ادامه از صفحه اول
مجيد تخت‌روانچي، عضو ارشد تيم مذاكره‌كننده كشورمان كه چندان عادت به سخن گفتن در ميان خبرنگاران ندارد هم صبح روز پنجشنبه از آخرين وضعيت مذاكرات خبرهايي داد. در حال حاضر ديدارها در كوبرگ ميان تيم‌هاي ايران و 1+5 همچنان در سه سطح كارشناسي، مديران سياسي و وزراي امور خارجه ادامه دارد اما به نظر مي‌رسد كه تصميم‌هاي نهايي را وزرا بايد در چند جلسه پاياني و درحالي كه تنها دو پرانتز باقي مانده است، بگيرند. روانچي در اين خصوص به خبرنگاران گفت: احتمال مي‌دهيم يكي دو موضوع كليدي اختلافي براي روزهاي آخر باقي بماند تا وزيران درباره آن تصميم بگيرند. اكنون در مرحله‌اي هستيم كه مذاكرات بسيار فشرده است.
گفته مي‌شود كه بخش عمده كار در بخش كارشناسي به پايان رسيده است و در حال حاضر برخي پرانتزها براي حل و فصل نهايي در اختيار مديران سياسي كشورها قرار گرفته است.
ابتكار اعتمادساز ايران
آقاي مديركل به تهران رفت و بازگشت. سفري به ابتكار جمهوري اسلامي ايران براي پيشقدم شدن در بازكردن گره هزارسر ادعاي غرب در خصوص ابعاد نظامي احتمالي برنامه هسته‌اي ايران كه تهران از آن با عنوان مطالعات ادعايي نام مي‌برد. جمهوري اسلامي ايران از آغاز مذاكرات در دولت يازدهم اعلام كرده است كه حاضر به واگذاري تاييد اجراي تعهدات هسته‌اي خود چه در قالب توافقنامه موقت ژنو و چه در قالب توافق جامع هسته‌اي به نهاد ديگري جز آژانس بين‌المللي انرژي اتمي نيست. در حال حاضر دو مسووليت در سايه توافق هسته‌اي ايران با 1+5 بر دوش آژانس بين‌المللي انرژي اتمي قرار دارد: حل مساله پي‌ام‌دي و نظارت بر اجراي توافق هسته‌اي در يك سطح و برنامه هسته‌اي ايران در سطحي وسيع‌تر. تاريخچه ادعاهاي طرف مقابل در خصوص انحراف نظامي در برنامه هسته‌اي ايران به پيش از سال 2003 بازمي‌گردد. به زماني كه سرويس‌هاي جاسوسي موساد و سيا به دنبال بحران‌سازي عليه ايران و به بهانه برنامه هسته‌اي در حال گسترش آن بودند. در اين سال‌ها طرح‌ها و مداليته‌هاي متفاوتي هم براي حل اين مساله ارايه شد اما با كارشكني‌هاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي كه تحت‌تاثير قدرت‌هاي مشخص مخالف ايران بود ره به جايي نبرد. در آستانه توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5، تهران اعلام كرده است كه با وجود آنكه ادعاهاي غرب درخصوص انحراف برنامه هسته‌اي خود را قبول ندارد اما در راستاي بستن اين پرونده حاضر است درچارچوب زمان‌دار همكاري اين پرونده را ببندد. بر همين اساس بود كه جمهوري اسلامي ايران درراستاي اقدام اعتمادساز و شفاف‌ساز ديگري، يوكيا آمانو را در روزهاي حساس مذاكراتي در وين به تهران دعوت كرد تا شايد طرح‌هايي كه در ديدار با روحاني و شمخاني روي ميز رايزني قرار مي‌گيرد به پيشرفت مذاكرات در وين هم كمك كند. حصول توافق هسته‌اي ميان ايران و 1+5 به حل مساله پي‌ام دي وابسته نيست اما اجراي توافق به اين مساله گره خورده است. تهران تاكنون هم براي حل مساله پي‌ام دي گام‌هاي معقول را برداشته است اما به نظر مي‌رسد كه اراده سياسي براي حل اين مساله اين روزها و زماني كه توافق هسته‌اي در دسترس به نظر مي‌رسد در طرف مقابل شكل گرفته است. ايران به دنبال اين است كه در جريان رايزني‌ها با آمانو، مسائل مطرح در پي‌ام‌دي را از حالت كيفي خارج و به مسائل كمي مشخص تبديل كند. از سوي ديگر مساله ديگري كه هم خواست ايران و هم خواست ساير كشورهاي حاضر در گردونه 1+5 است، اين است كه بايد جدول زماني براي بسته شدن اين پرونده اعلام شود. بر‌اين‌اساس اگر راهكارهاي مطرح‌شده در تهران از سوي آژانس مورد تاييد قرار بگيرد و دوطرف براساس قوانين پادمان و همچنين دسترسي‌هاي متعارف و استاندارد در مسير حل پرونده قرار بگيرند، اين مساله بايد تا زمان اجرايي شدن تعهدات دوطرف كه مرحله اجرايي سوم از سه بازه زماني تعريف شده است، حل و فصل شود. پس از روز اجراي توافق و زماني كه ايران به تعهدات فني خود پاسخ داده و تحريم‌هاي اقتصادي و مالي هم طبق توافق برداشته شده است، تمركز دوطرف بر برنامه هسته‌اي ايران در آينده خواهد بود و نه اقدام‌هاي گذشته. با توجه به آنكه ايران و آژانس بين‌المللي انرژي اتمي از اين پس براي پيشبرد بسياري از مفاد برجام به همكاري تنگاتنگ به هم نياز دارند سفر آمانو در اين مرحله مي‌تواند كمك بسياري به ترميم بخشي از اعتماد از دست رفته ايران به اين نهاد بين‌المللي بكند. رابطه ايران و آژانس در گذشته فراز و فرودهاي بسياري را تجربه كرده است اما در حال حاضر هم تهران و هم آژانس به اين درك مشترك رسيده‌اند كه زمان همكاري براي اجراي برجام در صورت توافق رسيده است.
حصول درك بيشتر ميان ايران و آژانس
يوكيا آمانو پس از بازگشت از تهران در بيانيه‌اي در خصوص دستاوردهاي اين سفر يك روزه سخن گفت: من روز پنجشنبه براي ديدار با رييس‌جمهور روحاني و علي شمخاني دبير شوراي عالي امنيت ملي ايران به تهران سفر كردم كه در پي ديدارهايي با محمدجواد ظريف وزير امور خارجه و ديگر مقامات ايراني در وين انجام شد. هدف از اين ديدار پيشبرد كار براي دستيابي به راه‌حلي براي تمام مسائل باقي مانده در خصوص برنامه هسته‌اي ايران شامل شفاف‌سازي ابعاد نظامي احتمالي بود. معتقدم كه هر دوطرف اكنون در خصوص برخي جنبه‌هاي كار تفاهم و درك بهتري دارند؛ اگرچه لازم است كار بيشتري انجام شود. ما علاوه بر اين درباره ادامه رايزني‌ها ميان كشورهاي عضو گروه 3+3 و جمهوري اسلامي ايران بر سر برنامه جامع اقدام مشترك (برجام) و مساله نظارت و راستي‌آزمايي آژانس درباره اقدامات تحت اين توافق گفت‌وگو كرديم.»همزمان با اين بيانيه آژانس، رضا نجفي نماينده دايم ايران در آژانس بين‌المللي انرژي اتمي گفت: ايران و آژانس به يك تفاهم كلي براي چارچوب زماني براي ادامه همكاريها دست يافته‌اند. تهران و آژانس بين‌المللي به زودي نشستي را براي كار روي زمانبندي و جزييات اقدامات اجرايي در سطوح كارشناسان برگزار خواهند كرد.
تازه‌هايي از جزييات مذاكرات
يك سال و نيم ماراتن ديپلماتيك ميان ايران و 1+5 در حال اتمام است. تعداد پرانتزها در متن برجام و پيوست‌هاي آن به حداقل رسيده است. متن توافق جامع هسته‌اي در حال تجربه آخرين تيشه‌كاري‌ها است. گفته مي‌شود كه بن بست زماني براي مذاكرات ايران و 1+5 در نظر گرفته نشده است اما توافقنامه موقت ژنو از سوي اتحاديه اروپا و امريكا تا روز هفتم جولاي تمديد شده است. از سوي ديگر به نظر مي‌رسد كه امريكا و اروپا به‌شدت بر روي تاريخ 9 جولاي به عنوان ضرب‌الاجلي كه بايد برجام را براي بررسي در اختيار كنگره قرار دهند؛ حساب باز كرده‌اند. مذاكره‌كنندگان تلاش مي‌كنند تا برجام را براي راي بله يا خير تا تاريخ مشخص شده اوليه 9جولاي به كنگره رسانده و خود به مهيا كردن ساير مقدمات براي روز عمليات و روز اجراي توافق بپردازند. يك ديپلمات غربي در اين خصوص به رويترز مي‌گويد: ما به نقطه پاياني نزديك شده‌ايم. به نظر نمي‌رسد كه كسي براي ادامه اين روند از پس از سه‌شنبه هم خود را مهيا كرده باشد. همگان به دنبال به خط پايان رساندن توافق تا 7 جولاي هستند. مذاكره‌كننده ارشد روس‌ها مي‌گويد كه بيش از 91 درصد توافق حاصل شده است و ظاهرا گره كار در 9 درصد باقي مانده است كه البته مي‌تواند ويرانگر كل پروسه هم باشد. مذاكرات ميان ايران و 1+5 تا به امروز هم بيش از حد انتظار بسياري از ناظران بين‌المللي به درازا كشيده است و دليل آن هم اصرار ايران براي رسيدن به توافقي خوب و متوازن است. اگر تيم مذاكره‌كننده مبنا را بر عقب‌نشيني از حقوق هسته‌اي خود قرار داده بودند شايد برجام در همان جولاي يا نوامبر 2014 هم به دست آمده بود. ايران براي راستي‌آزمايي و اثبات شفافيت برنامه هسته‌اي خود حاضر به پذيرفتن برخي محدوديت‌ها در قالب ذات بده و بستان مذاكرات است اما نه هيچ محدوديتي را دايمي مي‌پذيرد و نه حاضر به تن دادن به قوانين فراپادماني و فراپروتكلي است. در حال حاضر به نظر مي‌رسد كه در سايه دستاوردهاي سفر آمانو به تهران مي‌توان به حل مساله پي‌ام دي اميدوار بود. مساله ديگر بحث همزماني برداشته شدن تحريم‌هاي مالي و اقتصادي ايران از همه‌گونه با انجام تعهدهاي فني تهران است. با توجه به آنكه اقدام‌هاي ايران فني است و به زمان بيشتري نياز دارد، ظاهرا دو طرف بايد بر سر راهكاري مشترك براي اين همزماني به توافق برسند. با توجه به آنكه هر دو طرف به اين همزماني اعتقاد دارند به نظر نمي‌رسد كه يافتن يك راهكاري براي حل اين معما سخت باشد.
به نظر مي‌رسد كه ايران و 1+5 متفق‌القول به اين باور مشترك رسيده‌اند كه حداكثر در مدت زمان سه روز پس از حصول توافق، بايد قطعنامه فصل هفتمي منتشر شده و اين توافق را مورد تاييد قرار داده و تحريم‌هاي اقتصادي و مالي اعمال شده عليه ايران را كان لم يكن اعلام كند. پيش از اين ايالات متحده مخالف صدور اين قطعنامه پيش از اعلام راي كنگره امريكا به برجام بود اما نه تنها ايران كه اتحاديه اروپا هم اصرار دارند در بازه زماني چند روزهاي پس از حصول توافق، برجام بايد مهر رسمي شوراي امنيت را بر پيشاني داشته باشد تا امكان دخل و تصرف در آن وجود نداشته باشد و علاوه بر آن زحمت دو سال ايران و 1+5 هم به سرانجام حقوقي برسد. صدور قطعنامه شوراي امنيت در حقيقت قوي‌ترين تضمين براي توافق جامع هسته‌اي است كه قرار است به جنجالي‌ترين پرونده هسته‌اي قرن پايان دهد. در صورت حصول توافق، ايران نخستين كشوري در تاريخ سياسي شوراي امنيت است كه از كانال مذاكره و نه تغيير نظام يا حمله نظامي از ذيل فصل هفت خارج خواهد شد. ايران و شش كشور مقابل آن در اين مدت روي متن قطعنامه و ضمايم احتمالي آن هم كار كرده‌اند و گويا متن در حال نگارش نهايي است. ايران و 1+5 در مرحله نخست از سه مرحله اجرا شدن توافق، متن و ضمايم برجام را همزمان و به شكل تمام و كمال منتشر خواهند كرد و هيچ گونه سند محرمانه غيرقابل انتشاري وجود نخواهد داشت. بنابراين پس از حصول توافق جامع هيچ كدام از طرفين نمي‌توانند ادعا كنند كه طرف ديگر وعده‌هاي غيرعلني بيشتري هم داده است. تيم مذاكره‌كننده ايران پس از لوزان تمام تلاش‌هاي حقوقي و سياسي خود را هم به كار گرفته و سيستم برگشت‌پذيري تحريم‌ها را به پيچيده‌ترين حالت ممكن براي طرف مقابل تعريف كرده است. بر اساس توافق‌هاي به دست آمده در اتاق مذاكرات، سيستم بازگشت اتوماتيك تحريم‌ها در كار نخواهد بود و علاوه بر اين يك كشور عضو شوراي امنيت هم نمي‌تواند به تنهايي تحريم‌ها را بازگرداند.
ايران با بازرسي‌هاي نامتعارف كنار نمي‌آيد
ايران با رد هر گونه قوانين بازرسي غيرمتعارف و تهديد به افزايش غني‌سازي در صورت اعمال مجدد تحريم‌ها توسط ايالات متحده و ديگر كشورها پس از اجراي توافق، موضع سختي در قبال دو مطالبه اصلي قدرت‌هاي جهاني در توافق نهايي اتمي اتخاذ كرده است. خبرگزاري آسوشيتدپرس در تازه‌ترين گزارش خود در اين خصوص نوشته است: يك مذاكره‌كننده ارشد ايران در گفت‌وگو با خبرنگاران در وين گفت كه قوانين متعارف آژانس اتمي سازمان ملل در مورد دسترسي به اطلاعات دولتي، سايت‌ها و دانشمندان مورد نظر بايد كافي باشد تا اثبات شود كه برنامه ايران صرفا براي مقاصد صلح‌آميز است. او گفت هر چيزي فراتر از اين، غيرعادلانه خواهد بود.
ايالات متحده و بعضي ديگر از كشورهاي مذاكره‌كننده از ايران مي‌خواهند كه فراتر از اين برود. اين مقام ايراني كه با اعضاي رسانه‌هاي خبري به شرط ذكرنشدن نام خود صحبت مي‌كرد، گفت: ما بايد واقع‌بين باشيم. وي همچنين مشروعيت (درخواست) كشورهايي كه خود نظارت آژانس بين‌المللي انرژي اتمي را نپذيرفته‌اند و خواهان اعمال مطالبات سختگيرانه‌تر از ايران بيش از (تعهدات) ديگر كشورها هستند، را زير سوال برد. خبرگزاري ريا- نووستي گزارش داد كه روسيه نيز از موضع ايران در خصوص ضروري نبودن (شروط) بازرسي‌هاي اضافه حمايت كرده است. اين مقام (ايراني) اشاره‌اي آشكار به اسراييل داشت، كه داراي زرادخانه هسته‌اي اعلام نشده است. ايران به اجراي پروتكل الحاقي آژانس در خصوص بازرسي‌ها و نظارت‌ها به عنوان بخشي از يك توافق متعهد شده است. اين پروتكل به آژانس دسترسي‌هاي وسيع به اماكن هسته‌اي اعلام شده و اعلام نشده و همچنين به اطلاعات حساس بيش از 120 دولت مي‌دهد كه مفاد آن را پذيرفته‌اند.
بهروز كمالوندي در گفت‌وگو با «اعتماد»:
گره پي‌ام‌دي در يك زمان محدود باز خواهد شد
گروه ديپلماسي|روز پنجشنبه يوكيا آمانو به تهران سفر كرد و با حسن روحاني، رييس‌جمهوري و علي شمخاني، دبير شوراي عالي امنيت ملي ديدار كرد. سفر مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي با توجه به مذاكرات هسته‌اي ايران و 1+5 كه به صورت فشرده در وين در حال انجام است، رايزني‌هاي بسياري را همراه داشته و همين موجب شده تا بسياري سفر وي را كليد گره‌گشاي قفل مذاكرات بدانند. در خصوص اين سفر و نتايج به دست آمده در اين باره گفت‌وگويي كوتاه با بهروز كمالوندي، سخنگو و قائم مقام سازمان انرژي اتمي داشتيم كه در ادامه مي‌آيد:
دليل سفر يوكيا آمانو به تهران و ديدار با مقامات ارشد كشورمان به چه دليل بود؟
سفر آقاي يوكيا آمانو، مديركل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي به اين منظور صورت گرفت تا مسائل مورد همكاري ميان ايران و آژانس مورد بررسي مجدد و بازنگري قرار گيرد و به اين همكاريها سرعت داده شود. به همين دليل نيز در روز پنجشنبه پنج ديدار صورت گرفت كه دو ديدار با آقاي شمخاني صورت گرفت، دو ديدار كارشناسي ميان هيات‌هاي طرفين برگزار شد و در نهايت، ايشان با آقاي روحاني ديدار داشتند.
اين ديدار با دعوت چه كسي انجام شد؟
با دعوت آقاي شمخاني صورت گرفت.
از اين ديدارها چه نتايجي حاصل شد؟
ما به تفاهماتي رسيديم تا هم به همكاريها سرعت داده شده و هم افزايش يابد. اين سرعت و افزايش البته مربوط به مسائل گذشته است و طرفين بر لزوم ايجاد يك زمانبندي مشخص براي پايان دادن به موضوعاتي كه از گذشته مطرح بود، تفاهم كردند تا اين مساله زماني براي پايان داشته باشد چراكه ما از ابتدا نيز تاكيد داشتيم كه اين موضوع نبايد بي‌پايان باشد و البته آقاي آمانو نيز در گزارش اخيرشان در شوراي حكام آژانس بيان كردند كه حل اين مساله بايد زمانبندي براي پايان داشته باشد كه اين خود يك نكته ويژه و پيشرفت بود. در خصوص توالي اقدامات در اين همكاريها نيز صحبت شد و البته مقداري از مسائل باقي ماند كه قرار است گفت‌وگوها در اين باره در سطح كارشناسي ادامه يابد تا در نهايت به جمع‌بندي برسيم.
اين زمانبندي به تفاهم رسيده شده، به چه شكلي است؟
قرار است اين زمان، زمان كوتاهي و انتهاي آن مشخص باشد. مهم‌ترين نكات قابل ذكر در شرايط كنوني همين است.
همكاريها در اين باره چه زماني آغاز مي‌شود و چه زماني پايان مي‌يابد؟
در اين باره تفاهماتي صورت گرفته است ولي چون هنوز نهايي نشده و جزييات آن مشخص نيست، نمي‌توانم به ذكر جزييات بپردازم.
آيا در خصوص مساله بازرسي‌ها و نظارت‌ها در پي توافق هسته‌اي مذاكره‌اي صورت گرفت؟
در اين سفر، همه مسائل مرور و ملاحظات طرفين در اين باره گفته شد. بالاخره ما در اين باره خطوط قرمز و ملاحظاتي داريم اما بايد بگويم كه مذاكرات در اين باره سازنده و با درك متقابل همراه بود.
آيا مي‌توان با اين سفر و انجام اين رايزني‌ها انتظار گره‌گشايي از مذاكرات را داشت؟
حتما، اين سفر هم از ديد ما و هم از ديد آژانس، سفر مفيد و سازنده‌اي بود كه مي‌تواند به حل‌و‌فصل مسائل سرعت بدهد. آنچه بايد بگويم ما در مسير درستي قرار داريم كه با حفظ خطوط قرمز و ملاحظات ما است و مي‌تواند تاثيرات مثبتي بر مذاكرات داشته باشد.
∎