به گزارش خبرگزاری ایمنا، امروزه بهبود عملکرد ورزشی و دستیابی به تناسب‌اندام به یکی از اهداف اساسی بسیاری از افراد تبدیل شده است. در همین راستا، مصرف مکمل‌های ورزشی به عنوان یکی از ابزارهای کمکی برای ارتقای عملکرد، بهبود رشد عضلات وسریع‌تر شدن روند بهبودی پس از تمرینات فیزیکی مطرح شده است.
با توجه به افزایش آگاهی عمومی درباره نقش تغذیه در عملکرد ورزشی و پیشرفت‌های علمی در زمینه بیوشیمی و فیزیولوژی، امروزه مصرف مکمل‌های ورزشی به عنوان راهکاری برای تأمین نیازهای بدنی و بهبود عملکرد در میان ورزشکاران و علاقه‌مندان به تناسب‌اندام بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
ازسوی دیگر بازار این محصولات با انواع برندها و ترکیبات مختلف پر شده است و هر کدام ادعاهای متفاوتی درباره تأثیرات مثبت خود دارند، اما تردیدهایی نیز در مورد اثربخشی واقعی و حتی ایمنی مصرف بعضی از این مکمل‌ها وجود دارد. آگاهی دقیق از مزایا و معایب، شفافیت در اطلاعات و داشتن رویکردی مبتنی بر شواهد علمی از ضرورت‌های اصلی و مهم برای تصمیم‌گیری صحیح در این زمینه است.
مکمل‌های ورزشی به هرگونه ماده یا ترکیبی گفته می‌شود که درکنار تأمین نیازهای معمولی تغذیه‌ای با هدف افزایش انرژی، بهبود عملکرد فیزیکی، رشد عضلات، سریع‌تر شدن بهبودی و کاهش خستگی مصرف می‌شود. این محصولات در اشکال مختلفی همچون پودر، کپسول، قرص و نوشیدنی توزیع می‌شود و بسته به نوع تمرین و هدف مصرف کننده می‌تواند در زمان‌های مختلف (قبل از تمرین، هنگام تمرین یا بعد از تمرین) مصرف شود.
انسان‌ها از زمان‌های بسیار دور با استفاده از گیاهان دارویی و منابع طبیعی سعی در افزایش قدرت و بهبود عملکرد فیزیکی داشته‌اند. با گذشت زمان و پیشرفت علم تغذیه و همچنین ترکیبات شیمیایی و فرآیندهای تولید مدرن شکل و نوع مکمل‌ها تغییر کرده است و امروزه در کنار مواد طبیعی از ترکیبات سنتتیک نیز استفاده می‌شود. این روند موجب شده است تا بازار مکمل‌های ورزشی به شکلی گسترده ظهور کند.
دلایل متعددی موجب شده است تا ورزشکاران حرفه‌ای و علاقمندان به تناسب‌اندام به مصرف مکمل‌های ورزشی روی بیاورند. تأمین نیازهای تغذیه‌ای در شرایط فشار فیزیکی بالا، سریع‌تر شدن روند بهبودی، افزایش توده عضلانی، بهبود استقامت و انرژی و مدیریت وزن و چربی‌سوزی نمونه‌هایی از این دلایل هستند.
تمرینات شدید و ورزش‌های رقابتی نیاز به انرژی و مواد مغذی بیشتری دارند. در این شرایط، رژیم غذایی معمولی ممکن است نتواند نیازهای ویژه بدن را تأمین کند. از سوی دیگر بعضی از مکمل‌ها به عنوان آنتی‌اکسیدان و ضد التهابی عمل می‌کند و می‌تواند به کاهش درد عضلانی و تسریع ریکاوری پس از تمرین کمک کند.
مکمل‌های پروتئینی و آمینواسیدها نقش مهمی در ساخت و ترمیم بافت‌های عضلانی دارد که می‌تواند به افزایش حجم عضلات منجر شود. مکمل‌هایی همچون کراتین، بتاآلانین و کافئین می‌توانند در افزایش انرژی و بهبود عملکرد ورزشی نقش مؤثری داشته باشند. بعضی مکمل‌ها نیز با افزایش متابولیسم بدن به کاهش درصد چربی و بهبود تناسب‌اندام کمک می‌کند.
به طور معمول در شرایط ویژه و با رعایت دوز مصرفی مناسب، مصرف بعضی از مکمل‌های ورزشی می‌تواند تأثیرات مثبتی بر عملکرد ورزشی داشته باشد. به عنوان نمونه مطالعات متعددی به بررسی تأثیر کراتین بر افزایش قدرت و عملکرد در تمرینات مقاومتی پرداخته‌اند و نتایج بهبود قابل توجه عملکرد عضلانی پس از مصرف این مکمل‌ها را نشان می‌دهند. همچنین مصرف پروتئین وی پس از تمرین می‌تواند به بهبود روند ریکاوری و کاهش تخریب عضلات کمک کند.
با این وجود باید توجه کرد که شواهد علمی موجود بیشتر به شرایط کنترل شده آزمایشگاهی و بر روی جمعیت‌های ویژه محدود می‌شود و نتایج مصرف مکمل‌ها در دنیای واقعی ممکن است به دلیل تفاوت‌های فردی، نوع تمرینات و رژیم غذایی متفاوت باشد. به همین دلیل توصیه می‌شود که هر فرد قبل از تصمیم به مصرف مکمل‌های ورزشی، با متخصصان تغذیه و پزشکان مشورت کند تا با توجه به شرایط جسمی و نیازهای شخصی خود برنامه‌ای مناسب برای او طراحی کنند.
مصرف مکمل‌های ورزشی معایب و چالش‌هایی نیز به همراه دارد که باید به آن‌ها توجه کرد. مصرف بیش از حد یا نادرست بعضی از مکمل‌ها می‌تواند عوارضی همچون مشکلات گوارشی، افزایش بار روی کلیه‌ها و کبد و مشکلات قلبی به همراه داشته باشد.
از سوی دیگر بسیاری از محصولات موجود در بازار تحت نظارت سازمان‌های بهداشتی دقیق قرار ندارد و ممکن است از نظر کیفیت، خلوص ترکیبات و دقت برچسب‌گذاری نقص‌هایی داشته باشد. همچنین ممکن است بعضی از مکمل‌ها با داروهای مصرفی فرد تداخل داشته باشد و موجب کاهش یا افزایش اثرات دارویی شود.
یکی دیگر از معایب مصرف مکل‌ها عادت به مصرف مداوم مکمل‌ها است. ممکن است ورزشکاران به مصرف مداوم مکمل‌ها عادت کرده و فکر کنند بدون آن‌ها نمی‌توانند به اهداف ورزشی خود دست پیدا کنند. این نگرش می‌تواند موجب وابستگی روانی و در نهایت استفاده نادرست از این محصولات شود.
همچنین با توجه به تفاوت‌های قانونی و استانداردهای تولیدی در کشورهای مختلف، کیفیت محصولات موجود در بازار جهانی بسیار متفاوت است. مکمل‌ها ممکن است حاوی مواد غیرمجاز یا ترکیباتی باشند که در کشور تولیدکننده نیز توصیه نمی‌شوند.
در میان متخصصان تغذیه و ورزش نیز نظرات درباره مصرف مکمل‌های ورزشی به دو دسته کلی تقسیم می‌شود. بعضی از کارشناسان معتقدند که در شرایط ویژه و با توجه به نیازهای فردی، مصرف مکمل‌های ورزشی می‌تواند نقش مؤثری در بهبود عملکرد ورزشی داشته باشد. با رعایت دوز مناسب و انتخاب محصولات با کیفیت می‌توان از مزایای این مکمل‌ها بهره‌مند شد.
از سوی دیگر بعضی از کارشناسان بر این باورند که تمرکز بیش از حد بر مصرف مکمل‌ها می‌تواند منجر به نادیده گرفتن اصول تغذیه‌ای سالم و رژیم غذایی متعادل شود. آن‌ها تأکید می‌کنند که مکمل‌ها نباید جایگزین غذاهای طبیعی شود و باید فقط به عنوان مکملی برای رفع کمبودهای ویژه استفاده شود.
مکمل‌های ورزشی می‌تواند بعضی از نیازهای ویژه بدن را برطرف کند، اما جایگزین تغذیه سالم و متنوع نمی‌شود. مصرف میوه‌ها، سبزیجات، منابع پروتئینی طبیعی، غلات کامل و چربی‌های سالم همچنان باید بخش اصلی رژیم غذایی هر فرد باشد. مکمل‌ها در واقع می‌توانند فقط به عنوان یک ابزار کمکی در کنار رژیم غذایی اصلی مورد استفاده قرار گیرند.
با توجه به گستردگی بازار و تنوع محصولات موجود، انتخاب مکمل مناسب امری حساس است. قبل از شروع مصرف هر نوع مکمل، مشورت با پزشک یا متخصص تغذیه ضروری است. این امر کمک می‌کند تا با توجه به وضعیت سلامت و نیازهای فردی بهترین گزینه انتخاب شود. امروزه بازار مکمل‌های ورزشی پر از محصولات با کیفیت متغیر است.
انتخاب محصولاتی که از نظر علمی تأیید شده و دارای گواهینامه‌های بهداشتی معتبر هستند اهمیت ویژه‌ای دارد. همچنین مصرف بیش از حد مکمل‌ها می‌تواند به عوارض جانبی جدی منجر شود، به همین دلیل دستورالعمل‌های موجود بر روی بسته‌بندی محصولات باید به دقت رعایت شود. بعضی از مکمل‌ها قبل از تمرین، هنگام تمرین و بعد از تمرین بهترین اثر را دارند. آگاهی از زمان مناسب مصرف می‌تواند تأثیر مثبتی بر عملکرد ورزشی داشته باشد.
تصمیم برای مصرف مکمل‌های ورزشی باید مطابق با شرایط فردی، اهداف ورزشی، وضعیت سلامت و رژیم غذایی باشد. در شرایطی که فرد از نظر تغذیه‌ای وضعیت مطلوب و رژیم غذایی متعادلی داشته باشد، ممکن است نیازی به مصرف مکمل‌های ورزشی نباشد، اما در مواقعی که نیاز به تأمین سریع انرژی، بهبود ریکاوری یا افزایش توده عضلانی احساس می‌شود مصرف مکمل‌های با کیفیت و مطابق با دستورالعمل‌های علمی می‌تواند نقش مؤثری در بهبود عملکرد داشته باشد.
در واقع مکمل‌های ورزشی ابزارهایی هستند که در صورت استفاده صحیح و همراه با یک برنامه جامع تغذیه و تمرین می‌توانند به بهبود عملکرد ورزشی و دستیابی به اهداف تناسب‌اندام کمک کنند. از سوی دیگر اعتماد بیش از حد به این محصولات می‌تواند به مشکلات جدی منجر شود.
به طور کلی می‌توان گفت مکمل‌های ورزشی می‌توانند به عنوان عاملی مؤثر در بهبود عملکرد ورزشی عمل کنند، اما نباید فراموش کرد که هیچ مکملی جایگزین یک رژیم غذایی متعادل و سبک زندگی سالم نمی‌شود. هر فرد باید به جای دنبال کردن روندهای تبلیغاتی و استفاده کورکورانه از محصولات موجود در بازار، ابتدا به ارزیابی وضعیت جسمانی و نیازهای تغذیه‌ای خود بپردازد و سپس در صورت نیاز با راهنمایی متخصصین، مکمل‌های مورد نظر خود را انتخاب کند.
دلیل مصرف مکمل‌ها چیست؟
منصور رضایی استاد دانشگاه و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی درباره مصرف مکمل‌های ورزشی به خبرنگار ایمنا می‌گوید: به طور معمول ورزشکاران علاقه‌مند هستند نسبت به رقبای خود عضلات و اندام زیباتر و بهتری داشته باشند و تصور آن‌ها بر این است که مواد غذایی همچون میوه، سبزی، گوشت و لبنیات نیازهای بدنی را تأمین نمی‌کند و پروتئین کافی به بافت‌ها نمی‌رساند، به همین دلیل ورزشکاران به مصرف مکمل‌هایی همچون کراتین و BCAA برای عضلات برجسته و قابل توجه روی می‌آورند و در این مرحله جنبه سلامتی حذف و زیبایی و رقابت پررنگ‌تر می‌شود.
وی می‌افزاید: در اثر مصرف این مکمل‌ها بازاری پرسود و طمع‌آفرین برای سواستفاده‌گران ایجاد می‌شود. این افراد در فضای مجازی احساس نیاز به این مکمل‌ها را به جوانان القا می‌کنند، نکته حائز اهمیت در این مورد واقعی نبودن این نیاز است. امروزه در مراکز پرورش اندام، باشگاه‌ها و مکان‌های دیگر مکمل‌هایی که دغدغه وزارت بهداشت نیستند بدون هیچ‌گونه نظارتی تولید، توزیع، بسته بندی و نگهداری می‌شوند.
مصرف مکمل‌ها دلیل علمی دارد یا تلقین ذهنی است؟
رضایی عنوان می‌کند: در مسیر تولید چنین مکمل‌هایی موادی به آن‌ها اضافه می‌شود که فرد با یک‌بار مصرف علاقه‌مند شده و به آن عادت می‌کند. جوانان با استفاده از این مطلب علمی که آمینو اسیدهای شاخه‌دار برای بدن و کبد مفید هستند از مکمل‌ها استفاده می‌کنند، این در حالی است که این مطلب علمی برای بیماران است.
وی تصریح می‌کند: در این مکمل‌ها از هورمون‌های آنابولیک (هورمون‌های سازنده) همچون کورتون استفاده می‌شود و مصرف کننده با افزایش ابتدایی بافت‌ها و عضلات حس خوبی دریافت می‌کند و به تدریج به مصرف این مواد اعتیاد پیدا می‌کند، اما در طولانی مدت مکمل‌ها پیامدهای منفی خود را بر سلامتی کبدها و دیگر اعضای بدن می‌گذارد و منجر به مشکلات کبدی و دیابت و سایر بیماری‌ها می‌شود. به همین دلیل طول عمر ورزشکاران حرفه‌ای در حوزه بدنسازی پایین است.
حقیقت تلخ مکمل‌های ورزشی
این استاد دانشگاه خاطرنشان می‌کند: با توجه به اینکه نظارتی بر تولید، توزیع، بسته‌بندی و نگهداری مکمل‌ها نیست، بسیاری از این مواد در شرایط غیربهداشتی و از راه قاچاق از مسیرهایی که شرایط نگهداری ندارند وارد کشور می‌شود. عمده مصرف کنندگان مکمل‌ها جوانان هستند که بدن سالم و بانشاطی دارند و به همین دلیل در ابتدای مصرف دچار هیچ‌گونه مشکلی نمی‌شوند، اما پس از گذشت چند دهه عوارض منفی این مکمل‌ها خود را نشان می‌دهد و بیشتر افراد سن بالا را دلیل این بیماری‌ها می‌دانند.
وی اضافه می‌کند: می‌توان گفت مصرف مکمل‌های ورزشی تأثیری بر سلامتی ندارند و در اینجا تنها جنبه اقتصاد و زیبایی مدنظر است. جامعه‌شناسان و روانشناسان باید روی چنین مواردی کار کنند و به جوانان توضیح دهند که با مصرف مکمل‌ها قهرمان نمی‌شوند. امروزه مصرف کنندگان مکمل‌های ورزشی در کشور افزایش پیدا کرده‌اند، اما افراد باید عاقبت‌اندیش باشند و برای سلامتی خود در آینده از کلمه‌ای کاش استفاده نکنند و به‌جای مصرف کننده دائم باید تولید کننده باشند و سبک زندگی خود را اصلاح کنند.
رضایی تاکید می‌کند: به طور کلی مصرف مکمل‌های ورزشی توصیه نمی‌شود، داروها و مکمل‌هایی که یک مسیر را برای زیبایی عضلات و ظاهر باز می‌کند، مسیرهای متعدد دیگری را از بین می‌برند. استفاده از مقادیر بالای هر گونه مواد غذایی و هر دارویی برای بدن مضر است، مصرف همه چیز بسته به مقدارش سم است. آنچه امروزه جامعه به آن نیاز دارد آگاهی بخشی درباره مصرف این مواد است.
به گزارش ایمنا، گروهی از کارشناسان بر این باور هستند که مصرف مکمل‌های ورزشی در صورت نیاز مشکلی ندارد، این درحالی است که عده‌ای معتقدند با رعایت یک رژیم غذایی مناسب می‌توان بدنی سالم و با نشاط داشت و از این طریق همه نیازهای بدن را تأمین کرد و ضرورتی در مصرف مکمل‌های ورزشی وجود ندارد.