سارا معصومي / نخستين نشانه‌هاي نزديك شدن به توافق از زبان يوكيا آمانو، مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به گوش رسيد. در حالي كه مذاكرات سياسي و فني در خصوص آينده برنامه هسته‌اي ايران و همچنين چند و چون توافق نهايي در وين در حال اجرا بود، آمانو به دعوت مقام‌هاي ايران به تهران رفت. رفت و آمد 24 ساعته وي با گمانه‌زني‌هاي خبري بسيار همراه بود. منابع آگاه تاكيد داشتند كه آمانو در كشاكش توافق و شكست به تهران رفته است تا در جريان طرح‌هاي ايران براي پايان دادن به بحران ساختگي ابعاد احتمالي نظامي برنامه هسته‌اي اين كشور قرار بگيرد. با اين همه پس از بازگشت آمانو به وين بود كه رسانه‌هايي چون رويترز و خبرگزاري فرانسه ترجيح دادند با انتخاب تيترهاي نه‌چندان مثبت ادعا كنند كه سفر مديركل به تهران منجر به گشايشي در پرونده موسوم به ابعاد احتمالي نظامي برنامه اتمي ايران (ان‌پي تي) نشده است. از جانب ايران اما سيگنال‌هاي مثبتي به چشم مي‌آمد.
در نهايت آمانو صبح روز شنبه به وقت وين براي ديدار با وزراي امور خارجه ايران و امريكا راهي هتل پله كوبرگ شد. مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي پيش از ورود به كوبرگ مقابل خيمه‌گاه خبرنگاران ايستاد و از سفري گفت كه از اين پس مي‌توان از آن به عنوان يك مبدا در تاريخ مذاكرات هسته‌اي ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي ياد كرد. آمانو در خصوص دستاوردهاي اين سفر گفت: هدف از اين سفر حل و فصل موضوعات باقيمانده است كه در اين زمينه ما پيشرفت‌هايي داشتيم ولي همچنان كار بيشتري باقي مانده است. معتقدم با همكاري ايران مي‌توانيم تا پايان سال گزارشي درباره ارزيابي مسائل مربوط به پي‌ام دي بدهيم.
آمانو در پاسخ به اين سوال كه آيا ايران اجازه داده است به مكان‌هايي كه قبلا مجاز نبوديد دسترسي داشته باشيد، گفت: همان‌طور كه گفتم حركت‌مان رو به جلو و همراه با پيشرفت بود ولي نمي‌توانم وارد جزييات شوم. در رابطه با توافقي كه با آقاي نجفي داشتم هم كار بيشتري نياز است. يكي از خبرنگاران امريكايي پرسيد: انتظارات‌تان برآورده شد؟ آمانو پاسخ داد: پيشرفت داشتيم.
گره در آستانه بازشدن
اظهارات يوكيا آمانو در وقت اضافه مذاكرات هسته‌اي ميان ايران و شش كشور مقابل آن ايراد شد. پس از مذاكرات در لوزان بر سر راهكارهاي مشترك، يكي‌از اصلي‌ترين گره‌هاي باقي مانده مساله پي‌ام دي بود. پرونده‌اي كه پرونده سازي سرويس‌هاي جاسوسي غربي شكل گرفته بود در چند ماه اخير در بازي‌هاي سياسي همين رسانه‌ها هم بال و پر بيشتري گرفت. حساسيت در خصوص پي‌ام‌دي به اندازه‌اي بالا گرفته است كه كشورهاي 1+5 و در راس آنها امريكا به اين نتيجه رسيدند كه وقت پايان يافتن اين پروژه هم سررسيده است و در غيراين‌صورت كل پروسه مذاكرات تحت‌الشعاع قرار خواهد گرفت. اكنون اظهارنظرهاي آمانو نشان مي‌دهد كه تا پايان ماه دسامبر جاري اين پرونده مي‌تواند حل و فصل شود. پيش از اين هم تيم مذاكره كننده ايران تاكيد كرده بود كه اين پرونده بايد از حالت بي انتهايي خارج شده و در يك چارچوب زماني مشخص قرار بگيرد. به نظر مي‌رسد كه ابتكار عمل ايران جواب داده است و اين پرونده براي نخستين بار در چندسال اخير در سراشيبي حل و فصل قرار گرفته است. از ديدار روز گذشته ميان محمدجواد ظريف و يوكيا آمانو در كوبرگ جز چند تصوير، خبر رسمي ديگري در دست نيست با اين‌همه به نظر مي‌رسد كه آمانو 24 ساعت پس از بازگشت از تهران به محل مذاكرات آمد تا نتيجه بررسي راهكارهاي مورد مشورت در تهران با رييس‌جمهور و دبير شوراي عالي امنيت ملي ايران را به اطلاع رييس دستگاه ديپلماسي ايران برساند. در اين ديدار، نماينده ايران در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي هم حضور داشت.
مساله پي‌ام‌دي به حصول توافق هسته‌اي ميان ايران و شش قدرت جهاني پيوستگي مستقيم ندارد اما مذاكره‌كنندگان اصرار دارند كه حل اين پرونده تا زمان رسيدن ايران و 1+5 به مرحله اجرا مي‌تواند تسهيل كننده همكاري‌هاي بيشتر ايران و آژانس به خصوص در بخش تاييد تعهدهاي ايران بر اساس برجام و همچنين آينده برنامه هسته‌اي اين كشور باشد. فضاي حاكم بر تحليل‌هاي خبري پس از كنفرانس خبري آمانو حاكي از اين است كه مي‌توان پرونده پي‌ام‌دي را براي نخستين بار در چند سال گذشته در حال بازشدن دانست.
كلسي داونپورت، كارشناس مسائل خلع سلاح در اين خصوص به بلومبرگ مي‌گويد: اظهارات آمانو نشان‌دهنده گشايشي در پروسه همكاري‌هاي فني ايران و آژانس بين‌المللي انرژِي اتمي است. به نظر مي‌رسد كه دستاوردهاي اين سفر مي‌تواند به بسياري از سوال‌هاي اساسي در خصوص پرونده پي‌ام دي هم پايان دهد. اين اظهارات نشان مي‌دهد كه ايران و آژانس در مسير پيشرفت قرار گرفته‌اند.
يوكيا آمانو اخيرا اعلام كرده بود كه مايل است در مسير حل و فصل پرونده پي‌ام دي نقش فعال‌تري ايفا كند اما اين نخستين بار بود كه وي از يك بازه زماني بسته براي حل و فصل اين پرونده سخن گفت.
زمزمه توافق بر سر تحريم
شنبه، روز خبرهاي خوب از وين در خصوص پيشرفت‌هاي ملموس در مذاكرات بود. هرچند از زمان توافقنامه موقت ژنو مصوب نوامبر 2013، اين عبارت مشهور در تمام تحليل‌ها به چشم مي‌خورد كه «تا زماني كه بر سر همه‌چيز توافق نشود، بر سر هيچ چپز توافق نشده است»، اما با توجه به آنكه متن برجام در حال آخرين نگارش‌ها است و تعداد پرانتزهاي باقيمانده هم قابل شمارش است، كاسته شدن موردي از اختلاف‌ها هم مي‌تواند گوياي نزديك‌تر شدن به توافق باشد. خبرگزاري آسوشيتدپرس در تازه‌ترين گزارش خود ادعا مي‌كند كه ايران و 1+5 بر سر نحوه و زمانبندي برداشتن تحريم‌ها به توافق اوليه دست يافته‌اند. پس از پي‌ام‌دي، شايد اصلي‌ترين گره كه چندماه از وقت مذاكره‌كنندگان را به خود اختصاص داده است مساله نحوه و زمان از ميان برداشته شدن تحريم‌هاي چندگانه عليه ايران است. بر اساس اين گزارش، مقام‌هاي ارشد دو طرف ايران و شش كشور مقابل آن بايد سندي را كه مشخص مي‌كند كدام تحريم‌ها و در چه زماني برداشته شود، تاييد كنند. هرچند هيچ منبعي در تيم مذاكره‌كننده ايران اين مساله را تاييد نكرده است اما برخي ديپلمات‌ها به آسوشيتدپرس مي‌گويند كه تيم‌هاي كارشناسي دو طرف بر سر اين سند به توافق رسيده‌اند. پيش از اين تيم مذاكره كننده اعلام كرده بود كه يكي از پنج ضميمه احتمالي برجام، در خصوص بحث تحريم‌ها و جزييات آن خواهد بود. در حالي كه بسياري از رسانه‌هاي بين‌المللي از گشايش در بحث تحريم‌ها خبر مي‌دهند، بلومبرگ در گزارش همچون هميشه جهت‌دار خود ادعا مي‌كند كه احتمال دارد برخي از تحريم‌هاي ايران كه جنس و حجم آنها مشخص نيست تا ماه دسامبر از ميان برداشته شود. اين در حالي است كه ديپلمات‌هايي كه بلومبرگ نام آنها را محفوظ نگه داشته ادعا مي‌كنند كه احتمالا هيچ كدام از تحريم‌هاي ايران تا سال 2016 از ميان برداشته نخواهند شد. بحث زمان از ميان برداشته شدن تحريم‌هاي ايران در حالي به دستاويزي براي بازي‌هاي رسانه‌هاي غربي تبديل شده است كه بر اساس تفاهم به دست آمده ميان ايران و 1+5؛ توافق جامع هسته‌اي در سه مرحله اجرا خواهد شد. به نظر مي‌رسد با توجه به گام‌هاي اجرايي كه ايران براي عمل به تعهدات فني خود بايد بردارد و همچنين گام‌هاي حقوقي كه براي رفع تحريم‌هاي ايران از چند كانال اتحاديه اروپا، شوراي امنيت و امريكا بايد برداشته شود، فاصله ميان روز توافق تا روز اجرا حداقل سه تا چهار ماه بايد باشد.
وزرا مي‌آيند
مذاكرات ميان ايران و 1+5 در دو روز اخير به سنت بسياري از روزهاي اين يك‌سال و نيم، ميان مذاكره كنندگان تهران و واشنگتن با حضور هلگا اشميد، معاون مسوول كميسيون سياست خارجي اتحاديه اروپا صورت گرفته است. جان كري و جواد ظريف از يك سو، علي‌اكبر صالحي، رييس سازمان انرژِي اتمي و ارنست مونيز، وزير انرژِي ايالات متحده از سوي ديگر به مذاكرات فشرده و چند ساعته در كوبرگ ادامه مي‌دهند. تمام تلاش طرفين بر مساله كاستن از پرانتزها و يك‌دست كردن مواضع تا زمان رسيدن ساير وزراي امور خارجه متمركز است. بر اساس برنامه از پيش تعيين شده، وزراي تروييكاي اروپايي امروز به وين بازمي‌گردند تا به حلقه ايران و امريكا و نماينده اتحاديه اروپا اضافه شوند. هنوز خبري از بازگشت وزراي امور خارجه روسيه و چين به وين در دست نيست. بسياري از رسانه‌هاي بين‌المللي از روزهاي يكشنبه و دوشنبه به عنوان روزهاي سرنوشت‌ساز ياد مي‌كنند. تنها سه روز تا پايان وقت اداري تمديد توافقنامه ژنو زمان باقي است. تيم مذاكره‌كننده ايران از نخستين ساعات پايان يافتن ضرب‌الاجل زماني 30 ژوئن اعلام كرده است كه مذاكرات را تا زمان حصول توافق خوب و جامع ادامه خواهد داد و در بند زمان قرار نمي‌گيرد. در شرايطي كه عضو ارشد تيم چين در اين مذاكرات از پيشرفت‌هاي ذره ذره در مذاكرات خبر مي‌دهد، بايد ديد كه آيا استراتژي آرام اما پيوسته ايران و 1+5 براي رسيدن به توافق خوب از منظر همگان جواب خواهد داد يا خير؟
روز گذشته برخي خبرنگاران حاضر در وين از بازگشت يك روزه محمدجواد ظريف به تهران براي آخرين صلاح و مشورت‌ها در خصوص متن توافق نهايي سخن مي‌گفتند اما هيچ نشانه جدي در خصوص صحت اين ادعا تا لحظه تنظيم اين گزارش به چشم نمي‌خورد. در شرايطي كه وزراي ايران و 1+5 بتوانند ظرف 48 ساعت آتي، پرانتزهاي موجود در متن را پاك كنند و برنامه جامع اقدام مشترك به توافق هر هفت عضو اين مذاكرات برسد، دولت اتريش بايد خود را براي برگزاري مراسم اعلام اين توافق و ورود طرفين به فاز اول اجراي آن در روزهاي سه‌شنبه يا چهارشنبه مهيا سازد.
∎