به گزارش خبرنگار ایرنا، دره خرم‌آباد با وسعتی بیش از ۴۰۰ هکتار، شامل ۱۷ غار باستانی است که حضور انسان را از حدود ۵۴ هزار سال پیش مستند به نمایش می‌گذارد. بررسی‌های باستان‌شناختی در این ناحیه از بیش از نیم‌قرن پیش آغاز شده و مارسل لوت، پژوهشگر فرانسوی، از نخستین چهره‌هایی بود که در مورد غارهای این دره، به‌ویژه هفت مورد آن به‌دقت مطالعه کرد.
غار گنجی با قدمت ۴۰ هزار سال، غار قمری، غار گیلواران در دوره اسلامی، پناهگاه صخره‌ای گرارجنه، پاسنگر و غار کلدر از جمله غارهای شاخص دره خرم‌آباد به شمار می آید. غار کلدر با سابقه۶۰ هزار سال سکونت، دروازه‌ای به رازهای زندگی انسان‌های آغازین است؛ جایی که شواهدی از مهارت در استفاده از قیر طبیعی و ابزار سنگی به‌دست آمده و شیوه‌های معیشتی، سازمان اجتماعی و حتی باورهای آن دوران را بازنمایی می‌کند.
ثبت دره خرم‌آباد در چهل‌وهفتمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو افقی بلند در مسیر ارتقای جایگاه ایران در معادلات فرهنگی جهان، و نقطه تلاقی بین حافظه تاریخی، سیاست‌گذاری فرهنگی و توسعه‌گرایی پایدار است.
ثبت جهانی محوطه‌های دره خرم‌آباد با بیش از ۶۰ هزار سال قدمت
نماینده ایران در چهل و هفتمین اجلاس یونسکو با بیان اینکه «محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد» اولین ثبت جهانی با بیش از ۶۰ هزار سال قدمت است، گفت: در بررسی پرونده ثبت جهانی دره خرم‌آباد با افتخار گفتم نئاندرتال‌ها و انسان‌های خردمند ۶۰ هزار سال در لرستان هم زیستی کردند.
محمدحسین طالبیان افزود: تراکم تاریخی در لرستان بی‌نظیر است. امیدوارم این شروع خوبی باشد تا لرستان در فضای بین‌المللی در میراث جهانی و حوزه‌های دیگر باشد.
لزوم بررسی زیست انسان‌ها در دره خرم‌آباد
کارشناس میراث‌فرهنگی و یکی از چهره ای ماندگار این حوزه نیز اظهار داشت: آثار بی‌نظیری از قدیمی‌ترین آثاری که در کشور بوده تا جدیدترین آن که فلک‌الافلاک است در دره خرم‌آباد وجود دارد. باید درباره انسان‌هایی که در دوره‌های مختلف در ایران و این دره زندگی کرده و تکامل پیدا کردند مطالعه شود.
جلیل گلشن تأکید کرد: اگر درباره منطقه‌های تاریخی که ثبت جهانی می‌شود، کارهای پژوهشی، مردم‌شناسی و باستان‌شناسی انجام شود و در معرض دید عموم مردم قرار بگیرد در جذب گردشگران خارجی به ایران بسیار موثر است.
وی افزود: می‌توانیم آثار بی‌نظیری از دوره‌های مختلف برای گردشگرانی که از کشورهای دیگر به ایران سفر می‌کنند، آماده کرده و ویژگی‌های منطقه را در زمینه حرکت انسان در طول تاریخ توضیح دهیم.
ثبت غارهای خرم‌آباد؛ آغازی برای حفاظت و معرفی میراث‌فرهنگی
یکی دیگر از کارشناسان میراث‌فرهنگی گفت: ثبت جهانی غارهای پیش از تاریخ خرم‌آباد نه پایان راه بلکه آغاز مسیری برای حفاظت، مرمت و معرفی این آثار به جهانیان است.
اسکندر مختاری با بیان اینکه ایران جایگاه خود را در جهان؛ به‌ویژه در حوزه میراث‌فرهنگی پیدا کرده، افزود: باید دید غارهای خرم‌آباد تا چه حد بین ایرانیان شناخته شده و چقدر می‌تواند در جذب گردشگر و اشتغال‌زایی به آن منطقه کمک کند. برای رسیدن به اهداف مورد نظر همه نهادهای دولتی دخیل در این موضوع مانند وزارت محیط‌زیست، نیرو و برق می‌توانند کمک کنند.
ثبت در فهرست های جهانی گامی برای احیای طبیعت و فرهنگ
دیگر کارشناس میراث‌فرهنگی توضیح داد: ثبت آثار فرهنگی و طبیعی مناطق در فهرست آثار جهانی علاوه بر جذب گردشگر، چون افکار عمومی را جذب می‌کند گام مهمی برای احیای طبیعت و فرهنگ آن منطقه است.
زهره بزرگمهری تصریح کرد: نگهداری و حفاظت از آثار و بناهای تاریخی بیش از جذب گردشگر اهمیت دارد.
دره خرم‌آباد؛ زیستگاه انسان هوشمند و یکی از گاه‌نگاری‌های فرهنگی در خاورمیانه
پژوهشگر و یکی دیگر از کارشناسان میراث‌فرهنگی ثبت جهانی مکان‌های پیشاتاریخی دره خرم‌آباد را رویدادی راهبردی در تاریخ باستان‌شناسی ایران دانست و گفت: این دره شگفت‌انگیز با سابقه‌ای بیش از ۵۰ هزار سال، از زیستگاه‌های محوری انسان هوشمند و یکی از شاخص‌ترین گاه‌نگاری‌های فرهنگی در خاورمیانه به شمار می‌رود.
رجبعلی لباف خانیکی، ثبت جهانی مکان‌های پیشاتاریخی دره خرم‌آباد در فهرست میراث جهانی یونسکو را نقطه عطفی در اثبات نقش تمدنی ایران توصیف کرد و افزود: استان لرستان، با اقلیم معتدل کوهستانی، پوشش گیاهی انبوه و منابع آبی فراوان یکی از کهن‌ترین زیستگاه‌های انسان در فلات ایران بوده و شواهد متعددی از استقرار اقوام شکارگر و یکجانشین در این منطقه به‌دست آمده است.
وی با توجه به تنوع زیستی و ژئومورفولوژیکی دره خرم‌آباد توضیح داد: وجود غارهایی همچون غار کوگان، همیان، میرملاس و ده‌ها پناهگاه صخره‌ای دیگر در این منطقه، نشانگر ارتباط تنگاتنگ انسان پیشاتاریخی با طبیعت زاگرس است. این غارها نه‌فقط پناهگاه فیزیکی، بلکه فضای نمادین حیات و تعامل انسان با محیط پیرامون بوده‌اند.
این کارشناس میراث‌فرهنگی اضافه کرد: در غار «یافته» نیز نشانه‌هایی از حضور انسان نئاندرتال به دست آمده که به حدود ۳۹ هزار سال پیش بازمی‌گردد. این غارها نه‌تنها بستر زندگی، بلکه آینه‌ای از شعور و هوشمندی انسان اولیه در بهره‌گیری از طبیعت بوده‌اند.
لباف خانیکی با تأکید بر موقعیت راهبردی زاگرس مرکزی در تاریخ بشر تصریح کرد: لرستان با منابع طبیعی غنی، رودخانه‌های جاری و جنگل‌های بکر به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کانون‌های تمدن‌ساز غرب آسیا شناخته می‌شود. ثبت جهانی دره خرم‌آباد، نقش بی‌بدیل این منطقه را در شکل‌گیری کشاورزی، معماری و فرهنگ در دوره نوسنگی به‌روشنی آشکار کرده است.
ضرورت مدیریت چند سطحی و علمی برای حفاظت میراث فرهنگی
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاد دانشگاهی با توجه به ضرورت مدیریت چندسطحی و علمی در حفاظت از این میراث فرهنگی، گفت: حفاظت پایدار میراث فرهنگی مستلزم تأمین منابع مالی، آموزش نیروی انسانی متخصص، رعایت الزامات زیست‌محیطی و اجرای برنامه‌های آموزشی گسترده در سطح مدارس، دانشگاه‌ها و جامعه محلی است. بدون مشارکت فعال مردم، هیچ پروژه میراثی پایدار نخواهد بود.
سعید پورعلی درباره دره خرم‌آباد اذعان داشت: دره خرم‌آباد و غارهای باستانی آن در منحنی زاگرس، نه‌تنها زیستگاه‌های کهن بشری بلکه سندهای زنده‌ای از تکوین فرهنگ‌های اولیه، مناسبات انسانی و شکوفایی مدنیت در این سرزمین است. همچنین ساختار طبیعی، فرهنگی و باستان‌شناسی این منطقه در ارزیابی کارشناسان یونسکو، مصداقی از «ارزش جهانی برجسته» شناخته شد.
وی با بیان اینکه این ثبت جهانی، از سطح محلی فراتر رفته و به‌عنوان الگویی برای حکمرانی فرهنگی و توسعه‌گرایی مبتنی بر هویت مطرح است، افزود: دره خرم‌آباد امروز نه‌تنها مقصدی برای گردشگری، بلکه مقصدی برای گفت‌وگوی بین‌فرهنگی، تعامل بین‌المللی و تبلور ایران فرهنگی است. این دستاورد می‌تواند در جذب گردشگران فرهنگی، ارتقای دیپلماسی عمومی، سرمایه‌گذاری زیرساختی و تحول آموزش و پژوهش، نقشی بنیادین ایفا کند.
پورعلی تأکید کرد: ارتباط میان میراث‌فرهنگی، اقتصاد خلاق، صنایع‌دستی و فناوری‌های نوین، راهی برای تنوع‌بخشی به اقتصاد منطقه، توسعه پایدار، ایجاد فرصت‌های شغلی بومی و تقویت پیوندهای اجتماعی است. این ثبت، نه‌تنها گذشته را حفاظت بلکه آینده را نیز طراحی می‌کند.
ثبت قدیمی‌ترین شواهد سکونت انسان در محوطه‌های خرم‌آباد
یک باستان‌شناس، مدرس و پژوهشگر حوزه میراث‌فرهنگی گفت: قدیمی‌ترین شواهد سکونت انسان در ایران در محوطه‌های دره خرم‌آباد ثبت شده که اثباتی بر پیوند دیرین طبیعت و تمدن است. اکنون ثبت جهانی این دره مسئولیت حفظ این گنجینه را برای همه ما دوچندان کرده است.
فخری دانش‌پور پرور ثبت دره خرم‌آباد را اقدامی سرنوشت‌ساز برای پاسداری از میراث طبیعی و فرهنگی ایران دانست و افزود: دره خرم‌آباد، گهواره تاریخ بشر از عصر نئاندرتال‌ها تا امروز است و اکنون این سرمایه جهانی، شایسته‌ترین معرفی و حفاظت را یافته است.
وی ادامه داد: اشیای مکشوفه در محوطه‌های باستانی این منطقه در بستری منسجم، مطمئن و دست‌نخورده کشف شده‌اند و مجموعه‌های مفرغی دره خرم‌آباد ارتباطی معنایی با ساختارهای معماری دوران خود دارند که اهمیت این محوطه‌ها را از منظر پژوهش‌های باستان‌شناسی چند برابر می‌سازد.
دانش‌پور پرور خاطرنشان کرد: اهمیت محوطه‌های پیش از تاریخ دره خرم‌آباد فراتر از یافته‌های باستان‌شناسی است. تنوع زیستی، شرایط اقلیمی خاص و موقعیت استراتژیک این دره را تبدیل به حلقه اتصال تمدن‌های باستانی زاگرس و فلات مرکزی ایران کرده و نقش کلیدی در شکل‌گیری فرهنگ‌های اولیه دارد.
وی تاکید کرد: ثبت جهانی، گامی سرنوشت‌ساز برای حفاظت، معرفی و بهره‌برداری مسئولانه از این میراث گرانبهاست؛ اقدامی که نه‌تنها زمینه‌ساز حفظ ارزش‌های تاریخی و طبیعی خرم‌آباد است؛ بلکه می‌تواند موجب رونق گردشگری پایدار، تقویت هویت منطقه‌ای و جلب سرمایه‌گذاری‌های بین‌المللی شود.
۱۴۰۶؛ «سال لرستان»
رئیس انجمن مفاخر معماری ایران نیز گفت: در مراسم سال استان‌ها که از سال‌ها پیش در انجمن مفاخر معماری ایران آغاز می شود، سال ۱۴۰۶ را به نام «سال لرستان» نامگذاری و طی یکسال رویدادهای مختلفی را از منظر میراث‌فرهنگی، گردشگری، صنایع‌دستی با مشارکت کارشناسان و فعالان هر سه حوزه در آن استان برگزار می‌کنیم.
علی‌رضا قهاری با تاکید بر اینکه هر زمانی محوطه‌ای تاریخی و طبیعی ثبت جهانی می‌شود، در واقع نشان می‌دهد که متمایز از دیگر مناطق است و الگوهای حفاظتی و مرمتی در آن می‌تواند یک الگوی جهانی باشد، اضافه کرد: امیدوارم به فراخور شرایط جامعه، شاهد برگزاری یک جشن در ابعاد بین‌المللی باشیم تا توجه آحاد ملت به این ثبت جهانی جلب شود.
وی با بیان اینکه سعی می‌کنیم از نظر پژوهشی و برگزاری نشست‌های هم‌اندیشی به این اثر توجه کنیم، افزود: این ثبت جهانی به قدری ارزشمند است که سایر انجمن‌ها و گروه‌ها به فراخور شرایط حوزه کاری خود، به بررسی ابعاد گوناگون این ثبت جهانی می‌پردازند.
قهاری تصریح کرد: توجه همه جانبه به ثبت جهانی در لرستان را از این نظر مهم می‌دانم که ملت ایران متوجه شوند کشور دارای پتانسیل‌های برجسته‌ای است.