کارهای تهران را انجام می‌دهم و برمیگردم. ظریف در پاسخ به این سوال که چقدر امیدوار برای رسیدن به توافق جامع هستید، گفت: ما همیشه گفته‌ایم اگر طرف مقابل اراده سیاسی داشته باشد رسیدن به توافق جامع کاملا میسر است .وی افزود: علت اینکه می‌گوییم طرف مقابل چون راجع به اراده سیاسی طرف خودمان اطمینان داریم و می‌دانیم که جمهوری اسلامی، رهبری معظم انقلاب و ریاست محترم جمهوری و سایر مقامات کشور همه خواهان یک توافق عزتمند و با دوام هستند.