پروستات غده‌ای به اندازۀ یک گردو (حدود ۲۰ گرم) و عضوی از سیستم تناسلی مردانه است.این غده در بیماری بزرگی خوشخیم پروستات و سرطان پروستات بزرگ می‌شود .
بزرگی خوشخیم پروستات (BPH) شایع‌ترین بیماری در مردان، به‌ویژه در سنین میانسالی و بالاتر است.
سرطان پروستات نیز از جمله بیماری‌هایی با شیوع کمتر بین مردان است که هر کدام علائم، علل و روش‌های درمانی خاص خود را دارند.
هر دو بیماری ممکن است به طور مشابه علائم ادراری را ایجاد کنند اما تفاوت‌های اساسی در طبیعت این بیماری‌ها، نحوۀ تشخیص و روش‌های درمانی آنها وجود دارد که برای تشخیص صحیح و درمان مؤثر اهمیت دارد. «در این مقاله پزشکی به بررسی تفاوت‌های این دو بیماری، نقش PSA و بیوپسی در تشخیص آنها و همچنین توصیه‌های لازم برای غربالگری سرطان پروستات می‌پردازیم.»
تعریف بزرگی خوشخیم پروستات (BPH)
بزرگی خوشخیم پروستات یک بیماری غیرسرطانی است که در آن پروستات به‌طور غیر طبیعی بزرگ می‌شود. این بزرگ شدن فشار بیشتری بر روی مجاری ادراری وارد می‌کند و باعث بروز مشکلاتی مانند تکرر ادرار، دشواری در شروع ادرار، ادرار قطره‌ای و احساس عدم تخلیۀ کامل مثانه می‌شود. بزرگی پروستات معمولاً با افزایش سن در مردان رخ می‌دهد و «اغلب در مردان بالای 50 سال دیده می‌شود.» این بیماری به هیچ‌وجه تهدیدی برای زندگی فرد ندارد و تنها باعث اختلالات عملکردی در دستگاه ادراری می‌شود.
سرطان پروستات؛ یک تهدید جدی برای سلامتی
سرطان پروستات یک بیماری خطرناک است که در آن سلول‌های غیر طبیعی و سرطانی در پروستات شروع به رشد می‌کنند. این بیماری می‌تواند به دیگر قسمت‌های بدن، مانند استخوان‌ها و غدد لنفاوی گسترش یابد. در‌حالی‌که سرطان پروستات ممکن است در مراحل اولیه هیچ علامتی نداشته باشد؛ در مراحل پیشرفته‌تر می‌تواند علائمی مانند «درد در ناحیۀ کمر، تنگی نفس، کاهش وزن و مشکل در ادرار» ایجاد کند. برخلاف BPH، سرطان پروستات تهدیدی جدی برای سلامتی و زندگی فرد است و نیاز به درمان فوری و مؤثر دارد.
علائم بزرگی خوشخیم پروستات
علائم بزرگی پروستات معمولاً به دلیل فشار وارد بر مجرای ادراری به وجود می‌آید. این علائم شامل موارد زیر هستند:
- تکرر ادرار
- دشواری در شروع ادرار
- ادرار ضعیف یا قطره‌قطره
- احساس عدم تخلیه کامل مثانه
- قطع شدن جریان ادرار
این علائم به‌تدریج اتفاق می‌افتند و در بسیاری از موارد در اواخر دهۀ 50 یا اوایل دهۀ 60 در مردان ظاهر می‌شوند. این بیماری اغلب بدون درد و ناراحتی شدید است و بیشتر بر کیفیت زندگی تأثیر می‌گذارد.
علائم سرطان پروستات؛ از نشانه‌های اولیه تا مراحل پیشرفته
سرطان پروستات به‌دلیل رشد کند خود، ممکن است در مراحل اولیه بدون علامت باشد. این ویژگی باعث می‌شود که بسیاری از افراد تا زمانی که بیماری به مراحل پیشرفته‌تری نرسیده است متوجه علائم نشوند. علائم این بیماری به‌تدریج و با پیشرفت سرطان ظاهر می‌شوند که برخی از مهم‌ترین آنها شامل موارد زیر است:
- تغییرات در ادرار کردن
- وجود خون در ادرار یا مایع منی
- درد یا سوزش هنگام ادرار
- درد در ناحیه لگن یا کمر
- درد هنگام انزال
تفاوت علائم بزرگی خوشخیم پروستات و سرطان پروستات
در‌حالی‌که بزرگی خوشخیم پروستات (BPH) و سرطان پروستات می‌توانند علائم مشابهی مانند مشکلات ادراری ایجاد کنند؛ این دو بیماری تفاوت‌های اساسی دارند. علائم BPH معمولاً به‌طور تدریجی اتفاق می‌افتد و بیشتر به مشکلات ادراری مربوط می‌شود؛ در‌حالی‌که سرطان پروستات ممکن است در مراحل اولیه هیچ علائمی نداشته باشد و در مراحل پیشرفته‌تر با «درد، کاهش وزن و خونریزی» همراه باشد. برای تشخیص دقیق سرطان، انجام آزمایش‌های تشخیصی مانند PSA و بیوپسی ضروری است.
نقش PSA در تشخیص سرطان پروستات و BPH
آزمایش PSA (آنتی‌ژن اختصاصی پروستات) یک آزمایش خون است که برای اندازه‌گیری سطح پروتئینی به نام آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) در خون استفاده می‌شود. PSA در واقع توسط سلول‌های پروستات تولید می‌شود و مقادیر زیر 4 در خون مردان سالم عادی است و وجود دارد. در صورت وجود بیماری‌هایی مانند BPH یا سرطان پروستات، سطح PSA ممکن است افزایش یابد.
در BPH سطح PSA ممکن است بالاتر از حد طبیعی باشد، اما به این معنی نیست که فرد مبتلا به سرطان پروستات است. در واقع میزان PSA در این بیماری به‌طور معمول بیشتر از حد نرمال می‌شود؛ زیرا پروستات بزرگ‌تر به‌طور طبیعی مقادیر بیشتری از این پروتئین را تولید می‌کند، به همین دلیل افزایش PSA به خودی خود نمی‌تواند نشانۀ قطعی سرطان باشد؛ بلکه ممکن است ناشی از بزرگ‌شدن خوشخیم پروستات باشد.
در سرطان پروستات سطح PSA معمولا به‌طور قابل توجهی افزایش یابد؛ زیرا سلول‌های سرطانی پروستات نسبت به سلول‌های طبیعی مقادیر بیشتری از این پروتئین را تولید می‌کنند از همین جهت تست PSA به عنوان یک ابزار غربالگری اولیه برای تشخیص سرطان پروستات مورد استفاده قرار می‌گیرد و باید توجه کنید که «نتیجۀ مثبت PSA همیشه به معنای وجود سرطان نیست» و ممکن است در اثر عفونت و التهاب پروستات هم بالا رود. برخی از مردان مبتلا به سرطان پروستات ممکن است PSA طبیعی داشته باشند و برعکس، مردانی که PSA بالا دارند لزوماً سرطان ندارند؛ به همین دلیل، PSA به تنهایی نمی‌تواند تشخیص نهایی را بدهد و نیاز به بررسی‌های تکمیلی مانند بیوپسی دارد.
نقش بیوپسی در تشخیص سرطان پروستات و BPH
بیوپسی پروستات زمانی انجام می‌شود که نتایج آزمایش PSA یا سایر آزمایش‌ها مانند سونوگرافی مشکوک به سرطان پروستات باشد. در این روش، نمونه‌های کوچکی از بافت پروستات برای بررسی بیشتر برداشته می‌شود تا تشخیص نهایی داده شود. این روش معمولاً دقیق‌ترین روش برای تشخیص سرطان پروستات است و می‌تواند نشان دهد که آیا سلول‌های سرطانی در پروستات وجود دارند یا خیر.
بیوپسی در BPH معمولاً نیاز نیست، زیرا این بیماری یک بیماری خوشخیم است که معمولاً تشخیص آن بر اساس علائم بالینی و نتایج PSA انجام می‌شود. اگر بیوپسی برای BPH انجام شود، هدف از آن بررسی بیشتر برای رد سرطان پروستات است.
اهمیت غربالگری سرطان پروستات
غربالگری سرطان پروستات با هدف شناسایی زودهنگام بیماری در مراحل اولیه انجام می‌شود. این امر به پزشکان اجازه می‌دهد که از پیشرفت بیماری و عوارض آن جلوگیری کنند. یکی از چالش‌های اصلی در غربالگری سرطان پروستات این است که تومورهای با درجۀ پایین‌تر به ندرت علائم مشخصی ایجاد می‌کنند
بسیاری از اورولوژیست‌ها معتقدند که آزمایش پروتئین اختصاصی پروستات (PSA) بهترین ابزار موجود برای غربالگری است. افزایش سطح PSA در خون ممکن است به علت سرطان پروستات باشد، اما عوامل دیگری مانند مصرف برخی داروها، بزرگی خوش خیم پروستات، عفونت‌های ادراری و پروستاتیت نیز می‌توانند منجر به افزایش این پروتئین شوند.
انجمن اورولوژی آمریکا توصیه می‌کند که غربالگری سرطان پروستات برای مردانی که در بستگان درجه یک خود سابقه این بیماری را ندارند بین ۵۵ تا ۷۰ سال به صورت هر دو سال یک بار انجام شود اما در مردانی که سابقۀ این بیماری را در بستگان درجه یک دارند از 40 سالگی به‌صورت هر دو سال یک‌بار باید انجام شود.
جمع‌بندی؛ اهمیت تشخیص و انتخاب روش درمانی مناسب
بزرگی خوشخیم پروستات (BPH) و سرطان پروستات هر دو بیماری‌هایی هستند که بر سلامت پروستات تأثیر می‌گذارند اما تفاوت‌های اساسی در علائم، نحوۀ تشخیص و درمان دارند. در حالی که BPH یک بیماری غیر سرطانی است که معمولاً علائم آزاردهنده‌ای ایجاد می‌کند. سرطان پروستات یک بیماری جدی و بالقوۀ کشنده است که نیاز به تشخیص و درمان سریع دارد. تست PSA و بیوپسی از روش‌های مهم در تشخیص این دو بیماری هستند. انتخاب روش درمانی مناسب باید با مشورت دقیق با پزشکان متخصص اورولوژی انجام شود تا بهترین نتیجه ممکن حاصل شود.