الهه حمیدی| گاهی آدم باید به موضوعاتی بپردازد که برای خودش سوال نیست. البته شاید به دلیل مطرح شدن و بیلان زیاد آن در رسانه‌ها و کانال‌های رسمی، ضرورتا یک روزنامه‌نگار نیز بدان‌ها بپردازد. مثلا چند سالی است که بحث شرکت‌های دانش‌بنیان داغ است، شرکت‌هایی که می‌گویند حلقه واسطه بین ایده و تکنولوژی هستند و می‌توانند ایده‌ها را در مسیر رسیدن به تکنولوژی هدایت کنند، البته خود همین شرکت‌ها هم می‌توانند ایده خودشان را به‌تکنولوژی تبدیل کنند. ایده تأسیس این شرکت‌ها به‌طور جدی از سال 81 در پارک‌های علم و فناوری کشور مطرح شد، اما چند سالی است که به‌طور جدی به آن پرداخته می‌شود، دلیل آن هم اقتصاد مقاومتی است که در دستور کار دولت قرار گرفته است. به عنوان نمونه در آغاز هفته دولت رئیس جمعیت هلال‌احمر گفت هلال‌احمر برای تحقق اقتصاد مقاومتی و حمایت از تولید ملی، از فناوری‌های دانش‌بنیان داخلی استفاده کرده و آمادگی همکاری لازم با نهادهای متولی را دارد.
جالب است بدانید این شرکت‌ها یک تفاوت اساسی با شرکت‌های دیگر دارند، آنها حتما باید یک پایشان در دانشگاه‌ها و مراکز علمی باشد، در این شرکت‌ها باید از یک تا صددرصد سهام متعلق به یک دانشگاه یا واحد پژوهشی یا از ۵۱ تا صددرصد آن متعلق به اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها یا واحدهای پژوهشی باشد. بر همین اساس در صورتی که سهام دانشگاه کمتر از ۵۰درصد باشد، شرکت دانش‌بنیان خصوصی است و در غیراین صورت شرکت دانش‌بنیان دولتی است. تفاوت دوم نیز میزان تسهیلاتی است که دولت در اختیار این شرکت‌ها قرار می‌دهد، تا جایی که اگر شرکت به سوددهی نرسد و موفق نشود از بازپرداخت بدهی که به دولت دارد، معاف است و می‌تواند شرکتی با ایده‌ای دیگر راه‌اندازی کند.
البته ایده شرکت‌های دانش‌بنیان که به‌تازگی در کشورمان مطرح شده، تاریخچه‌ای طولانی در جهان دارد و از اصلاح اقتصاد دانش‌بنیان گرفته شده است، اصلاحی که نخستین‌بار در سال 1969 توسط پیتر دراکر یکی از برجسته‌ترین نظریه‌پردازان مدیریت مطرح شد. طبق تعریف سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، اقتصاد دانش‌بنیان، اقتصادی است که براساس «تولید و توزیع و کاربرد دانش و اطلاعات» شکل گرفته، سطح بالایی از سرمایه‌گذاری در آن به «ابداع» و «نوآوری» اختصاص می‌یابد، فناوری‌های کسب شده با شدت بالایی مصرف می‌شوند و نیروی کار از تحصیلات عالی برخوردار است. به همین دلیل است که اتحادیه اروپا در قالب برنامه افق ۲۰۲۰ نزدیک به ۸۰میلیارد یورو طی سال‌های آینده صرف پژوهش و فناوری می‌کند. سهم مشخصی از این منابع طبق قانون اتحادیه باید در پروژه‌های مشترک بین دانشگاه‌های اروپایی و غیراروپایی مصرف شود که می‌شود همان شرکت‌های دانش‌بنیان. درحال‌حاضر ما هم در کشور 2590 شرکت دانش‌بنیان داریم. شرکت‌هایی که می‌توانند به علمی‌شدن فضای صنعتی کشور و پیشرفت آن کمک بسیاری کنند.
اما این‌که چگونه می‌شود این شرکت‌ها را به قول معروف در مرحله عملیاتی قرار داد و موانع پیش‌روی آنها را برداشت، موضوعی است که این روزها محل مجادله بسیاری از کارشناسان است و جالب این‌که راه‌های به ثمر رسانیدن این شرکت‌ها در انتها یکی است و شاید تقدم و تأخر مطالب و سوژه‌هاست که موضوع را قدری پیچیده می‌کند. به‌عنوان مثال با توجه به شرایط و گشایش‌های جدید در عرصه ورود سرمایه‌گذاران خارجی و ایرانیان مقیم خارج به ایران، یکی از راهکارها، گشایش راه برای ورود نخبگان علمی ایران است. ما بسیاری از متخصصان خوب‌مان در دنیا در مشاغل تاثیرگذاری فعالیت دارند و قطعا اگر شرایط مناسب را برای آنان در ایران مهیا کنیم با ورود ایشان، بسیاری از شعارهای مرتبط با راه‌اندازی شرکت‌های دانش‌بنیان محقق خواهد شد. همچنین دولت و مسئولان باید توجه داشته باشند که شرکت‌های دانش‌بنیان بین‌المللی شوند که برای محقق‌شدن آن نیاز به بستری مناسب داریم، درحال‌حاضر با توجه به برجام و بازشدن فضا برای فعالیت‌های اقتصادی در سطح بین‌المللی، باید از موقعیت استفاده و شرکت‌هایمان را به سمت بین‌المللی‌‌شدن هدایت کنیم.
دانش‌بنیان‌ها هم باید مواردی را رعایت کنند:
1. همواره باید دانش‌شان را به‌روز نگه دارند، سرعت پیشرفت‌های علمی آن‌قدر زیاد شده است که ممکن روزبه‌روز مفهوم یا راهکاری تغییر کند 2. دانش‌بنیان‌ها نباید تنها بر حوزه فعالیت اصلی‌شان تمرکز کنند، می‌توان از دانش و پیشرفت‌های تمام شاخه‌های علمی در بخش‌های مختلف یک شرکت استفاده کرد، به‌عنوان مثال امروزه شبکه‌های مجازی ابزار بسیار قدرتمندی برای تبلیغات و بازاریابی هستند، باید به این حوزه‌ها نیز توجه داشت و از آنها استفاده کرد 3. شرکت‌های دانش‌بنیان همچنین باید از تجربیات یکدیگر استفاده کنند، این شرکت‌های می‌توانند محتوای تولیدی‌شان را به اشتراک بگذارند تا همگی در کنار هم و با سرعت بیشتری پیشرفت کنند 4. یکی از ایراداتی که همیشه به قشر تحصیلکرده و دانشگاهی گرفته می‌شود این است که آنها تجربه ندارند و تنها دانش مورد نیاز را دارند. جدا از این‌که این تحلیل چه میزان صحیح است، دانش‌بنیان‌ها نباید از تجربه کردن ترس داشته باشند، حتی اگر به قیمت برگشتن به نقطه‌ای که از آن‌جا شروع کرده‌اند، تمام شود.
پارک‌های علم و فناوری
پارک علم و فناوری سازمانی است که به وسیله متخصصان حرفه‌ای اداره می‌شود و هدف اصلی آن افزایش ثروت جامعه از طریق تشویق و ارتقای فرهنگ نوآوری و افزایش توان رقابت میان شرکت‌ها و مؤسساتی است که متکی بر علم و دانش در محیط پارک فعالیت می‌کنند. برای دستیابی به این هدف، باید یک پارک علمی با ایجاد انگیزش و مدیریت جریان دانش و فناوری در میان دانشگاه‌ها، مراکز پژوهش و توسعه، شرکت‌های خصوصی و بازار، ایجاد شود که رشد شرکت‌های متکی بر نوآوری را از طریق مراکز رشد و فرآیندهای زایشی تسهیل می‌کند. پارک‌های علمی همچنین خدماتی با ارزش افزوده بالا و فضاهای کاری و تأسیسات مناسب و کیفی به موسسات مستقر در پارک ارایه می‌کنند.
پارک‌های علم و فناوری در سراسر دنیا با هدف کلی توسعه فناوری و کسب‌وکارهای دانش‌محور تشکیل شده‌اند و با توجه به وضع محیطی و سیاست‌گذاری‌های کلان در سطح داخلی و خارجی پارک، چشم‌اندازها و مأموریت‌های متفاوتی را دنبال می‌کنند. این پارک‌ها دارای مکانیسم‌های زیرساختی مهمی هستند که باعث انتقال‌یافته‌های تحقیقات دانشگاهی و تولید دانش مضاعف شده، درنهایت عامل تسریع رشد اقتصادی در سطح ملی و منطقه‌ای می‌شوند. این مهم به صورت گسترده‌ای در کشورهای مختلف دنیا به‌عنوان یک اصل به رسمیت شناخته شده است. در بسیاری از موارد، پارک‌های فناوری موجب ایجاد شغل، رشد درآمد و درگیرشدن در صنایع دارای رشد می‌شوند. از طرفی، پارک‌های فناوری و مراکز رشد برای تجزیه‌وتحلیل در سطح ملی یا محلی در زنجیره ارزش کارآفرینی، لینک‌های مهمی به‌شمار می‌آیند.
خدماتی که پارک‌های علم و فناوری ارایه می‌کنند
خدمات عمومی: اسکان، دسترسی به تلفن و دورنگار، کارپردازی و خدمات دبیرخانه‌ای، امکان استفاده از اتاق‌های کنفرانس، تجهیزات دیداری و شنیداری و سرویس رفت‌وآمد
خدمات اطلاع‌رسانی: کتابخانه، اینترنت، مراکز اطلاع‌رسانی و نرم‌افزارهای مهندسی
خدمات مشاوره‌ای و آموزشی: مشاوره‌های مدیریتی، مالی و بازرگانی، خدمات حسابداری و حقوقی، برگزاری سمینار یا دوره‌های آموزشی مورد نیاز برای شرکت‌های نوپا
خدمات فنی و تخصصی: ارایه خدمات فنی مهندسی، استفاده از امکانات آزمایشگاهی و کارگاهی نظیر آزمایشگاه صنایع غذایی، بیوتکنولوژی، شیمی، مواد و سرامیک، برق و الکترونیک، مکانیک، کارگاه ماشین ابزار و پایلوت‌های تولید محدود
خدمات مالی و اعتباری: تسهیل امکان استفاده از اعتبارات خدماتی و تحقیقاتی، شناسایی منابع مالی و جذب سرمایه‌گذاران، تسهیل در جذب اعتبارات مصوب طرح‌ها و پروژه‌های تحقیقاتی
ثبت اختراعات: در پارک‌ها و شهرک‌های علمی و فناوری این امکان به سادگی فراهم است که حاصل ابداعات و نوآوری‌های پژوهشگران به نام خود آنان ثبت شود و حقوق آنان محفوظ بماند.