هدفمندی یارانه‌ها که بخشی از طرح تحول اقتصادی است از آذرماه ۱۳۸۹ اجرا شد.
از فردای اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها، قیمت بنزین که از حساسیت بیشتری برای مردم برخوردار است از لیتری ۱۰۰ تومان به لیتری ۴۰۰ تومان افزایش یافت. همان زمان اعتراضاتی در گوشه و کنار دیده شده اما فروکش کرد. فاز نخست هدفمندی یارانه‌ها براساس طرحی که دولت نهم به مجلس شورای اسلامی داده بود و نمایندگان نیز آن را با بررسی و اصلاحاتی تصویب کرده بودند، فردای روز اعلام اجرای آن از سوی رئیس‌جمهور وقت قیمت حامل‌های انرژی افزایش یافت.
بنزین پیش از اجرای هدفمندی یارانه‌ها هر لیتر ۱۰۰ تومان بود، قیمت هر لیتر گازوییل ۱۶.۵ تومان بود اما با اجرای این قانون از ابتدای دی‌ ماه ۱۳۸۹، قیمت هر لیتر گازوییل سهمیه‌ای ۱۵۰ تومان و گازوییل غیرسهمیه‌ای هر لیتر ۳۵۰ تومان تعیین شد. همچنین هر لیتر از این فرآورده برای استفاده در بخش کشاورزی، صنعت، شیلات ۱۵۰ تومان شد.
اما آنچه که بیشتر زیر ذره‌بین قرار داشت بنزین بود. قیمت بنزین در فاز نخست اجرای هدفمندی یارانه‌ها از ۱۰۰ تومان به ۴۰۰ تومان افزایش یافت و به مدت ۳ سال و نیم در کشور اجرا شد.
حدود ۳ سال و نیم از اجرای هدفمندی یارانه‌ها در زمان دولت دهم بود و از آن پس دولت یازدهم متولی اجرای هدفمندی یارانه‌ها شد و اکنون دولت دوازدهم که ادامه دولت یازدهم است همچنان مسئول اجرای آن است.
اما همواره دولت‌های یازدهم و دوازدهم هدفمندی یارانه‌ها را طرحی ناکار آمد و هزینه‌زا اعلام کرده‌اند و حتی زمان پرداخت یارانه نقدی به مردم را مصیبت عظمی لقب دادند.
جالب اینجا است که نزدیک به چهار سال پس از اجرای هدفمندی یارانه‌ها در دولت تدبیر و امید، اما اراده‌ای برای حذف یارانه‌بگیران بی‌نیاز، از سوی دولت وجود نداشت و در این مدت یارانه‌ها هم تقبیح شد و هم پرداخت!
زمانی که یارانه‌ها در ماه نخست به مردم پرداخت شد مبلغ آن ۴۰ هزار و ۵۰۰ تومان بود، که برای ۶۸ میلیون و ۴۸۲ هزار و ۷۵۸ نفر در قالب ۲۰ میلیون خانوار در نظر گرفته شد. در واقع همه خانوارهای ایرانی در این طرح ثبت‌نام کردند.
جمع کل پرداختی یارانه‌ها به مردم در آغاز اجرای هدفمندی یارانه‌ها ماهانه کمی بیش از ۲هزار و ۷۰۰ میلیارد تومان بود. جمع کل سالانه درآمد دولت از حذف یارانه حامل‌های انرژی هم ۳۲ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان می‌شد. از همان ابتدا گفته شد که دولت با حذف یارانه حامل‌های انرژی ۲۰ هزار میلیارد تومان درآمد خواهد داشت.
تنها با افزایش قیمت بنزین از ۱۰۰ تومان به ۴۰۰ تومان سهمیه‌ای نزدیک به ۱۲ هزار میلیارد تومان در سال برای دولت کسب درآمد داشت. البته در این میان بنزین آزاد با نرخ ۷۰۰ تومان نیز عرضه می‌شد که بر درآمد دولت می‌افزود.
کسب درآمد از افزایش قیمت دیگر حامل‌های انرژی و برخی محصولات و فرآورده‌ها همچون شوینده‌ها، حذف یارانه شیر و نان و... منبع درآمد دیگری برای دولت بود.
براساس طرح تحول اقتصادی که هدفمندی یارانه‌ها یک بخش از آن بود، باید طی اجرای آن به مرور و با شیب کم قیمت حامل‌های انرژی سالانه افزایش می‌یافت و در کنار آن ضمن اختصاص بخشی از درآمد حاصل از حذف یارانه‌ها به بخش تولید، پرداخت یارانه مستقیم به مردم نیز افزوده می‌شد.
اما نه یارانه مستقیم افزایش یافت و نه آنگونه که باید به بخش تولید از منبع درآمد یارانه‌ها کمک شد. بار دیگر در سال ۹۳ و از اول بهمن ماه قیمت بنزین تغییر کرد و نرخ ۴۰۰ تومانی سهمیه‌ای حذف شد و با قیمت تک‌نرخی ۷۰۰ تومان ارائه شد. در کنار آن بنزین ۱۰۰۰ تومانی با نرخ آزاد عرضه می‌شد.
خردادماه ۹۴ قیمت قطعی و تک‌نرخی بنزین به لیتری ۱۰۰۰ تومان تصویب شد و تاکنون باقی مانده است. با افزایش قیمت بنزین به ۱۰۰۰ تومان، درآمد دولت نیز افزایش یافت و تنها در بخش افزایش قیمت بنزین به ۲۸ هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان رسید. در طول اجرای هدفمندی یارانه‌ها مردم همچنان شاهد افزایش قیمت دیگر اقلام و کالاها بودند. قیمت نفت، گاز، گازوئیل، برق و حتی آب هم افزایش داشت که خود منبع دیگری برای افزایش درآمد دولت بود.
اما اینکه چرا از سوی دولت همواره گفته می‌شود درآمد دولت از اجرای هدفمندی یارانه‌ها ۳۶ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان در سال است( آمار سال ۱۳۹۵) اما دیگر مراکز این رقم را بسیار فراتر آن چیزی اعلام کرده‌اند که دولت گفته است.
۷ سال اجرای طرحی که قرار بود با اجرای کامل آن تحول اقتصادی در کشور ایجاد کند، اما با ناقص اجرا شدن آن، از این هدف باز ماند. اکنون در دولت دوازدهم که همچنان به اکثریت مردم یارانه پرداخت می‌شود، براساس لایحه بودجه ۹۷ قرار شده تا حامل‌های انرژی افزایش قیمت داشته باشد و ۳۰ میلیون نفر از یارانه‌بگیران نیز حذف شوند.
اما نکته مهم و مغفول مانده در باره هدفمندی یارانه ها، جمع درآمد دولت از حذف یارانه حامل‌های انرژی است. در حالی که دولت و دیوان محاسبات اعلام می‌کند ۳۶ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان از حذف یارانه‌ها درآمد دارد، اما مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی رقم آن را بسیار بیشتر اعلام کرده است. مرکز پژوهش‌های مجلس میزان تقریبی درآمد کل حامل‌های انرژی در سال ۹۳ را ۵۹ هزار میلیارد تومان و برای سال ۹۴ را ۶۹ هزار و ۷۶۰ میلیارد تومان اعلام کرده است.
میان رقم ۳۶ هزار و ۴۰۰ و ۶۹ هزار و ۷۶۰ رقمی بالغ بر ۳۳ هزار و ۳۶۰ میلیارد تومان است. اکنون که قرار است قیمت حامل‌های انرژی برای ایجاد اشتغال افزایش یابد و بنزین شاید به بیش از ۱۵۰۰ تومان هم برسد، این اختلاف درآمد حاصل از حذف یارانه حامل‌های انرژی باید روشن شود.
در این زمینه دستگاه‌های مرتبط باید به مردم شفاف بگویند درآمد واقعی چقدر است و اگر تاکنون آمار غلطی ارائه شده، ما به التفاوت آن کجا هزینه شده است؟!
با توجه به آماری که مجلس شورای اسلامی و برخی نمایندگان مجلس مانند حاجی‌بابایی که اعلام کرده‌اند، درآمد دولت از طرح هدفمندی یارانه‌ها بسیار بیشتر از آن چیزی است که دولت اعلام کرده است. باید تکلیف آن روشن شود.
وی در بهمن‌ماه ۱۳۹۵ در نامه‌ای به رئیس مجلس درخصوص درآمد ۹۷ هزار میلیارد تومانی دولت از محل هدفمندی یارانه‌ها توضیحاتی ارائه داد.
رئیس کمیسیون تلفیق برنامه ششم توسعه در این نامه نوشت؛ «با توجه به منابع درآمدی ۸۷ هزار میلیارد تومانی هدفمندی یارانه‌ها، متأسفانه ۱۰ هزار میلیارد تومان از منابع بودجه عمومی کشور که به شدت آسیب‌پذیر هم شده است به این منابع اضافه می‌شود که باید گفت منابع دولت از محل هدفمندی یارانه‌ها ۹۷ هزار میلیارد تومان می‌شود که براساس گزارش دولت ۳۱.۴ هزار میلیارد تومان آن سهم هدفمندی یارانه‌ها مربوط به کمک‌های نقدی به مردم است و علیرغم تصویب ماده ۴۹ برنامه ششم، دولت در بودجه سال ۹۶ این درآمدها را لحاظ نکرده است. بنابراین باید در مجلس شورای اسلامی در رسیدگی به لایحه بودجه سال ۹۶ منطبق برماده ۴۹ برنامه ششم اصلاح شود تا ضمن رعایت قانون، شفافیت لازم نیز معمول گردد.»
ارزش واقعی یارانه‌ای که اکنون به مردم پرداخت می‌شود با یارانه‌ای که در آغاز اجرای طرح در سال ۸۹ پرداخت شد بسیار کاهش یافته و اکنون به ارزش یک چهارم آن رسیده است.
باید به این موضوع، افزایش قیمت کالاها و خدمات را نیز افزود ضمن اینکه حقوق کارگران و کارمندان نیز علیرغم اوضاع اقتصادی موجود، با افزایش قابل توجهی روبرو نبوده است، همچنین خط فقر در سال ۹۴ برای تهران ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان برآورد شده و اکنون به بیش از ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان رسیده است.
این در حالی است که درآمد دولت از محل حذف یارانه‌ها دو برابر شده اما هیچ افزایشی در پرداخت یارانه‌ها به دهک‌های بیشتر نیازمند صورت نگرفته است. دولت می‌توانست با افزایش یارانه دهک‌های یک تا سه به مبلغ نفری ۱۰۰ هزار تومان کمک حال شرایط اقتصادی نامناسب این دهک‌ها شود و دیگر دهک‌ها را نیز با افزایش اندک، در کوتاه مدت، به حمایت از بخش تولید و اشتغال می‌پرداخت تا شرایط رکودی جامعه نیز با رونق در تولید و اقتصاد کشور از بین برود.
از سوی دیگر با حمایت از بخش‌های درمانی، حمایت و تقویت نظام تأمین اجتماعی، از کارافتادگان و بازنشستگان، سطح زندگی آنها ارتقاء می‌یافت.
اکنون که دولت عزم افزایش قیمت حامل‌های انرژی و حذف ۳۰ میلیون نفر از یارانه بگیران را دارد، لازم است دولت درباره مبلغ واقعی درآمد یارانه‌ها به مردم توضیح دهد و بگوید که مازاد درآمد در کجا هزینه شده است و از این پس که بار دیگر افزایش درآمد خواهد داشت، آن را در کجا هزینه خواهد کرد. این مسئله، موضوع مهمی است که باید به آن پاسخ داده شود.
سال ۱۳۹۴، سال پایانی تعیین شده در قانون برای اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها بود. اما پایان نیافت و ادامه پیدا کرد، شاید یکی از دلایل اصلی ادامه آن، کسب درآمد و نفعی است که دولت از اجرای هدفمندی یارانه‌ها می‌برد.(اتاق خبر ۲۴)