به گزارش سرویس پژوهش خبرگزاری صدا وسیما: با وجود همکاری‌های روز افزون سیاسی، امنیتی و دفاعی تهران -مسکو، این سؤال مطرح شده است که چرا روابط اقتصادی ایران - روسیه با وجود ظرفیت های عظیم دو کشور، در سطح مطلوبی نیست و چه موانعی سد راه توسعه بیشتر این روابط است؟ «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه معتقد است با وجود توسعه همکاری های دوجانبه، اما تحریم ها به ساختار مناسبات اقتصادی ضربه زده است.

روسیه هم اکنون سالانه ۲۷۰ میلیارد دلار واردات دارد و ایران می تواند با تلاش و برنامه ریزی و صادرات کالا‌های باکیفیت بخشی از بازار روسیه را به خود اختصاص دهد. آمار‌ها نشان می دهد صادرات ایران به روسیه از حدود ۶۳ میلیون دلار در سال ۲۰۰۳، به عددی حدود ۴۰۱ میلیون دلار در سال ۲۰۰۸ رسیده است. اما از سال ۲۰۰۹ تا سال ۲۰۱۹ میلادی صادرات ایران به روسیه رشدی قابل توجه نداشته و تقریبا مسیر ثابتی را طی کرده و بین اعداد ۲۷۰ میلیون دلار تا ۵۰۰ میلیون دلار در نوسان بوده است. بر اساس اعلام گمرک روسیه، رشد صادرات ایران به روسیه در سال ۲۰۲۰ میلادی به حدود ۸۰۰ میلیون دلار رسید که در مقایسه با سال قبل از آن حدود ۱۰۵ درصد افزایش نشان می دهد و این میزان افزایش صادرات در تاریخ روابط تجاری دو کشور بی سابقه بوده است. با این حال کارشناسان معتقدند به علت بزرگی اقتصاد روسیه این رقم برای کشور ایران بسیار ناچیز است.

ایران برای گسترش مراودات اقتصادی خود با روسیه پیش نویس قراردادی ۲۰ ساله را تهیه کرده است که ابعاد سیاسی و امنیتی را نیز در بر می گیرد. به گفته «کاظم جلالی» سفیر جمهوری اسلامی ایران در مسکو: مقامات عالی رتبه دو کشور با نظرداشت افق همکاری‌های آینده، توافق خود برای به روز نمودن و تمدید این معاهده اعلام کرده اند و هر دو طرف برای انعقاد قرارداد بلندمدت همکاری های مشترک و همه جانبه ایران و روسیه عزم جدی دارند.

قوانین بالادستی سند
قانون اساسی.
سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی.
قانون برنامه ششم توسعه *اصل ۱۵۲ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: سیاست‏ خارجی‏ جمهوری‏ اسلامی‏ ایران‏ بر اساس‏ نفی‏ هر گونه‏ سلطه‏ جویی‏ و سلطه‏ پذیری‏، حفظ استقلال‏ همه‏ جانبه‏ و تمامیت‏ ارضی کشور، دفاع‏ از حقوق‏ همه‏ مسلمانان‏ و عدم‏ تعهد در برابر قدرت‏ های‏ سلطه‏ گر و روابط صلح‏ آمیز متقابل‏ با دول‏ غیر محارب‏ استوار است‏.

*بند ۱۰ سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی: حمایت همه‌جانبه هدفمند از صادرات کالا‌ها و خدمات به تناسب ارزش افزوده و با خالص ارزآوری مثبت از طریق: برنامه‌ریزی تولید ملی متناسب با نیاز‌های صادراتی، شکل‌دهی بازار‌های جدید، و تنوع بخشی پیوند‌های اقتصادی با کشور‌ها به ویژه با کشور‌های منطقه.

*تقویت دیپلماسی اقتصادی با تمرکز بر ورود به بازار‌های جهانی برای صادرات کالا و خدمات فنی و مهندسی، تامین مالی و جذب سرمایه گذاری خارجی و دست یابی به فن آوری های نوین و ایجاد زمینه‌های لازم برای حضور بخش غیردولتی در دیگر کشور‌های منطقه و کشور‌های جنوب غرب آسیا به ویژه کشور‌های همسایه و اسلامی در چهارچوب سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی.

تاکیدات رهبر معظم انقلاب
حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب در دیدار رئیس‌جمهور روسیه با استقبال از پیشنهاد آقای ولادیمیر پوتین برای گسترش روزافزون همکاری‌ها در همه‌ی زمینه‌ها تأکید کردند: باید از تجربیات مفید سال‌های اخیر در مسائل منطقه‌ای و روابط دوجانبه، برای تحکیم و توسعه‌ی روابط بهره جست. حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای، ظرفیت همکاری اقتصادی دو کشور را بسیار فراتر از سطح کنونی خواندند و افزودند: در زمینه‌ی حمل‌ونقل، استفاده از محور مهم بندر چابهار تا بندر سن‌پطرزبورگ و دیگر عرصه‌های اقتصادی می‌توانیم همکاری گسترده‌تری داشته باشیم.

رهبر انقلاب اسلامی، همکاری برای مقابله‌ی مشترک با تحریم‌های آمریکا بر ضد ایران و روسیه را مفید خواندند و افزودند: بدون توجه به تبلیغات منفی دشمنان برای تضعیف روابط کشورها، می‌توانیم تحریم‌های آمریکایی‌ها را با روش‌هایی از جمله حذف دلار و جایگزین کردن پول ملی در معاملات اقتصادیِ دو یا چندجانبه، بی‌اثر و آمریکا را منزوی کنیم. (دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت ا... العظمی خامنه ای، «دیدار رئیس جمهوری روسیه با رهبر انقلاب»، ۱۰/ ۸/ ۱۳۹۶.)

پیام موضوع برای پیگیری
هر دو کشور ایران و روسیه تحت تحریم های آمریکا قرار دارند و علاقمند به همکاری اقتصادی برای کم اثر کردن این سیاست امپریالیستی آمریکا هستند. ایران و روسیه به عنوان دو اقتصاد کلان اورآسیا، ظرفیت های بزرگی برای همکاری های اقتصادی دارند. در صورت گسترش همکاری های اقتصادی دو کشور قادرند در حوزه های علمی و تکنولوژیکی، صنعتی، ماشین آلات سنگین، نیروگاه سازی، مدرن سازی سیستم راه آهن و ساخت واگن های پیشرفته و نیز در مباحث انرژی و اکتشاف منابع زیرزمینی همچون معادن همکاری کنند. در شرایط تحریم ایران و روسیه از سوی کشور‌های غربی، همکاری های دو کشور اهمیت چندبرابری می یابد و باید در عرصه های مختلف هم افزایی شود.

ارزش فراگیری و پرداخت سند
فدراسیون روسیه اراده جدی برای گسترش بیش از پیش روابط با جمهوری اسلامی ایران دارد. این فرصتی برای توسعه تجارت و بازرگانی ایران و همین طور جذب سرمایه گذاری خارجی محسوب می شود. روابط گسترده اقتصادی با روسیه تحریم های آمریکا را بیش از پیش کم اثر خواهد کرد. رشد ۱۰۵ درصدی صادرات ایران به روسیه در سال میلادی ۲۰۲۰ موید این ادعاست. روسیه واردکننده بسیاری از کالا و محصولات دیگر از جمله، میوه، تره‌بار و خشکبار است و از این منظر در روسیه، ظرفیت‌های خوبی برای صادرات ایران وجود دارد. همچنین ایجاد خط ارتباطی برای انتقال کالا از مسیر ایران و روسیه به اروپا یکی دیگر از دلایل ضرورت گسترش روابط اقتصادی بین ایران و روسیه است.

سابقه موضوع:
قرارداد ۲۰ ساله ایران و روسیه معاهده ای تحت عنوان «قانون معاهده اساس روابط متقابل و اصول همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه» است که در اسفند ۱۳۷۹ (برابر با ۱۲ مارس ۲۰۰۱) در مسکو و در حضور روسای جمهور دو کشور امضا شد. مدت این معاهده که به تصویب مجالس دو کشور هم رسیده، در اصل ۱۰ سال است، اما پس از اتمام دوره تا به حال دو بار هر کدام ۵ سال تمدید شده است. هم اکنون دو کشور به دنبال دستیابی به توافقی جدید به ویژه در عرصه های اقتصادی هستند.
«کاظم جلالی» سفیر کشورمان در مسکو عوامل متعددی را باعث مطلوب نبودن سطح روابطه اقتصادی تهران و مسکو است که از جمله آن‌ها می توان به موارد زیر اشاره کرد.

*تحریم های آمریکا علیه شرکت های روسی
*ضعف زیر ساخت های حمل و نقل دریایی با وجود مرز آبی دو کشور (بنادر و کشتیرانی)
* ضعف راه های ریلی ما در مسیر اقتصادی شمال جنوب
*فقدان زیرساخت های پولی و بانکی مناسب
*ضعیف بودن بخش خصوصی در ایران
*فقدان هلدینگ های بزرگ تجاری در ایران
* نوسانات در بازار ارز و نبود ثبات قوانین
* ضرورت شتاب برای عضویت دائم در اتحادیه اقتصادی اوراسیا
تعمیق روابط اقتصادی ایران و روسیه حتما راهی موثر برای خنثی سازی تحریم های یکجانبه آمریکا محسوب می شود از این رو آمریکایی ها برای جلوگیری از شکل گرفتن روابط اقتصادی محکم بین تهران و مسکو مانع تراشی و سنگ اندازی می کنند. «حسین امیرعبداللهیان» وزیر امور خارجه کشورمان در سفر اخیر خود به مسکو اعلام کرد که سند راهبردی همکاری ایران و روسیه بزودی تنظیم می شود. پیش نویس تهیه شده بعد از ارائه نظرات همه نهاد‌های مرتبط در داخل ایران بر اساس توافق، تحویل مقات روس خواهد شد و بعد از تایید مقامات روس مذاکرات دوجانبه بین کشور برای نهایی سازی شکل خواهد گرفت.

مسئله بر زمین مانده
*نهایی کردن قرارداد ۲۰ ساله ایران و روسیه و گسترش پیوند‌های اقتصادی و تجاری دو کشور
*تسریع عملیاتی شدن مبادلات تجاری ایران و روسیه با ارز‌های ملی
* امضای توافق نامه تجارت آزاد را با اتحادیه اوراسیا

پژوهشگر: علی ظریف