آیت وکیلیان| صبح روز پنجشنبه ۲‌میلیون بشکه نفت ایران در منطقه جبل‌الطارق توسط نیروی دریایی انگلستان توقیف شد. ارزیابی‌ها از نفتکش توقیف‌شده نشان می‌دهد که «گریس١» متعلق به یک شرکت روسی به نام russian titan shipping line  بوده که محل ثبت آن در امارات است. گفته می‌شود این نفتکش قصد داشته نفت ایران را به پالایشگاه‌های سوریه برساند، اما هنوز جزییاتی درباره این محموله منتشر نشده و وزارت امور خارجه با احضار سفیر انگلستان خواستار توضیح این کشور شده است. این نفتکش از آب‌های بین‌المللی جبل‌الطارق عبور می‌کرده و نیروهای انگلیس با بازرسی این کشتی و ملاحظه بارنامه و مدارک آن، کشتی را توقیف کرده‌اند که به گفته کارشناسان این اقدام آنها، یک اقدام خصمانه و خارج از قوانین بین‌المللی دریانوردی است. در میان تحلیل‌هایی که متخصصان و ناظران سیاسی نیز به آن اشاره کرده‌اند، این سوال یا شبهه مطرح بوده که چرا ابرنفتکش موسوم به «گریس ۱» با دور زدن آفریقا و طولانی‌کردن چندین برابری مسیر حرکت، محموله خود را می‌خواسته به سوریه برساند. با توجه به این‌که سوریه اخیرا اعلام کرده بود که خط لوله‌ای که قرار است نفت یک نفتکش ایرانی را در پالایشگاه خود خالی کند، آماده است. تحلیلگران یک راه دیگر را برای این‌که این نفتکش چنین مسافتی را طی نمی‌کرد نیز تعیین کرده‌اند؛ خط‌ لوله نفتی «سومد» که در آستانه ورود به کانال سوئز قرار دارد، این کشتی می‌توانست محموله خود را از طریق این خط لوله به سوریه برساند، کما این‌که در دوران قبلی تحریم‌ها نیز ایران از همین طریق بخشی از نفت خود را به سوریه و حتی مصر می‌برد. اما کارشناسان معتقدند ایران از ابتدای ‌سال گذشته تاکنون هیچ محموله ایرانی را به مصر نفرستاده است. علت این امر این است که عربستان سهامدار بخشی از خط لوله سومد است و دیگر اجازه نمی‌دهد نفت ایران از طریق این خط لوله حمل شود. این اقدام انگلستان واکنش‌های زیادی در داخل و جهان برانگیخته و بیشتر تحلیل‌ها حاکی از اقدام غیرقانونی و مغایر با عرف بین‌الملل این کشور بوده است.
اتفاق غیردیپلماتیک
فریدون مجلسی، کارشناس حوزه بین‌الملل در مورد توقیف نفکتشی که حامل نفت ایران بوده و این‌که از لحاظ قوانین بین‌المللی این نوع رفتارها را چگونه ارزیابی می‌کنند، به «شهروند» می‌گوید: «این اقدام نیروی دریایی بریتانیا برخلاف عرف بین‌الملل است. این اتفاق غیردیپلماتیک بوده و دلایلی که برای توقیف آن ذکر کرده‌اند هم کاملا غیرموجه و به نوعی گروگانگیری محسوب می‌شود.» مجلسی بازرسی از نفتکش‌ها و کشتی‌های تجاری در محدوده آب‌های سرزمینی یک کشور را یک موضوع عادی می‌داند و در این مورد می‌گوید: «صاحب آن آب‌ها زمانی می‌تواند کشتی را توقیف کند که کشتی دارای محموله‌هایی غیرمجاز باشد و با توجه به این‌که این نفتکش حامل نفت ایران بوده، مشخص است که دلیل توقیف آن اقدامی سیاسی محسوب می‌شود. این نفتکش، نفت ایران را به‌سوی سوریه می‌برده و نیروی دریایی انگلستان با این استدلال که سوریه مشمول تحریم‌های اتحادیه اروپاست، دست به توقیف این نفتکش در جبل‌الطارق زده است، این استدلال کاملا غیرمنطقی است؛ نخست این‌که بریتانیا تا 4 ماه دیگر از اتحادیه اروپا خارج می‌شود و دوم این‌که خود سرپرست وزارت خارجه اسپانیا که در مالکیت تنگه جبل‌الطارق با انگلستان در منازعه است، گفته که بریتانیا این کشتی را به درخواست آمریکا توقیف کرده است.»
مجلسی می‌گوید: «ناگفته نماند که منطقه‌ای هم که بریتانیا دست به توقیف نفتکش زده، جزو آب‌های بین‌المللی است که تحت سیطره اسپانیاست، یعنی نه‌تنها انگلستان حق چنین اقدامی را نداشته، بلکه خود اسپانیا هم حق این را نداشته که دست به توقیف این نفتکش زده باشد.» این کارشناس مسائل بین‌الملل اقدام نیروی دریایی بریتانیا را کاملا سیاسی و در راستای خصومت با ایران تلقی کرده و در ادامه معتقد است که «جبل‌الطارق یک کشور خودمختار است که مورد منازعه انگلستان و اسپانیاست. جبل‌الطارق بین اسپانیا و مراکش قرار دارد و یک آبراه حیاتی است. انگلیس با در اختیار گرفتن جبل‌الطارق درواقع حاکمیت این آبراه را از آن خود کرده و این دماغه استراتژیک را در اختیار دارد، به همین دلیل است که نفتکش روسی را بازرسی کرده و با کشف نفت ایران به مقصد سوریه، آن را توقیف کرده است. با این وجود این اقدام خصمانه انگلیس خلاف قوانین بین‌المللی دریانوردی است.»
انگلستان به دنبال احیای اقدامات استعماری قرن هجدهم
 مجلسی با بیان این‌که هیچ کشوری یا اتحادیه بین‌المللی حق این را ندارد که بگوید فلان کشور حق ندارد نفت خود را بفروشد و همچنین در پاسخ به این سوال که ایران از چه مراجع یا طریقی می‌تواند کار پیگیری مبنی بر رفع توقیف این نفتکش را انجام دهد، گفت: «وزارت امور خارجه ایران برای آزاد سازی این نفتکش باید از انگلستان شکایتی در مجامع بین‌المللی و سازمان ملل همراه با دو کشور روسیه (به عنوان مالک نفتکش) و سوریه (به عنوان دریافت‌کننده محموله) مطرح کند. همچنین ایران می‌تواند از طریق اتحادیه اروپا نیز موضوع را پیگیری کند. اما مهمترین اقدام ایران در این راستا می‌تواند شکایت به شورای امنیت سازمان ملل باشد.» مجلسی در پاسخ به این سوال که آیا بهانه‌گیری انگلیسی‌ها و شخص نخست‌وزیر این کشور مبنی بر نقض قوانینی که طبق آن سوریه تحریم شده است، عاری از منطق و خلاف عرف بین‌الملل است، می‌گوید: «اگر انگلیس این کشتی را به خاطر محموله سلاح توقیف می‌کرد، قابل فهم بود، اما این‌که نفتکش را به خاطر این‌که محموله نفتی برای بیش از ۱۷‌میلیون سوری که از بحران سوخت رنج می‌برند و صف‌های چند کیلومتری در مقابل پمپ‌بنزین‌ها به این دلیل ایجاد شده است، توقیف کرده‌اند، با همه ارزش‌های انسانی و حقوق بشری در تضاد است. تحریم‌های اعمال‌شده ضدسوریه یک‌جانبه و بدون مصوبه سازمان ملل است. چرا آمریکا و کشورهای غربی که جنگنده‌های خود را به آسمان سوریه و عراق در چارچوب ائتلاف موسوم به ضدتروریسم فرستادند، هرگز به محموله‌های نفتی که داعش جابه‌جا می‌کرد، واکنشی نشان ندانند، اما به محموله‌های نفتی برای کشوری قانونی و جنگ‌زده اشکال دارد؟ این اقدام کاملا سیاسی و مغرضانه است.» مجلسی افزود: «انگلستان گویی به دنبال احیای اقداماتی است که در قرن 18 در جنوب ایران انجام می‌داد؛ یعنی بازتولید اقداماتی استعماری برای خوردن و بردن نفت کشورهای خاورمیانه. اما این اقدامات دیگر عملی نخواهد بود.»

واکنش‌های داخلی
سخنگوی وزارت امور خارجه توقیف کشتی ایرانی را غیرقانونی، تنش‌زا و نوعی بدعت خطرناک دانست. سیدعباس موسوی با اشاره به توقیف نفتکش ایرانی در منطقه جبل‌الطارق گفت که «ناوگان دریایی انگلیس یک کشتی نفتکش حامل نفت خام ایران را در منطقه تنگه جبل‌الطارق توقیف کرد که این اقدام غیرقانونی و خلاف موازین بین‌المللی است، لذا سفیر انگلیس در تهران را به وزارت امور خارجه احضار و مراتب اعتراض شدید جمهوری اسلامی ایران را به وی ابلاغ کردیم.» دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام به توقیف غیرقانونی کشتی نفتکش ایرانی توسط دولت انگلیس واکنش نشان داد. محسن رضایی در توییتی نوشت که «انقلاب اسلامی در طول تاریخ 40‌ساله خود، در هیچ معرکه‌ای آغازگر تنش نبوده، اما در پاسخ به زورگویان و گردن‌کشان تعلل نکرده و تردید به دل راه نداده است. انگلیس اگر نفتکش ایرانی را رفع توقیف نکند، وظیفه دستگاه‌های مسئول، اقدام متقابل و توقیف یک نفتکش انگلیسی است.»
واکنش‌های خارجی
سخنگوی نخست‌وزیر مستعفی انگلیس درخصوص توقیف نفتکش ایرانی گفت که توقیف این نفتکش «پیام روشنی» است مبنی بر این‌که نقض تحریم‌های اتحادیه اروپا «غیر قابل قبول» است. اما این اقدام نیروی دریایی انگلیس، فردی که بشدت از ایرانی‌ها نفرت دارد و سیاست جنگ‌طلبانه علیه تهران را دنبال می‌کند، بسیار خرسند کرد. «جان بولتون»، مشاور امنیت ملی آمریکا در حساب توییتری خود آن را خبر عالی توصیف کرده و نوشت که «آمریکا با همکاری متحدانش اجازه بهره‌مند شدن تهران و دمشق از چنین مبادلاتی را نخواهد داد».