کشمکش بین VODها و ساترا از زمان بدعت این سازمان تا امروز ادامه دارد. ساترا از روز اول با رویکرد حمایت از VODها وارد شد و ارتباط خود با صداوسیما را ارتباطی کمرنگ توصیف کرد، اما رفته‌رفته این موضوع تغییر پیدا کرد و مدیریت جدید ساترا رسماً اعلام کرد آن‌ها مطابق قوانین صداوسیما با محتواها برخورد می‌کنند. ساترا آرزوی دیرینه صداوسیما برای کنترل اینترنت، لااقل از نظر سمعی و بصری است و با درخواست فیلترینگ فیلیمو که هفته پیش رخ داد، صداوسیما یک قدم به این موضوع نزدیک‌تر شده است. در این میان اعلام شد نمایشگاه «رصتا» با حضور VODها برگزار می‌شود و متولی آن ساترا است اما برخی از VODهای بزرگ نظیر فیلیمو و تیوا نیز اعلام کردند در این نمایشگاه حاضر نخواهند شد. هم درخواست فیلترینگ فیلیمو با واکنش منفی انجمن VODها روبه‌رو شده و نماینده مجلس نیز آن را غیرقانونی دانسته است و هم به نظر می‌رسد این رابطه به‌صورت کج‌دار مریز ادامه پیدا کرده است. اما این اختلافات چرا رخ داده و پیشینه آن چیست و رابطه بین VODها و ساترا قرار است به کجا کشیده شود؟

ساترا در بیانیه‌ای که درباره درخواست فیلترینگ فیلیمو منتشر کرد، تأکید کرده که درخواست فیلترشدن فیلیمو یک درخواست قانونی است؛ چرا که از دیدگاه این نهاد، فیلیمو قانون را زیر پا گذاشته و پیش‌تر بی‌توجهی‌های این VOD به قانون چندین‌بار نیز رخ داده است. ساترا تأکید کرده به‌خاطر همین زیر پا گذاشتن مقررات، نامه‌ای توسط ریاست صداوسیما به «ابراهیم رئیسی» به‌عنوان رئیس مرکز ملی فضای مجازی نوشته شده و در آن ضمن ارائه گزارش تخلفات این پلتفرم، درخواست اقدام قانونی شده است. ساترا پیش‌تر به نهادهای قضایی نیز نامه‌ای مشابه ارسال و اعلام کرده بود «منتظر اقدام قانونی دستگاه قضا درباره سریال «سقوط» هستیم. بااین‌حال به‌نظر می‌رسد نه دستگاه قضا و نه مرکز ملی فضای مجازی به این درخواست‌ها واکنشی نشان نداده‌اند. ساترا اخیرا طی یادداشتی نیز تاکید داشته متولی مجوز برنامه‌های پخش شده در VODهاست و البته از آنسو در نشست‌های غیررسمی مانند مراسم‌های کلاب‌هاوس، مدیران فیلیمو همچنان با این موضوع مخالفت دارند.

سابقه نامه‌نگاری‌های ساترا

نامه‌نگاری‌های ساترا برای کنترل و نظارت VODها و ایجاد دست‌انداز در این پلتفرم‌ها فقط به نامه کنونی برنمی‌گردد. تابستان امسال بود که نامه‌نگاری صداوسیما با ۲۰ نهاد فرهنگی و امنیتی برای برخورد با شبکه نمایش خانگی منتشر شد. در نامه مدیرعامل جدید ساترا به رئیس رسانه ملی اعلام شده بود که از چندین نهاد مختلف خواستار برخورد با VODها شده‌اند. به عنوان مثال، از وزارت صمت خواستار لغو اینماد برخی از پلتفرم‌ها و از وزارت ارتباطات، درخواست عدم خدمت‌رسانی دیتاسنترها به برخی پلتفرم‌ها را داشته‌اند. نکته قابل‌توجه اینجاست به اکثر این نامه‌ها پاسخی داده نشده و درخواست‌ها عملیاتی نشده است؛ مگر یکی دو مورد، مانند بسته‌شدن حساب بانکی فیلم‌نت که با نامه‌نگاری بین ساترا و وزارت صمت رخ داد و موجب بروز انتقاد نماینده مجلس شد.

نامه‌نگاری‌های متعدد ساترا با نهادهای مختلف گاهی به بن‌بست می‌رسد و گاهی به مقصد و به‌نظر می‌رسد همچنان در بین نهادهای مختلف، جایگاه ساترا به‌درستی تعریف نشده است. بسیاری از کارشناسان و مسئولان بر این باورند که ساترا نهادی است که ماهیت آن از نظر قانونی تعریف نشده. «مجتبی توانگر» که به‌عنوان دبیر کمیسیون اقتصاد دیجیتال مجلس فعالیت دارد، به این موضوع اشاره کرده است و به‌نظر می‌رسد در بین دستگاه‌های مختلف نیز چنین باوری حاکم است. البته ناگفته نماند خود مجلس در قانون بودجه ۱۴۰۱ نقش ساترا را به این صورت تبیین کرده است: «مسئولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر و نظارت بر آن، منحصراً بر عهده سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر (ساترا) سازمان صداوسیما است.» «ابوالحسن فیروزآبادی» رئیس مرکز ملی فضای مجازی نیز در تابستان امسال تأکید کرد VODها مصداق قطعی صوت و تصویر فراگیر هستند و نظارت آن‌ها بر عهده ساترا است. بااین‌وجود، به‌نظر می‌رسد که در این میان قانون لوث شده است و نهادهای مختلفی هستند که به ساترا و جایگاه آن اهمیتی نمی‌دهند.

کند‌بودن ساترا

از آن سو نباید فراموش کرد که یک سر ارتباط ساترا با VODها، به تهیه‌کنندگان و عوامل سینمایی کشور هم برمی‌گردد. تهیه‌کنندگان دو سریال سقوط و آکتور که اخیراً از پلتفرم‌های VOD درحال پخش هستند، هر دو نسبت به نحوه تعامل ساترا با آن‌ها انتقاد کردند و از بی‌پاسخ بودن و کند بودن تعامل‌ها با این نهاد گله داشتند. تعامل سینماگران با صداوسیما و سازمان سینمایی زمین تا آسمان متفاوت است و به‌نظر می‌رسد ساترا نتوانسته است تعاملی را ایجاد کند که سینماگران را به طور کلی راضی نگه‌دارد. «مجید مطلبی»، تهیه‌کننده سریال «آکتور»، گفته است که بعد از سه ماه از ارسال سریال برای ارائه نظر ساترا، هنوز هیچ پاسخی دریافت نکرده‌ایم. از طرف دیگر، تهیه‌کننده سریال سقوط نیز اعلام کرده است «تا زمان پخش قسمت اول، پیگیر دوستان در ساترا بودم و پاسخی نگرفتم.» پیش از این نیز پلتفرم نماوا درباره توقیف سریال شبکه مخفی زنان گفته بود «علی‌رغم پیگیری‌های متعدد، ساترا پاسخگو نیست.» با این تفاصیل، به‌نظر می‌رسد پاسخگو‌نبودن ساترا به عوامل و دیر جواب دادن، یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی است که مانع بر ایجاد یک ارتباط درست بین این نهاد ناظر و تولیدکنندگان محتوا شده است؛ مشکلی که حل‌نشدنی نیست.

نتیجه‌گیری

اگر به هر دلیلی ساترا به‌عنوان نهاد ناظر بر پلتفرم‌های VOD مشخص شده است و به این مساله تاکید دارد، قاعدتاً باید بتوان این نحوه تعامل را درست و سازنده پیش برد. جلسه اخیر انجمن VODها پر از گلایه و شکایت نسبت به اقدامات ساترا از سوی بازیگران کوچک و بزرگ این بازار بود و از آن سو، عوامل سینمایی نیز در تمامی گفت‌وگوهای خود از اقدامات ساترا شکایت دارند. این حجم از انتقاد و گله نسبت به عملکرد یک سازمان، جای کار دارد و تغییراتی در این سیاست‌ها لازم است. درهرحال، براساس آخرین آمارها، مخاطبین VODها به چند میلیون نفر می‌رسند و صداوسیما نه به‌عنوان یک رقیب، بلکه به‌عنوان یک رگولاتور (که البته خود همین موضوع جای بحث دارد و از حوصله این مطلب خارج است) باید این بازار را به‌درستی سروسامان دهد و تعاملی سازنده و پویا برقرار کند. بازار VODها و تیم‌های استارتاپی با شرکت‌های بزرگی مثل صدا و سیما که در آن اتوماسیون اداری کند و وقت‌گیر است فرق دارد و این تفاوت، نیازمند هماهنگی از جنس متفاوت است.