به گزارش ایرنا، پوکی استخوان به‌عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های متابولیک قرن حاضر، به‌دلیل سیر خاموش و پیامدهای جدی خود همچون شکستگی لگن و ستون فقرات، به تهدیدی برای سلامت عمومی تبدیل شده است.
در همین خصوص ۲ رویکرد برای پیشگیری و کنترل این بیماری دنبال می‌شود؛ از یک سو، اجرای طرح‌های مکمل‌یاری و توزیع ویتامین D در مدارس با هدف تقویت استخوان‌ها و پیشگیری از کمبود ریزمغذی‌ها و از سوی دیگر، آموزش و اطلاع‌رسانی گسترده درباره سبک زندگی سالم، تغذیه مناسب و نقش ورزش در پیشگیری از پوکی استخوان از اهمیت بالایی برخوردار است.
وضعیت جامعه در خصوص پوکی استخوان
متخصص اپیدمیولوژی و مجری مطالعه کوهورت سلامت چهارمحال و بختیاری می‌گوید: این ۲ محور؛ آموزش و اقدام در کنار هم نشان می‌دهد که پیشگیری از پوکی استخوان تنها با مشارکت جامعه، آگاهی و استمرار برنامه‌های بهداشتی امکان‌پذیر است.
علی احمدی در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا پوکی استخوان را یکی از بیماری‌های خاموش اما شایع قرن حاضر عنوان و بر ضرورت توجه جدی‌تر جامعه به پیشگیری و تشخیص زودهنگام آن تاکید کرد و گفت: پوکی استخوان بیشتر بدون علامت است و تا زمان بروز شکستگی شناسایی نمی‌شود.
این متخصص اپیدمیولوژی تصریح کرد: شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان، به‌ویژه در نواحی لگن، ستون فقرات و مچ دست، می‌تواند کیفیت زندگی را به شدت کاهش دهد و حتی در برخی موارد منجر به ناتوانی یا مرگ شود.
احمدی شیوع پوکی استخوان در کشور و این استان را نگران‌کننده ارزیابی کرد و با اشاره به نتایج مطالعات ملی و مرورهای سیستماتیک اظهار داشت: بر اساس یک مرور سیستماتیک شامل بیش از ۱۳ هزار نفر، شیوع پوکی استخوان در افراد بالای ۶۰ سال در کشور حدود ۳۴ درصد و تراکم استخوان پایین حدود ۴۷ درصد گزارش شده است.
وی ادامه داد: به عبارت دیگر، به طور تقریبی یک‌سوم سالمندان ایرانی از پوکی استخوان رنج می‌برند و نزدیک به نیمی از آنها تراکم استخوان پایینی دارند.
بیشتر بخوانید:
پوکی استخوان؛ بیماری دردناک خاموش
به گفته مجری مطالعه کوهورت سلامت چهارمحال و بختیاری، سالانه بیش از ۱۵۰ هزار شکستگی ناشی از پوکی استخوان در کشور رخ می‌دهد که بخش قابل‌توجهی از آنها در نواحی حساس بدن مانند لگن و ستون فقرات است.
پوکی استخوان تهدیدی برای سلامت عمومی
احمدی تصریح کرد: مطالعات وزارت بهداشت نشان می‌دهد یک زن از هر سه زن و یک مرد از هر پنج مرد ایرانی در طول زندگی خود دچار شکستگی استخوان می‌شوند و این آمار نشان می‌دهد پوکی استخوان دیگر یک مشکل فردی نیست، بلکه تهدیدی برای سلامت عمومی است.
این متخصص اپیدمیولوژی به وضعیت پوکی استخوان در چهارمحال و بختیاری اشاره کرد و گفت: اگرچه آمار دقیقی در سطح استان موجود نیست، اما یافته‌های مطالعه کوهورت شهرکرد نشان می‌دهد الگوی شیوع پوکی استخوان در این استان مشابه میانگین کشوری است.
احمدی افزود: عواملی مانند سالمندی جمعیت، زمستان‌های طولانی و کم‌تحرکی، کمبود نور خورشید و مصرف پایین لبنیات، از عوامل مهم خطر در منطقه محسوب می‌شوند.
وی با تاکید بر اینکه استان باید در اولویت برنامه‌های غربالگری و آموزش عمومی قرار گیرد تا از افزایش بار بیماری در سال‌های آینده پیشگیری شود، اظهار داشت: سبک زندگی، کلید اصلی پیشگیری است.
سبک زندگی سالم؛ ستون اصلی پیشگیری از پوکی استخوان
یک فوق تخصص غدد و متابولیسم بزرگسالان نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا با تاکید بر اهمیت سبک زندگی در حفظ سلامت استخوان‌ها گفت: پوکی استخوان یک بیماری خاموش است که به طور معمول تا زمان بروز شکستگی هیچ علامتی ندارد از همین رو پیشگیری باید از دوران جوانی آغاز شود.
فاطمه عظیمیان افزود: اصلاح سبک زندگی، تغذیه صحیح و آگاهی عمومی از عوامل خطر، می‌تواند از بروز بسیاری از عوارض این بیماری جلوگیری کند.
وی به نقش سبک زندگی در پیشگیری از پوکی استخوان اشاره کرد و اظهار داشت: تامین کلسیم و ویتامین D کافی در رژیم غذایی، فعالیت بدنی منظم، پرهیز از مصرف دخانیات و الکل و حفظ وزن متناسب از مهمترین ارکان پیشگیری از پوکی استخوان به شمار می‌روند.
این پزشک متخصص تصریح کرد: هر فرد بزرگسال باید روزانه بین ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم دریافت کند و لبنیات از اصلی‌ترین منابع این ماده حیاتی است.
وی اضافه کرد: طبق آمار انجمن صنایع لبنی ایران، سرانه مصرف لبنیات در کشور حدود ۷۰ کیلوگرم در سال بوده که از میانگین جهانی کمتر است و این موضوع زنگ خطری برای سلامت استخوان در جامعه محسوب می‌شود.
عظیمیان درباره اهمیت دریافت ویتامین D نیز اظهار داشت: ویتامین D برای جذب کلسیم در بدن ضروری است و هر فرد باید روزانه یک تا ۲ مرتبه، هر بار به مدت ۱۰ دقیقه در ساعات غیر اوج تابش، در معرض نور مستقیم خورشید قرار گیرد که در غیر این صورت، مصرف مکمل‌های ویتامین D به‌ویژه برای سالمندان یا افرادی که در فضاهای بسته زندگی می‌کنند، ضروری است.
زنان در معرض خطر بیشتر
این فوق تخصص غدد و متابولیسم بزرگسالان با بیان اینکه پوکی استخوان در زنان شایع‌تر از مردان است، اظهار داشت: کاهش هورمون استروژن پس از یائسگی، از دلایل اصلی کاهش تراکم استخوان در زنان است.
عظیمیان افزود: از طرفی زنان به طور طبیعی توده استخوانی کمتری نسبت به مردان دارند و چون طول عمر بیشتری دارند، احتمال ابتلا در آنها با افزایش سن بیشتر می‌شود.
باورهای نادرست درباره پوکی استخوان
وی با اشاره به باورهای غلط رایج در خصوص پوکی استخوان، تصریح کرد: برخی افراد تصور می‌کنند پوکی استخوان فقط در سالمندان بروز می‌کند، در حالی که کاهش تراکم استخوان از دهه سوم زندگی آغاز می‌شود.
این فوق تخصص غدد ادامه داد: همچنین باور اشتباهی وجود دارد که این بیماری درمان ندارد، در حالی که امروزه داروهای موثری برای درمان و حتی بازسازی تراکم استخوان وجود دارد.
به گفته عظیمیان، از دیگر باورهای نادرست این است که فقط زنان دچار پوکی استخوان می‌شوند، در حالی که مردان نیز با افزایش سن، کاهش هورمون‌های آندروژن یا مصرف داروهایی مانند کورتون، در معرض خطر هستند.
وی تصریح کرد: باور دیگر این است که پوکی استخوان بدون درد به معنی سلامت استخوان است، در حالی که این بیماری تا زمان بروز شکستگی بدون علامت باقی می‌مانداز همین رو این باور نیز اشتباه است.
این فوق تخصص غدد و متابولیسم بزرگسالان اضافه کرد: در برخی محافل غیرعلمی، مصرف لبنیات به‌عنوان عامل مضر برای استخوان معرفی شده است که باید گفت این ادعا نادرست و غیرعلمی است و مصرف شیر و لبنیات پایه اصلی پیشگیری از پوکی استخوان محسوب می‌شود و برعکس در سنین بالا و در موارد کمبود جذب، استفاده از مکمل‌های کلسیم و ویتامین D نیز ضروری است.
عظیمیان درباره ارتباط مصرف مکمل‌ها با سنگ کلیه نیز گفت: نیاز روزانه بدن به کلسیم حدود ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی‌گرم است و این مقدار باعث سنگ کلیه نمی‌شود اما مصرف بیش از ۲ گرم کلسیم در روز ممکن است خطرساز باشد و مکمل‌های دارویی معمول در محدوده ایمن قرار دارند.
وی همچنین به نقش دخانیات اشاره کرد و گفت: سیگار و قلیان نه تنها برای ریه مضرند بلکه با اختلال در جذب کلسیم و مهار فعالیت سلول‌های استخوان‌ساز، زمینه پوکی استخوان را فراهم می‌کنند.
این فوق تخصص غدد با اشاره به نقش عوامل ژنتیکی و ارثی در شیوع پوکی استخوان، اظهار داشت: در افرادی که سابقه خانوادگی شکستگی یا پوکی استخوان دارند، انجام سنجش تراکم استخوان توصیه می‌شود.
چالش‌های ملی در حوزه سلامت استخوان
عظیمیان نبود آگاهی عمومی را یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کشور در زمینه پیشگیری از پوکی استخوان دانست و گفت: بسیاری از افراد تنها پس از بروز شکستگی از بیماری خود آگاه می‌شوند در حالیکه باید آموزش و پیشگیری از دوران جوانی و توسط نظام مراقبت اولیه آغاز شود.
وی ادامه داد: همچنین مصرف پایین لبنیات، کمبود ویتامین D، تاخیر در تشخیص و درمان، محدودیت دسترسی به دستگاه‌های سنجش تراکم استخوان و موانع بیمه‌ای از دیگر چالش‌های جدی این حوزه هستند و آمارهای بالای پوکی و شکستگی استخوان بیانگر تحمیل بار اقتصادی و اجتماعی سنگین بر نظام سلامت است.
این فوق تخصص غدد و متابولیسم بزرگسالان به آخرین دستاوردها و پژوهش‌های کشور در خصوص درمان پوکی استخوان نیز اشاره کرد و گفت: از مهمترین مطالعات اپیدمیولوژیک، مطالعه IOMS روی ۶ هزار نفر بین سال‌های ۱۳۷۹ تا ۱۳۸۳ است که گامی مهم در سیاستگذاری به شمار می‌رود.
عظیمیان اضافه کرد: پژوهش‌های جدیدتر شامل پژوهش در زمینه بازسازی استخوان با فناوری نانو، مطالعات اپیدمیولوژیک و متابولومیکس با عنوان PocOsteo study در دانشگاه علوم پزشکی تهران است هرچند هنوز چالش‌هایی در زمینه مطالعات آزمایشگاهی وجود دارد و در سطح بالینی اجرا نشده است و باید گفت ایجاد و انتقال فناوری به درمان‌های روتین نیازمند زمان، هزینه، مقررات و تاییدیه‌های بالینی است.
اقدامات مراکز بهداشت برای پیشگیری از پوکی استخوان کدام است؟
رییس مرکز بهداشت شهرستان شهرکرد نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا با اشاره به اقدامات مستمر مراکز بهداشت در زمینه ارتقای سلامت استخوان و پیشگیری از بیماری‌های مرتبط اظهار داشت: توزیع ویتامین D سال‌هاست در قالب بسته‌های خدمتی و مراقبتی در سطح استان توزیع می‌شود.
سمیه جوادی تصریح کرد: ویتامین D در هر ۲ جنس و در تمامی گروه‌های سنی اهمیت دارد و از خدمات روتین شبکه بهداشت و درمان به شمار می‌آید.
وی با تاکید بر اینکه ویتامین D بدون مصرف همزمان کلسیم کارایی لازم را ندارد تصریح کرد: جذب کلسیم در بدن تنها در حضور ویتامین D به‌درستی انجام می‌شود از همین رو توصیه می‌شود افراد به‌ویژه در سنین رشد و سالمندی، مصرف منظم این ۲ مکمل را در برنامه تغذیه‌ای خود داشته باشند.
رییس مرکز بهداشت شهرستان شهرکرد با اشاره به اجرای طرح مکمل‌یاری در مدارس این شهرستان گفت: در گذشته توزیع ویتامین D در دبیرستان‌های دخترانه آغاز شده بود و امسال نیز مدارس پسرانه تحت پوشش قرار گرفته است.
جوادی ادامه داد: اگرچه در حال حاضر آزمایش ویتامین D به‌صورت رایگان انجام نمی‌شود، اما مشاوره‌های تغذیه‌ای و مراقبتی در مراکز خدمات جامع سلامت برای عموم مردم رایگان است.
وی تصریح کرد: به صورت عمومی توصیه می‌شود افرادی که سطح ویتامین D آنها مطلوب است، ماهی یک عدد قرص ویتامین D مصرف کنند.
به گفته جوادی، ذخیره کلسیم در استخوان‌ها تا حدود ۳۰ سالگی شکل می‌گیرد و پس از آن بدن از همین ذخایر برای ادامه زندگی استفاده می‌کند.
وی افزود: کم‌تحرکی و اضافه وزن در کودکان از عواملی است که بر رشد استخوان‌ها تاثیر منفی می‌گذارد چراکه وجود چربی مازاد در بدن موجب فشار بر صفحات رشد استخوانی و اختلال در روند رشد طبیعی استخوان‌ها می‌شود و در نتیجه، احتمال بروز پوکی استخوان در آینده افزایش می‌یابد.
رییس مرکز بهداشت شهرکرد با اشاره به پیامدهای پوکی استخوان گفت: شکستگی‌های ریز در مهره‌ها و بدنه استخوان‌ها از جمله عوارض پنهان این بیماری است که در طول زمان می‌تواند موجب دردهای مزمن ستون فقرات و تغییر در فرم بدن به‌صورت قوزکردگی شود.
پوکی استخوان و شرایط اقلیمی چهارمحال و بختیاری
جوادی با اشاره به ارتباط بین پوکی استخوان و شرایط اقلیمی و جغرافیایی استان چهارمحال و بختیاری، اظهار داشت: با توجه به ارتفاع زیاد، سرمای هوا و روزهای کوتاه زمستان، میزان دریافت نور خورشید در استان کاهش می‌یابد و این مساله می‌تواند بر سطح ویتامین D در بدن تاثیر بگذارد از همین رو مصرف مکمل‌ها و تغذیه مناسب در این مناطق اهمیت بیشتری دارد.
وی افزود: این در حالیست که به لحاظ مصرف منابع دامی و لبنی، وضعیت استان به نسبت مطلوب است و می‌توان از این فرصت برای پیشگیری و مدیریت بیماری پوکی استخوان استفاده کرد.
به گزارش ایرنا، چهارمحال و بختیاری با ۱۲ شهرستان بیش از یک میلیون نفر جمعیت دارد.