به گزارش ایرنا زندگی - تجربه بحران‌های شدید مانند جنگ، بلایای طبیعی، مهاجرت یا فقدان عزیزان، اغلب با اختلال در الگوی خواب همراه است. این بی‌خوابی‌ها، کابوس‌ها و بیداری‌های مکرر، نه تنها نشان‌دهنده فشار روانی، بلکه واکنشی طبیعی و قابل درک از سوی سیستم عصبی بدن است.

هنگامی که فرد در معرض تهدید یا استرس شدید قرار می‌گیرد، سیستم عصبی وارد حالت “آماده‌باش” برای بقا می‌شود. این حالت، مغز را هوشیار نگه می‌دارد و مانع از استراحت کافی می‌شود. حتی پس از پایان یافتن بحران فیزیکی، مغز ممکن است همچنان در این وضعیت هشدار باقی بماند و نتواند به حالت عادی بازگردد. این “هوشیاری مداوم” باعث می‌شود فرد با وجود آرامش محیط اطراف، در ذهن خود همچنان درگیر بحران باشد.

حتی در روزگاران آرامش نیز، مدیریت خواب چالش‌هایی را به همراه دارد. اما هنگامی که با شرایط نامساعد، مانند بحران‌های زیست‌محیطی، ناآرامی‌های اجتماعی، یا حتی استرس‌های روزمره روبرو هستیم، خواب می‌تواند به سادگی از دسترس خارج شود. در این شرایط، حفظ آرامش و اجرای راهکارهای موثر برای مدیریت خواب، نه تنها به بازیابی انرژی، بلکه به حفظ سلامت روان نیز کمک شایانی می‌کند. 

خواب تنها یک نیاز فیزیولوژیکی نیست، بلکه نشانه‌ای حیاتی از بازگشت مغز به حالت “ایمنی” و رهایی از تهدید است. در طول خواب، مغز فرصت می‌یابد تا وضعیت هشدار را کنار گذاشته و به آرامش بازگردد. اما برای افرادی که دوره‌های طولانی استرس و تهدید را تجربه کرده‌اند، این فرآیند به سادگی رخ نمی‌دهد. حتی پس از پایان یافتن بحران، مغز به دلیل عادت به هوشیاری مداوم، همچنان در حالت آماده‌باش باقی می‌ماند.

درک این نکته که بی‌خوابی پس از بحران، صرفاً یک “بی‌نظمی در خواب” نیست، بلکه ریشه‌ای روان‌عصبی دارد و پاسخی طبیعی به تروما است، اولین و مهم‌ترین گام در مسیر بهبود است. با پذیرش این موضوع که این وضعیت، بازتابی از تلاش مغز برای محافظت از خود در شرایط سخت است، می‌توانیم با همدلی و صبر بیشتری به دنبال راهکارهای درمانی باشیم. این درک به ما کمک می‌کند تا با دیدی بازتر و رویکردی صحیح‌تر، به سمت بازیابی آرامش و کیفیت خواب حرکت کنیم.
 

علل اختلال خواب در شرایط پس از بحران

کمبود خواب عمیق و مستمر بعداز بحران مانع از بازسازی صحیح ذهن می‌شود. خواب سالم نقش حیاتی در حفظ حافظه، تنظیم احساسات، هورمون‌ها و تعادل روانی دارد. به همین دلیل، بهبود کیفیت خواب بعد از تجربه بحران و جنگ نه تنها به عنوان یک هدف درمانی مطرح می‌شود، بلکه به عنوان یک پیش‌نیاز اساسی برای حفظ سلامت روان و جلوگیری از بروز اختلالات مزمن مانند افسردگی و اضطراب نیز اهمیت دارد.

مغز آسیب‌دیده ناشی از بحران بدون خواب کافی نمی‌تواند به ترمیم خود بپردازد. خواب مناسب به مغز این امکان را می‌دهد که خاطرات دردناک را سازماندهی کرده و شدت عاطفی آن‌ها را کاهش دهد، همچنین بدن را از حالت هشدار دائمی خارج کند. بنابراین، توجه به بهبود خواب بعد از بحران نه تنها برای بازسازی ذهنی ضروری است، بلکه پایه‌ای برای سلامت روانی پایدار نیز محسوب می‌شود.در اینجا به تاثیراتی که کمبود خواب بر بدن انسان می گذارد و همچنین ارایه راهکاریی برای بهبود کیفیت خواب اشاره می کنیم.

 
تأثیرات کمبود خواب
کمبود خواب عمیق و مستمر تأثیرات منفی بر روی عملکرد مغز دارد. این موضوع می‌تواند منجر به:

 کاهش توانایی یادآوری و یادگیری:
 
خواب به فرآیندهای یادگیری و حافظه کمک می‌کند. در طول خواب، مغز اطلاعات را پردازش و ذخیره می‌کند. کمبود خواب می‌تواند باعث کاهش توانایی یادآوری اطلاعات جدید و همچنین مختل شدن یادگیری مهارت‌های جدید شود.

 افزایش حساسیت عاطفی:

خواب ناکافی می‌تواند به افزایش احساسات منفی منجر شود. افرادی که خواب کافی ندارند، ممکن است بیشتر تحت تأثیر احساسات منفی قرار گیرند و به راحتی دچار اضطراب یا افسردگی شوند.

 اختلال در تنظیم هورمون‌ها:

خواب بر تولید هورمون‌هایی مانند کورتیزول (هورمون استرس) و لپتین (هورمون سیری) تأثیر می‌گذارد. کمبود خواب می‌تواند منجر به افزایش سطح کورتیزول و کاهش سطح لپتین شود، که می‌تواند به افزایش وزن و مشکلات متابولیکی منجر گردد.

 افزایش خطر ابتلا به اختلالات روانی:

 خواب ناکافی مزمن می‌تواند خطر ابتلا به اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و سایر اختلالات روانی را افزایش دهد. این امر ممکن است به دلیل عدم تعادل شیمیایی مغز ناشی از کمبود خواب باشد.

راهکارهای بهبود کیفیت خواب:

ایجاد یک روتین خواب منظم:

سعی کنید هر روز در ساعت مشخصی به رختخواب بروید و بیدار شوید. این کار به تنظیم ساعت بیولوژیکی بدن کمک کرده و کیفیت خواب را بهبود می‌بخشد.

 محیط خواب آرام:
 
اتاق خواب باید تاریک، خنک و ساکت باشد. استفاده از پرده‌های ضخیم، گوش‌گیر یا ماشین‌های تولید صداهای سفید می‌تواند به کاهش مزاحمت‌های صوتی و نوری کمک کند.

 مدیریت استرس:

 تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند مدیتیشن، یوگا یا تنفس عمیق می‌توانند به کاهش استرس و اضطراب کمک کنند. این فعالیت‌ها می‌توانند ذهن را آرام کرده و آماده خواب شوند.

محدود کردن مصرف کافئین و الکل:

 اجتناب از مصرف کافئین (قهوه، چای، نوشابه) و الکل چند ساعت قبل از خواب می‌تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند. این مواد می‌توانند چرخه خواب را مختل کنند.

 فعالیت بدنی منظم:

ورزش منظم در طول روز می‌تواند به بهبود کیفیت خواب کمک کند. با این حال، بهتر است از انجام فعالیت‌های شدید نزدیک به زمان خواب خودداری شود، زیرا ممکن است باعث افزایش انرژی و بیداری شود.

مشاوره روانشناختی:

اگر با مشکلات جدی‌تری مواجه هستید، مراجعه به مشاور یا روانشناس می‌تواند بسیار مفید باشد. مشاوران می‌توانند به افراد کمک کنند تا با تجربیات خود کنار بیایند و تکنیک‌های مقابله‌ای مؤثر را یاد بگیرند.

با رعایت این راهکارها، افراد می‌توانند کیفیت خواب خود را بهبود بخشند و از تأثیرات منفی کمبود خواب بر روی سلامت روانی و جسمی خود جلوگیری کنند.