خبرنامه دانشجویان ایران: وحید شقاقی‌شهری*// متاسفانه در شرایط کنونی هرگونه فشار هزینه‌ای بر مردم به شرایط بحرانی منجر خواهد شد. ممکن است دولت به هر دلیلی بخواهد قیمت حامل‌های انرژی، نرخ ارز یا سایر متغیرها را در بودجه‌های سنواتی افزایش دهد. نکته مهم این است که این افزایش قیمت در زمان مناسب انجام گیرد. در روزهای گذشته شاهد اعتراض عده‌ای از اقتصاددانان به این تصمیم دولت بوده‌ایم. در شرایط فعلی خط فقر به‌شدت افزایش یافته است، قدرت خرید مردم در بدترین شرایط است و شکاف طبقاتی به دلیل عملکرد نامناسب نظام بانکی و عدم حمایت‌های رفاهی افزایش یافته است. در کلانشهری مانند تهران خط فقر برای هر خانوار به چهارمیلیون تومان در ماه رسیده است.

با پدیده‌های بدی مواجه شده‌ایم. حاشیه‌نشینی گسترش یافته است، کانکس‌نشینی و ماشین‌خوابی نیز در حال ظهور و گسترشند. در این شرایط که خط فقر در بدترین شرایط خود قرار دارد، نابرابری درآمدی و شکاف عمیقی بین دو دهک درآمدی بالا و هشت دهک پایین درآمدی به وجود آمده است، هرگونه تحمیل هزینه از هر کانالی به تشدید فقر و بحرانی‌تر شدن شرایط منتج خواهد شد. این شکاف در سال‌های اخیر حاصل نظام نامناسب توزیعی، عدم حمایت‌های رفاهی، کاهش قدرت خرید مردم و عملکرد نامناسب شبکه بانکی بوده است. دو دهک بالا شکاف بسیار زیادی با هشت دهک پایینی پیدا کرده‌اند، چون بانک‌ها در پنج سال اخیر ثروت یک دهک بالایی را بیش از صددرصد افزایش داده‌اند.

ضریب جینی به بالاترین حد خود در یک دهه گذشته رسیده است. شکاف طبقاتی یک دهک بالا به دهک پایین‌تر بیش از 15 برابر شده است. خط فقر هم به دلایل رکود اقتصادی و افزایش هزینه‌های ضروری مردم مانند مسکن افزایش یافته است. سال پیش در تهران حدود 20 تا 30 درصد نرخ اجاره‌بها افزایش یافته است. در کلانشهر تهران 13 میلیون نفر زندگی می‌کنند. وقتی در این شهر خط فقر چهارمیلیون تومان است و کارمندان دولتی در این شهر بین 2.5 تا سه میلیون حقوق می‌گیرند، خانوارها مجبور می‌شوند از سرمایه‌های اندک گذشته خود استفاده کنند تا هزینه‌های ماهانه خود را تامین کنند و بتوانند سرپا بمانند. اگر در نظر بگیریم که حقوق پرداختی بخش خصوصی پایین‌تر از سازمان‌های دولتی است و در این بخش رکود هم حاکم است، اوضاع وخیم‌تر می‌شود.

در 6 سال اخیر درآمدهای مردم متناسب با هزینه‌ها افزایش نیافته است. هنوز رفاه و قدرت خرید مردم به سال 1390 نرسیده است. از این طرف شاهد افزایش هزینه‌های ضروری مردم در اجاره‌بها، پوشاک و... هستیم. این باعث شده است که خط فقر نیز افزایش بیابد. در این شرایط هرگونه تحمیل فشار هزینه‌ای بر مردم باعث اعتراضات مردمی، تنش‌های اجتماعی و ظهور پدیده‌های نامناسب و بحرانی در اقتصاد خواهد شد.

اخیرا نرخ دلار نیز روند صعودی گرفته است و متاسفانه اکثر کالاهای روزمره و مصرفی مردم به‌نحوی به قیمت دلار بستگی دارد. متاسفانه عمده کالاهای زندگی مردم وارداتی است یعنی لوازم ضروری و وسایل ساده مردم به دلار وصل شده است. همچنین شاهدیم گوشت و سایر مواد خوراکی با افزایش قیمت مواجه شده‌اند. برای سال بعد نگرانی این است که روند صعودی نرخ دلار همچنان ادامه خواهد داشت و پیش‌بینی می‌شود قیمت آن تا پایان سال به 4500 تومان برسد. سال بعد نیز همین روند افزایشی را ادامه خواهد داد. این روند بار تورمی زیادی به هشت دهک درآمدی وارد می‌کند. از طرفی هیچ حمایت رفاهی از جامعه صورت نمی‌گیرد. اگر دولت با افزایش قیمت حامل‌های انرژی یا اقلام ضروری مردم فشار را افزایش دهد، شرایط بحرانی خواهد شد، در نتیجه امکان زندگی برای عمده خانوارها وجود نخواهد داشت.

دولت باید دست به اقدامات ضروری و عاجل در اداره خود بزند. دولت گران اداره می‌شود. دولت می‌توانست بخشی از هزینه‌های جاری را کم کند و این درآمدها را تبدیل به حمایت‌های مالی از برخی دهک‌های درآمدی می‌کرد. مثلا یارانه نقدی سه یا پنج دهک‌های پایین را افزایش می‌داد یا اینکه یارانه دو دهک بالا را حذف می‌کرد و یارانه پنج دهک پایین را افزایش می‌داد. دولت باید حمایت‌های یارانه‌ای و رفاهی را انجام دهد تا مردم لااقل به خط فقر برسند.

دولت مدعی است که می‌خواهد از طریق افزایش قیمت حامل‌های انرژی به گسترش اشتغال کمک کند. باید توجه کرد که در اقتصاد ایران اشتغال با توزیع پول ایجاد نمی‌شود. اشتغال فقط با بهبود فضای کسب‌وکار، آرامش اقتصادی، حذف بوروکراسی‌ها و مقررات زائد، حذف فساد و... ایجاد می‌شود. در 20 سال گذشته این سیاست غلط را پی گرفته‌ایم که با تزریق پول شغل ایجاد کنیم که البته ایجاد هم نشده است. دولت گران اداره می‌شود. باید هزینه‌های خود را کاهش دهد و حمایت‌های رفاهی را افزایش دهد تا خط فقر را پوشش دهد. در تهران هشت دهک درآمدی در زیر خط فقر هستند.

در شرایط فعلی اوضاع بحرانی است، دولت باید بیشتر مراقب اوضاع اقتصادی باشد. در صورت ادامه این وضعیت زندگی برای مردم سخت می‌شود و این می‌تواند عواقب اجتماعی، اقتصادی و سیاسی برای کشور به‌دنبال داشته باشد.

در مجموع افزایش قیمت حامل‌های انرژی در شرایط فعلی مناسب اقتصاد ایران نیست.

* عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی