به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما:پس از فروپاشی شوروی و افول رویکرد‌های ایدئولوژیک نظام دوقطبی در جامعه جهانی، ژئوپلیتیک گرایی و منطقه گرایی جایگاه واقعی خود را در نظام بین الملل بازیافت.
«پیمان شانگهای» یکی از سازوکار‌های امنیتی نوظهور منطقه ای است که در مقابل هژمونی آمریکا و سلطه طلبی غرب ظهور کرد و با توجه به عمر کوتاه آن، توانست رشد قابل توجهی داشته باشد. «سازمان همکاری شانگهای» را می توان نمادی از زنجیره همگرایی منطقه‌ای در قاره پهناور آسیا به شمار آورد و پیش بینی می شود در قرن جاری به قدرتی بزرگ و تاثیرگذار در نظام بین‌الملل تبدیل شود.
با گذشت زمان این سازمان به رقیبی برای «ناتو» و «گروه هفت» تبدیل شده است و سه قدرت بزرگ و نوظهور سیاسی، اقتصادی و نظامی را در بر می گیرد. نشست سالیانه شورای سران دولت‌های عضو سازمان همکاری شانگهای قرار است روز‌های ۱۶ و ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱ برابر با ۲۵ و ۲۶ شهریور جاری در شهر دوشنبه پایتخت تاجیکستان برگزار شود. با دعوت رسمی تاجیکستان به عنوان رئیس دوره‌ای سازمان همکاری‌های شانگهای، احتمالا «سیدابراهیم رئیسی» رئیس جمهوری اسلامی ایران در این نشست حضور خواهد یافت.
جمهوری اسلامی ایران و پیمان شانگهای
سازمان شانگهای برای جمهوری اسلامی ایران اهمیتی راهبردی دارد؛ تقویت همکاری‌های امنیتی، سیاسی و البته اقتصادی ایران با اعضای سازمان، این امکان را فراهم می آورد که جایگاه و نقش ایران در پیمان‌های امنیتی منطقه به ویژه در خلیج فارس، برجسته تر شود و قدرت مانور کشورمان در مسائل منطقه ای و فرامنطقه ای افزایش یابد و البته با همکاری‌های اقتصادی، تحریم‌های ظالمانه آمریکا علیه ملت ایران خنثی شود. جمهوری اسلامی ایران در سال ۲۰۰۵ میلادی مانند هند و پاکستان به عنوان عضو ناظر به این سازمان پیوست. در آستانه برگزاری نشست سالانه سران «علی شمخانی» دبیر شورای عالی امنیت ملی می گوید: «خوشبختانه موانع سیاسی برای عضویت ایران در پیمان شانگهای برداشته شده و با طی تشریفات فنی، عضویت ایران نهایی خواهد شد.»
منافع متقابل
همکاری ایران با سازمان همکاری‌های شانگهای نه تنها به نفع ایران خواهد بود، بلکه با ظرفیت های عظیم ژئوپلتیک و ژئواکونومیک ایران، این سازمان منطقه ای قدرتمندتر از قبل می‌شود. ایران عضوی از مجموعه غرب آسیا (خاورمیانه)؛ کشور‌های نفت خیز حوزه خلیج فارس، کشوری قدرتمند در حاشیه دریای خزر و همچنین کریدور شمال-جنوب آسیای میانه محسوب می‌شود. از دیگر سو، ایران بخشی همجوار با شبه‌قاره هند به شمار می‌آید و به سبب برخورداری از ذخایر انرژی (نفت و گاز) و با دارا بودن جمعیتی بیش از ۸۰ میلیون نفر اهمیت ژئو اکونومیک بالایی دارد.
متخصصان و تحلیل گران امنیتی و سیاسی روسیه بر این عقیده اند که عضویت ایران به دلیل موقعیت راهبردی و منابع غنی نفتی، گازی و ذخائر طبیعی سرشار، برای قدرتمندی و تاثیرگذاریِ سازمان شانگهای بسیار موثر واقع خواهد شد و شاید مهم‌ترین دلیل اینکه چرا غرب همواره با عضویت ایران در این سازمان مخالفت می‌کند، همین نکته باشد.
از سوی دیگر جمهوری اسلامی ایران به عنوان قدرت منطقه ای مستقل می‌تواند به عنوان شریک راهبردی روسیه و چین (که نگرش مشترکی برای مقابله با هژمونی آمریکا و جهت گیری به سمت جهان چندقطبی دارند) تلقی شود. ضدیت جمهوری اسلامی ایران که کشوری با نفوذ در جهان اسلام به شمار می آید با آمریکا و همچنین موقعیت ایران در غرب آسیا، ظرفیت راهبردی زیادی در اختیار ایران می‌گذارد. از این رو می توان مثلث ایران، روسیه و چین را به عنوان اتحاد اوراسیایی علیه یکجانبه گرایی آمریکا در غرب آسیا و آسیای مرکزی قلمداد کرد.
عضویت در سازمان همکاری شانگهای مزایای اقتصادی گوناگونی برای کشورمان به همراه خواهد داشت. همکاری ایران با کشور‌های عضو این سازمان می تواند در حوزه تجارت و سرمایه‌گذاری مفید واقع شود؛ سد تحریم‌های غرب را بشکند و کشور‌هایی مانند چین و روسیه همکاری‌های اقتصادی را با ایران توسعه بخشند. در حوزه همکاری‌های بانکی، مالی و استفاده از ارز‌های ملی، اعضای شانگهای توافقات خوبی دارند که ایران می‌تواند در این مجموعه نیز وارد و از مزایای آن بهره مند شود. ایران همچنین با عضویت در این سازمان، به بازار بزرگ فروش محصولات دست پیدا می‌کند و تعاملات تجاری با دیگر کشور‌ها افزایش قابل توجهی می‌یابد.
- حجم تجارت ایران با کشور‌های عضو سازمان شانگهای
حجم تجارت ایران و کشور‌های عضو سازمان همکاری شانگهای رو به گسترش است. سخنگوی گمرک کشورمان چندی پیش اعلام کرد: «میزان تجارت ایران با مجموعه کشور‌های عضو پیمان شانگهای طی ۱۱ ماه ابتدای سال ۱۳۹۹ بالغ بر ۴۱ میلیون و ۷۴۷ هزار و ۹۹۹ تن کالا به ارزش بیش از ۲۳ میلیارد و ۱۶۵ میلیون و ۹۵ هزار و ۶۷۱ دلار بود. سبد صادرات کالا‌های ایران به مجموعه کشور‌های پیمان شانگهای بسیار متنوع است که شامل انواع ماهی و محصولات دریایی، سبزیجات، میوه، پارچه و مصنوعات نساجی، انواع ماشین آلات صنعتی و کشاورزی، لوازم خانگی، فرش گلیم، محصولات پتروشیمی، پسته و آجیل می‌شود و محصولات وارداتی نیز اغلب مواد اولیه صنعتی، قطعات ماشین آلات، گوشت، دارو، محصولات شیمیایی، تجهیزات پزشکی، قطعات و لوازم یدکی خودرو، انواع پارچه و مصنوعات است.»
- موانع عضویت ایران در پیمان شانگهای
آمریکا و هم پیمانانش از مخالفان عضویت ایران در این سازمان به شمار می‌آیند؛ زیرا عضویت ایران در این سازمان منافعی را برای تهران به همراه خواهد داشت و با بی اثر شدن تحریم‌ها، ایران قادر خواهد بود با بهره گیری از پتانسیل‌های عظیم ژئو-پلیتیک و ژئواکونومیک خود، موازنه قدرت در غرب آسیا را به نفع خود تغییر دهد و به تقویت روزافزون محور مقاومت منجر شود. این مسئله پیامد‌های غیر قابل پیش بینی برای رژیم صهیونیستی و متحدان عرب واشنگتن در منطقه به همراه خواهد داشت.
در سال‌های گذشته کشور‌های غربی با تحت فشار قرار دادن تاجیکستان و ازبکستان تلاش کردند به بهانه نظام تحریم ها، مانع عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای شوند. سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۱۰و۲۰۱۴ دو مصوبه تصویب کرد که بر اساس آن کشوری که ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل و تحریم‌های این سازمان قرار گیرد، نمی‌تواند عضو اصلی سازمان شانگهای شود. با امضای توافق برجام در اوایل سال ۱۳۹۴ و لغو تحریم‌های سازمان ملل علیه کشورمان، حالا مهم‌ترین مانع تبدیل عضویت ایران از ناظر به دائم از بین رفته است.
جمع‌بندی
در دو دهه گذشته اتفاقات زیادی سبب تغییرات بنیادین در روابط بین‌الملل شده و چینش نظام بین‌الملل در حال دگرگونی است. چین و روسیه به عنوان دو کشور تهدیدکننده منافع آمریکا محسوب می‌شوند و شکی نیست که سازمان همکاری شانگهای نقش موازنه دهنده در صحنه بین‌المللی خصوصاً در مقابل پیمان ناتو ایفا می‌نماید. این سازمان همچنین می‌تواند در آینده اقتصاد بین‌الملل، نقش سازمانی منطقه ای را با قدرت اقتصادی هم تراز اتحادیه اروپا نیز ایفا نماید.
تقویت پیمان های منطقه ای از جمله شانگهای قطعا قدرت و نفوذ کشور‌های مستقل را در مقابل سازمان های بین‌المللی وابسته به نظام سرمایه داری غرب تقویت خواهد کرد. از سوی دیگر حضور ایران در سازمان همکاری شانگهای اهمیت و ضریب اعتبار این نهاد را بیش از پیش گسترش خواهد داد. ایران با نظام سیاسی باثبات و مردم سالار، اقتصاد بزرگ و در حال توسعه، شبکه‌های ارتباطی و حمل و نقل گسترده و قدرت نظامی و امنیتی بالا، می‌تواند نقش جدی در کمک به منطقه و حل مسائل سیاسی و اقتصادی و امنیتی داشته باشد.
پژوهشگران : علی ظریف و فرشته مقدم
نظر شما