با وجود گسترش ابزارهای آنلاین و وابستگی روزافزون کاربران به فضای دیجیتال، واقعیت این است که بیشتر افراد هنوز صاحب هویت و زندگی دیجیتال خود نیستند. زیرساخت اینترنت امروز، هرچند گسترده و در دسترس بهنظر میرسد، اما در عمل بهگونهای اداره میشود که کاربران را در وضعیت وابستگی دائمی نگه میدارد؛ وضعیتی که کنترل آن نه در دست کاربران، بلکه در اختیار دولتها، شرکتها و پلتفرمهای بزرگی است که قوانین و ساختارهای خود را بر فعالیتهای دیجیتال تحمیل میکنند. این گزارش از «سورس لس» (SourceLess) بررسی میکند که چگونه این ساختار بهوجود آمده، چه پیامدهایی داشته و چرا مدلهای جدیدی مانند «وب ۳» تلاش دارند این روند را معکوس کنند.
هویت دیجیتال اجارهای
امروزه هویت دیجیتال کاربران، از ایمیل و شبکههای اجتماعی تا وبسایتهای شخصی و کاری، وابسته به سیستمهایی است که قدرت مداخله کامل دارند. کاربران اغلب متوجه نیستند که نام کاربری، دنبالکنندگان، اعتبار و حتی امکان اثبات هویت در فضای آنلاین، کاملا در مالکیت پلتفرمهایی است که هر لحظه میتوانند سیاستهای خود را تغییر دهند. اجرای دستورالعمل (NIS۲) اتحادیه اروپا نیز دامنه نفوذ دولتها در مدیریت دامنهها و زیرساخت شبکه را افزایش داده است؛ تغییری که آرام و بدون جلب توجه پیش میرود، اما پیامدهای بلندمدت آن قابلتوجه است.
اکثر افراد در فضای آنلاین با حسابها و نامهای کاربری پراکنده و متعدد فعالیت میکنند؛ مجموعهای از هویتهای جداگانه که هیچکدام در اختیار واقعی آنها نیست. این پراکندگی نهتنها مدیریت هویت را دشوار میکند، بلکه در صورت تغییر قوانین پلتفرمها، کاربران ممکن است بخش بزرگی از سالها فعالیت و سرمایهگذاری حرفهای خود را از دست بدهند. این مسئله زمانی اهمیت بیشتری پیدا میکند که بدانیم شرکتها میتوانند بهسادگی دسترسی کاربران را محدود یا قطع کنند.
در کنار این وابستگی فنی، مدل اقتصادی وب۲ نیز کاربران را از مصرفکننده به «محصول» تبدیل کرده است. پلتفرمها اطلاعات کاربران را ثبت، تحلیل و بهعنوان منبع درآمد استفاده میکنند. دادههای رفتاری، عادتهای خرید و ارتباطات اجتماعی به زمینههایی برای پیشبینی رفتار و تاثیرگذاری بر تصمیمات کاربران تبدیل شده است. از تبلیغات هدفمند تا دستکاری قیمتها و تحلیل دادههای روانشناختی توسط کمپینهای سیاسی، همگی نمونههایی از نفوذ عمیق وب۲ بر زندگی کاربران است.
ورود به وب ۳ پلی میان اینترنت سنتی و مدل جدید مالکیت دیجیتال میسازد. کاربران میتوانند بدون نیاز به دانش فنی، هویت دائمی و مستقل خود را بسازند و بهتدریج از ابزار بهرهبرداری کنند. این رویکرد وابستگی کاربران به شرکتها را کاهش میدهد و کنترل کامل هویت و دادهها را به خود آنها بازمیگرداند.
بازگرداندن مالکیت حقیقی بر هویت دیجیتال
در این شرایط، وب ۳ بهعنوان نسل تازه اینترنت با هدف بازگرداندن کنترل به کاربران مطرح شده است. برخلاف برداشت رایج که وب ۳ را به رمزارزها و (NFT) محدود میکند، این فناوری در اصل بر پایه «غیرمتمرکزسازی» بنا شده است؛ سیستمی که در آن مالکیت دادهها، هویت و حضور دیجیتال بهجای شرکتهای بزرگ، در اختیار خود کاربران قرار میگیرد. شبکههایی که وب ۳ را میسازند، توسط کاربران اداره میشود و تصمیمات در انحصار یک شرکت یا نهاد واحد نیست.
در این میان، (SourceLess) با معرفی دامنههای (STR) سعی دارد مدل تازهای از هویت دیجیتال ارائه دهد. در این مدل، دامنهها برخلاف دامنههای سنتی «اجارهای» نیستند، بلکه بهصورت مادامالعمر در اختیار کاربر قرار میگیرند و همانند یک دارایی واقعی قابلتایید، قابلانتقال و قابلمعامله هستند. دامنه (STR) نقش یک «پاسپورت دیجیتال» را ایفا میکند که هویت، کیف پول، ارتباطات و حضور آنلاین کاربر را در یک ساختار واحد گردآوری میکند.
قابلیتهای عملی شامل احراز هویت غیرمتمرکز، پروفایل حرفهای قابلحمل، پیامرسان رمزگذاریشده، مدیریت مالی مستقل از بانکها و مدیریت هوشمند حضور دیجیتال از طریق (ARES AI) است. این اکوسیستم بر بستر بلاکچین هیبریدی ساخته شده که نقاط ضعف سیستمهای متمرکز را حذف و امنیت، حریم خصوصی و مقاومت در برابر سانسور را تقویت میکند.
از میان ویژگیهای برجسته این مدل میتوان به رمزگذاری انتهابهانتها، حذف دسترسی شرکتها و دولتها به ارتباطات کاربران و مقاومت دامنهها در برابر توقیف یا حذف از سوی نهادهای متمرکز اشاره کرد. این ساختار برخلاف سامانههای سنتی (DNS)، امکان کنترل یا سانسور مستقیم را از نهادهای مرکزی سلب میکند.
ورود به وب ۳ پلی میان اینترنت سنتی و مدل جدید مالکیت دیجیتال میسازد. کاربران میتوانند بدون نیاز به دانش فنی، هویت دائمی و مستقل خود را بسازند و بهتدریج از ابزار بهرهبرداری کنند. این رویکرد وابستگی کاربران به شرکتها را کاهش میدهد و کنترل کامل هویت و دادهها را به خود آنها بازمیگرداند.
انتهای پیام/