یک متن قرون‌وسطایی از تمدن مایا که برای پیش‌بینی خورشیدگرفتگی‌ها نوشته شده بود، قرن‌هاست ذهن پژوهشگران غربی را به خود مشغول کرده است؛ اما به‌تازگی دو پژوهشگر توانسته‌اند رمز واقعی نحوه‌ی عملکرد آن را کشف کنند.
به گزارش انتخاب و به نقل از sciencealert؛ تمدن‌های بومی در مکزیک و گواتمالا، بیش از دو هزار سال پیش از ورود اروپایی‌ها به قاره‌ی آمریکا، تقویم‌هایی دقیق و پیشرفته در اختیار داشتند که به آنان امکان می‌داد زمان رخدادهای مهم در آسمان و بر زمین را با دقتی چشمگیر پیش‌بینی کنند.
اما متأسفانه بخش بزرگی از این دانش — و متونی که حاوی آن بود — در جریان تفتیش عقاید اسپانیا نابود شد، و تنها بخش‌هایی پراکنده از آن باقی ماند تا دانشمندان امروزی بتوانند از میانشان روش‌های پیشرفته‌ی پیش‌بینی‌های نجومی مایاها را بازسازی کنند.
رمز پنهان در «کدکس درسدن»
«کدکس درسدن» که به قرن یازدهم یا دوازدهم میلادی بازمی‌گردد، یکی از تنها چهار کتاب هیروگلیفی مایا است که از دوران استعمار اروپا جان سالم به در برده است.
این کتاب از پوست درخت ساخته شده و به‌شکل آکاردئونی در ۷۸ صفحه نگاشته شده است. هر صفحه با دست نوشته و با رنگ‌های درخشان تزیین شده و در آن اطلاعاتی درباره‌ی نجوم، طالع‌بینی، فصل‌ها و دانش پزشکی آمده است.
در جامعه‌ی مایا، پیش‌بینی خورشیدگرفتگی‌ها — زمانی که نور خورشید با عبور ماه از مقابل آن مسدود می‌شود و سایه‌ای بر زمین می‌افکند — امری بسیار مهم و آیینی بود.
کیمبرلی بروئر، تاریخ‌دان دانشگاه تگزاس، در گفت‌وگویی با نشریه‌ی The Conversation توضیح می‌دهد:
«اگر کسی می‌دانست در هنگام وقوع رویدادهای خاص آسمانی چه اتفاقی می‌افتد، می‌توانست از قبل هشدار بگیرد و هنگام تکرار چرخه‌ها اقدامات لازم را انجام دهد.»
به‌عنوان مثال، هنگامی که خورشید در پس ماه پنهان می‌شد و روز به تاریکی می‌گرایید، اشراف مایا مراسم ریختن خون از بدن خود را برگزار می‌کردند تا نیرویی به خدای خورشید ببخشند.
بروئر می‌گوید:
«کاهنان و فرمان‌روایان می‌دانستند باید چگونه رفتار کنند، چه آیین‌هایی به‌جا آورند و چه قربانی‌هایی تقدیم خدایان کنند تا چرخه‌های ویرانی، تولد دوباره و نوسازی تداوم یابد.»
جدول اسرارآمیز پیش‌بینی گرفتگی‌ها
در یکی از بخش‌های کدکس درسدن جدولی وجود دارد که به متخصصان تقویم مایا — که «نگهبانان روزها (daykeepers)» نامیده می‌شدند — اجازه می‌داد تا حدود ۷۰۰ سال آینده، زمان خورشیدگرفتگی‌ها را پیش‌بینی کنند.
این جدول شامل ۴۰۵ ماه قمری (معادل ۱۱٬۹۶۰ روز) است. اما تا همین اواخر، دانشمندان دقیقاً نمی‌دانستند این جدول چگونه مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
در مقاله‌ای جدید در نشریه‌ی Science Advances، زبان‌شناس جان جاستِسون از دانشگاه آلبانی و باستان‌شناس جاستین لاوری از دانشگاه ایالتی نیویورک در پلتسبورگ، توضیحی قانع‌کننده برای نحوه‌ی درست استفاده از این جدول ارائه کرده‌اند.
راز کشف‌شده‌ی جدول مایا
تا مدت‌ها تصور می‌شد که این جدول باید پس از رسیدن به ماه ۴۰۵، دوباره از ابتدا آغاز شود — یعنی یک چرخه‌ی پیوسته که از ماه اول دوباره شروع می‌شد.
اما جاستِسون و لاوری نشان دادند که این روش اصلاً درست کار نمی‌کند.
آن‌ها در مقاله‌شان می‌نویسند:
«اگر جدول پس از ایستگاه نهایی خود دوباره از ابتدا تنظیم می‌شد، خورشیدگرفتگی‌هایی پیش‌بینی‌نشده در جدول‌های بعدی رخ می‌داد، و با هر بار تکرار، این خطاها بیشتر می‌شد.»
در عوض، این دو پژوهشگر پیشنهاد می‌کنند که جدول جدید باید از ماه ۳۵۸ جدول قبلی آغاز می‌شده است. با این روش، پیش‌بینی‌ها تنها حدود ۲ ساعت و ۲۰ دقیقه زودتر از زمان واقعی قرار می‌گرفتند — هم برای خورشید و هم برای ماه.
آن‌ها همچنین می‌نویسند که گاهی لازم بود جدول تازه از ماه ۲۲۳ آغاز شود تا انحرافات تدریجی در طول زمان اصلاح گردد.
دقت حیرت‌انگیز یک تمدن باستانی
با مقایسه‌ی این جدول با دانش مدرن از چرخه‌های گرفتگی، پژوهشگران دریافتند که با این روش، مایاها می‌توانستند تمام خورشیدگرفتگی‌های قابل مشاهده در قلمرو خود را بین سال‌های ۳۵۰ تا ۱۱۵۰ میلادی با دقت پیش‌بینی کنند.
این جدول به قدری دقیق بود که اختلاف پیش‌بینی آن با زمان واقعی کمتر از ۵۱ دقیقه در طول ۱۳۴ سال بود.
میراث ریاضی و معنوی مایاها
این کشف، نگاهی شگفت‌انگیز به نقش حیاتی «نگهبانان روزها» در جامعه‌ی مایا و ریاضیات پیشرفته‌ای که آنان برای پیوند میان روحانیت و کیهان به کار می‌بردند، ارائه می‌دهد.
∎