به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست خبری هفدهمین دوره جایزه ادبی جلال آل احمد ۳۰ دی ماه ۱۴۰۳ با حضور ابراهیم حیدری مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران، حامد محقق معاون شعر و داستان خانه کتاب و ادبیات ایران، مسعود کوثری دبیر علمی هفدهمین دوره این جایزه و جمعی از اصحاب رسانه و نویسندگان در محل سرای خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
در ابتدای جلسه، ابراهیم حیدری مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران عنوان کرد: نگاه شما، حمایت‌گر ما در حوزه فرهنگ و اندیشه است، امید دارم این پویاییِ مستمر و پربار، ادامه داشته باشد. من یار نیمه‌راهی هستم که در پایان این دوره بر اهتمام آن همت گذاشتم. ادبیات و جلال‌ها در خون ما ایرانی‌ها ریشه دارند. برگزاری این رویدادها و جشنواره‌ها، ادبیات ما را زنده نگه داشته است.
او افزود: هر گوشه از ایران ادبیات و اقلیم خودش را دارد. ایران فقط تهران نیست و ما با همین رویکرد این مسیر را ادامه داده‌ایم. این دوره جایزه باید زودتر برگزار می‌شد اما به دلیل تغییرات سازمانی داخلی تاخیری پیش آمد و از سال آینده این اتفاق نخواهد افتاد.
حیدری با اشاره به اینکه این اولین گفتگوی من با شماست تاکید کرد: امیدوارم با مطالبه‌گری شما، این آیین‌نامه و مقررات را تنظیم و بازنگری کنیم و به برنامه‌های جدید بیندیشیم. شرایط بین‌المللی تغییر کرده است و امید است رویکرد ما همخوان با نسل جدید شود و این بخش تقویت شود.
مدیر عامل خانه کتاب و ادبیات ایران درباره جوایز این دوره گفت: طی مصوبه‌ای که در دست داشتیم جایزه سکه را به ریالی تبدیل کردیم. امسال جایزه ادبی جلال ۲۵ الی ۳۰ درصد افزایش داشت و مبلغ جایزه به ۵۰۰ میلیون رسیده است.
تنوع در نامزدهای منتخب
در ادامه حامد محقق، معاون شعر و ادبیات داستانی خانه کتاب و ادبیات ایران گفت: رسانه‌ها از پایه‌های مهم جوایز و رویدادهای ادبی و فرهنگی هستند و می‌توانند نقش موثری در معرفی و ترویج آثار برگزیده و شایسته تقدیر داشته باشند.
او افزود: در دوره هفدهم جایزه جلال در بخش داستان بلند و رمان ۱۲۶۵ اثر، در مجموعه داستان کوتاه ۳۹۶ اثر، در بخش مستندنگاری ۷۴۹ اثر، در بخش نقد ادبی ۱۱۶ اثر و مجموعاً ۲ هزار و ۵۲۶ اثر به دست هیئت انتخاب رسیده است و ۸۷۹ ناشر در این دوره کتاب چاپ کرده بودند که آثارشان مورد بررسی قرار گرفت. در میان این ناشران دو ناشر غیرتهرانی هستند. همچنین با توجه به رویکرد این دوره که توجه به کل ایران است، ۵ نویسنده غیرتهرانی در بین نامزدها هستند. از نظر سنی مسن‌ترین شخصی که در بین نامزدها وجود دارد ۶۷ سال سن دارد و همچنین جوان‌ترین نامزد ۳۵ ساله است.
معاون شعر و ادبیات داستانی خانه کتاب و ادبیات ایران گفت: در این دوره سه نفر از نامزدها از بانوان نویسنده کشور هستند و سه نفر با اولین کتاب خود، نامزد دریافت جایزه جلال شده‌اند. همچنین در هیئت داوری ۱۲ نفره، ۵ داور غیر تهرانی هستند. محقق با اشاره و تاکید بر تاثیر دوره اقلیم قلم (آل جلال) بر جایزه جلال گفت: نکته مهم در این دوره، برگزاری دوره اقلیم قلم است که دو دوره پیش از فرایند جایزه ادبی جلال کار خود را در سطح ایران شروع کرده است. در این دوره از ۱۶ استان ادب‌جوها گرد هم آمدند. قدمت این دوره، از جایزه ادبی جلال بیشتر است و دو سال جلوتر از جایزه جلال، جریان ادبی خود را آغاز کرده است.
وی یادآور شد: برخی از برگزیدگان و نامزدهای جلال در دوره‌های مختلف، از میان شرکت‌کنندگان در دوره اقلیم قلم (آل جلال) بودند. در مجموع در دوره اقلیم قلم (آل جلال) حدود ۱۰۰ کارگاه به صورت منطقه‌ای در سطح ایران برگزار شد و در ادامه در تهران ۳۰ کارگاه به صورت تخصصی‌تر و متمرکزتر دائر شد.
در حوزه رمان از کمی‌سازی به سمت کیفی‌سازی برویم
مسعود کوثری دبیر علمی هفدهمین دوره جایزه جلال گفت: همان طور که مستحضرید جایزه جلال در دوره هفدهم با فشردگی زیاد برگزار شد. خوشبختانه با همت آقای محقق و همکاران محترم ایشان و داوران محترم، کار به سرعت پیش رفت.
وی در ادامه عنوان کرد: دو نکته جالب توجه در دوره هفدهم جایزه جلال؛ گسترش داستان کوتاه نسبت به سال قبل است و آثار قابل عنایتی که در این بخش داشتیم.
او با اشاره به اینکه در حوزه رمان و داستان بلند با انتشار ۱۲۶۵ رمان و داستان بلند با آثار زیادی به لحاظ کمی روبه‌رو بودیم، تصریح کرد: رقم در این بخش، به معنی تولید کمی زیاد در حوزه داستان و رمان است که قابل بررسی است. آثار قابل‌توجه در این تعداد زیاد است اما نشان‌دهنده این نکته است که از کمی‌سازی در این حوزه باید به سمت کیفی‌سازی برویم و جایزه جلال سکویی باشد برای نویسندگان که سهمی از جوایز بین المللی در جهان داشته باشند. بنابراین باید در گزینش سخت‌گیری صورت پذیرد و گروه‌های نقدادبی به صورت جدی وارد شوند تا با بررسی و نقد حرفه‌ای شاهد آثار جدی‌تری از ایران در جهان باشیم.
کوثری در ادامه گفت: از امتیازات جایزه جلال این است که صحنه رقابتی را در تنوع اقلیمی ایران به‌وجود می‌آورد ما به جهت اقلیمی، ادبیات متنوعی داریم که نباید به مرکز و پایتخت‌نشینان محدود شود. تنوع جنوب، شمال، شرق و غرب کشور با سنت‌های خاص به خود باید در ادبیات ما دیده شود. جایزه جلال قصد دارد که این تنوع را تقویت کند.
وی در پایان این بخش از سخنان خود اضافه کرد: دو نکته باید در آیین‌نامه اصلاح شود. اول جانمایی پژوهش ادب فارسی است، چون ما در جایزه جلال تنها نقد ادبی داریم و ناگزیریم پژوهش‌ها را کنار بگذاریم، جایگاه پژوهش نه تنها در این رویداد، بلکه در رویدادهای دیگر نیز خالی است. همچنین در بخش مستندنگاری، آثار متنوعی به تفکیک ساختاری (بیوگرافی، سفرنامه‌نویسی و …) به دست ما می‌رسد که یک دست نیستند و ما با اتکا به یک شاخصه توانستیم آثار این بخش را داوری کنیم. لازم است برای داوری دقیق‌تر، زیر مجموعه‌ها در این بخش تفکیک شوند.
جایزه جلال چندصدایی است
بخش بعدی این نشست به پرسش اصحاب رسانه از مسئولان برگزارکننده اختصاص داشت. خبرنگار روزنامه قدس پرسید در دوره قبل عمده آثار انتخاب شده از برخی ناشران خاص بودند، آیا این دوره نیز قرار است شاهد این تکصدایی در رویکرد جایزه جلال باشیم؟
مسعود کوثری دبیر علمی جایزه، در پاسخ به پرسشی درباره تفاوت رویکرد جایزه به ناشران خاص در دوره قبل و این دوره گفت: حتماً باید جایزه جلال چند آوایی و چند صدایی باشد و امروز حتماً بعد از اعلام اسامی نامزدها این چند آوایی و صدایی را خواهید دید. جایزه جلال باید چندآوایی و چندصدایی شود، این رویکرد در سال‌های گذشته نیز جریان داشته است. علاوه بر این ادبیت متن از ضابطه‌های اصلی ماست، آثار بسیار خوبی به دلیل نداشتن ادبیت از جایزه کنار گذاشته شده‌اند.
ابراهیم حیدری مدیر عامل خانه کتاب و ادبیات ایران نیز در ادامه گفت: ما باتوجه به بازخوردهای سال گذشته و واکاوی این رویداد در روند برگزاری، سعی کردیم در همین زمان کوتاه همه گرایش‌ها و صداها را بیشتر از پیش در این جایزه ببینیم. در حوزه فرهنگ و ادبیات به دلیل نوع نگاه و سلایق مختلف، تشخیص به مراتب سخت‌تر است سعی کردیم اشتباهات را به حداقل برسانیم و همه صداها و پیام‌ها را به عنوان نماینده دولت، به گوش مسئولان رساندیم. جایزه یک بخش است و بعد از آن قرار است در برنامه‌های اجرایی آینده نویسندگان را همراهی کنم. در بخش بعد شما مطالبه‌گر باشید و آثار را نقد کنید و با نویسندگان درباره اثرش، چاپ آن و سایر مسائل گفتگو کنید.
حیدری در ادامه در پاسخ به پرسشی درباره اثر گذار نبودن جایزه جلال در پرفروش شدن آثار در ادوار اخیر گفت: بخشی از این مسئولیت وظیفه ما و بخشی وظیفه رسانه‌هاست، ما کاستی‌ها و ضعف‌های خود را می‌پذیریم و در نوع نگاه ما حمایتی بعد از انتخاب است. اما فرایندها و برنامه‌هایی در ادامه تعریف شده که پی خواهیم گرفت. نشست‌های مستمری با برگزیدگان ادوار مختلف خواهیم داشت و از ایده‌های خودشان برای پیشبرد این مسیر استفاده خواهیم کرد. بخش رسانه فراموش نشود و به نظرم شما نیز به اندازه ما در این حوزه مقصر بوده‌اید.
در ادامه این جلسه خبرنگار رادیو گفت‌وگو، ضمن آسیب شناسی رویکرد آزمون خطا بودن جایزه جلال در طول ادوار گذشته، از علت وجود بخش‌های جنبی همچنین درباره رویکرد تفکیک‌بندی در بخش مستندنگاری پرسید.
ابراهیم حیدری در پاسخ گفت: از انتقاد و تغییر استقبال می‌کنیم و باید با همت شما و همچنین در نظر گرفتن دیدگاه‌های مختلف، به مرور زمان همه اتفاقات لازم در جایزه متبلور شود.
او افزود: ما هنوز به آن نقطه مطلوب که رضایت خودمان است نرسیده ایم. اما شاهدیم که رویکرد داوری در این دوره نسبت به سال گذشته هم از نظر محتوا هم از نظر کیفی تغییرات محسوسی داشته است.
در ادامه، کوثری درباره تفکیک زیرژانرهای مستندنگاری گفت: دو بخش نقد ادبی و مستندنگاری، برای داوری شفاف‌تر نیاز به تفکیک‌بندی در زیر ژانرهای مربوطه دارد و این مسئله باید بعد از جایزه جلال پیگیری شود. شما رسانه‌ای‌ها می‌توانید پس از پایان این دوره از داوران بخواهید مباحث تخصصی درباره زیر ژانرهای مربوطه این دو بخش را شرح دهند.
حامد محقق نیز با اشاره به اینکه آثار در این دوره کاهش ۱۳ درصدی داشته‌اند افزود: خوشبختانه این جایزه یکی از شفاف‌ترین جایزه‌های ادبی ایران است، بخش‌بندی و آیین نامه آن را می‌توانید به راحتی و با یک جستجوی ساده ببینید. این جشنواره چهار بخش اصلی دارد، اما به تناسب هر زمان دبیرخانه اجازه دارد نسبت به شرایط موجود و نیاز هر دوره یک بخش جنبی به آن بیافزاید، به طور مثال سه سال است که بخش ویراستاری را به جایزه جلال اضافه کرده‌ایم و امسال نیز خواهیم داشت.
در ادامه این جلسه خبرنگار ایبنا دو نکته حائز اهمیت را در این رویداد قابل بررسی خواند و پرسید: با توجه به اینکه محتوای این رویداد، خصوصاً در بخش رمان و داستان محصولاتی مخاطب‌پسند است، نقش انتخاب مردمی در این جایزه تا چه اندازه جدی گرفته شده است و همچنین جایزه جلال چگونه می‌تواند پل ارتباطی میان، رسانه‌های تصویری، کارگردانان سینمایی و رمان‌نویسان را برای اقتباس ادبی شکل دهد؟
مسعود کوثری در پاسخ به این پرسش گفت: مسئله اقتباس ادبی از آثار تالیفی ایرانی همواره مورد چالش بوده است چرا که کارگردان و نویسنده به دلایل مختلف نمی‌توانند به مفاهمه برسند. یکی از این دلایل، تغییرات مضمونی در داستان و دیگری مسائل مادی است، معمولاً کارگردان‌های سینمایی زیر بار هزینه‌های اقتباس ادبی نمی‌روند و ترجیح می‌دهند از رمان‌های خارجی اقتباس کنند که برای آنها دردسری ندارد، ایجاد یک پل ارتباطی موثر میان رمان نویسان و کارگردان‌ها امری مبارک است که امیدوارم توسط انجمن‌های مربوطه صورت بگیرد.
همچنین ابراهیم حیدری از پیشنهاد مردمی شدن جایزه استقبال کرد و گفت: پیشنهاد انتخاب مردمی در جایزه قابل تامل و بررسی است، این پیشنهاد را از چند جای دیگر هم شنیده ام. امیدوارم با کمک شما، این رویکرد به جایزه جلال اضافه شود.
وی با تاکید بر اینکه حمایت ما پس از جایزه جدی‌تر ادامه خواهد یافت، گفت: حمایت‌های ما به صورت شبکه‌ای در کل ایران با برگزاری جلسات نقد و بررسی، معرفی کتاب، تقویت پایگاه ها و همچنین تلویزیون اینترنتی کتاب ادامه خواهد یافت.
مدیر عامل خانه کتاب و ادبیات ایران افزود: عوامل مختلفی در موفقیت و سیاستگذاری نشر در ایران موثراند، اعم از شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، مهم این است میان سیاستگذاری و کتاب ارتباط متقابل شکل بگیرد تا بتوانیم بازخورد جایزه را در هدایت و حمایت‌ها بگنجانیم.
ابراهیم حیدری در پاسخ به پرسش خبرنگار دیگری درباره علت انتخاب مسعود کوثری به عنوان دبیر علمی این جایزه گفت: مسعود کوثری در مدیریت فرهنگی تجربه زیادی دارد، ما در این جایزه به شخصی نیاز داشتیم که کار مدیریتی در حوزه فرهنگ را خوب بداند با روند جایزه جلال کاملاً آشنا باشد.
∎