در پروژه ساخت سوله، ظاهر زمین کم ترین چیزی است که باید به آن دل بست؛ چراکه همین خاکِ ظاهراً آرام، ممکن است رطوبتی پنهان باشد که فونداسیون را می بلعد، یا لرزشی خاموش که روزی سازه را از جا می کند؛ اما متاسفانه برخی سازندگان سودجو، ضمن نادیده گرفتن ضوابط و استانداردهای ساخت سوله در مناطق مختلف، این نکات مهم را با کارفرما درمیان نگذاشته و بی توجه به آینده آن سازه و برای رسیدن به پول، هرکاری می کنند.

دانستن همین نکات پیش پاافتاده، مرز میان پروژه ای موفق و فاجعه ای پرهزینه است و همین جاست که ماجرا رنگ هشدار می گیرد. مناطقی در کشور وجود دارند که ساخت سوله در آن ها نه تنها پرریسک، بلکه عملاً ممنوع است؛ مناطقی که طبیعت با زبان خودش، گفته: "اینجا جای ساخت سوله نیست"

خاک هایی که نفس سوله را می گیرند

شاید در نگاه اول، زمینی که صاف و هموار است بهترین گزینه برای شروع مراحل ساخت سوله به نظر برسد، اما اگر خاک آن سست یا رُسی باشد، همه چیز تغییر می کند. سوله ها، معمولاً وزن زیادی دارند؛ اگر خاک زیر فونداسیون مقاومت کافی نداشته باشد، پس از مدت کوتاهی نشست کرده و تمام سازه را دچار انحراف یا ترک می کند.

در مناطقی مانند نواحی شمالی ایران (با خاک های رسی و اشباع از آب)، ساخت سوله بدون اجرای فونداسیون ویژه تقریباً ممنوع است. در چنین زمین هایی حتی اگر مجوز ساخت هم صادر شود، بازهم مهندسان مجبورند با استفاده از شمع کوبی یا ستون های بتنی عمیق، وزن سوله را به لایه های سخت تر زمین منتقل کنند؛ که هزینه چنین اصلاحی، گاهاً از کل قیمت اولیه پروژه نیز بیشتر می شود.

آب هایی که سوله را در آغوش مرگ می کشند

هر سال در فصل بارندگی، خبرهایی از تخریب سوله ها یا انبارها در اثر سیلاب منتشر می شود؛ که متاسفانه علت آن، انتخاب نادرست محل ساخت است.

مناطقی که در مسیر رودخانه های فصلی یا دشت های سیلابی قرار دارند، حتی اگر در بیشتر ماه های سال خشک به نظر برسند، در یک لحظه می توانند به دام مرگ تبدیل شوند. در پروژه ساخت سوله، یکی از اولین مراحل، بررسی نقشه های توپوگرافی و مسیر جریان آب های سطحی است. اگر زمین انتخابی در محدوده خطر سیلاب باشد، بسیاری از شهرداری ها یا سازمان های نظام مهندسی مجوز ساخت نمی دهند. حتی اگر کارفرما اصرار کند، مسئولیت فاجعه بعدی با خودش خواهد بود.

زمین هایی که هر لحظه ممکن است دهان باز کنند

ایران، روی کمربند زلزله قراردارد؛ اما شدت خطر در همه جا یکسان نیست. برخی مناطق مانند کرمان، قزوین، فارس و تهران، جزو نواحی با خطر بالای زلزله محسوب می شوند. در این مناطق، هر پروژه ساخت سوله باید طبق آیین نامه های سختگیرانه ضدزلزله طراحی شود.

سوله ها به دلیل ارتفاع زیاد و دهانه های وسیع، در برابر ارتعاشات زمین بسیار حساس اند. بنابراین، ساخت سوله در نواحی فعال گسل بدون رعایت ضوابط لرزه ای دقیق، از نظر فنی و قانونی ممنوع است و مهندسان موظف اند در طراحی فونداسیون، قاب های مقاوم جانبی و اتصالات جوشی، حداکثر ضریب اطمینان را لحاظ کنند.

آب و هوایی که فولاد را می بلعد

در سواحل جنوبی کشور، مخصوصاً اطراف خلیج فارس، رطوبت و شوری هوا به قدری زیاد است که حتی فولاد گالوانیزه هم دوام چندانی ندارد. سوله ای که در چنین منطقه ای ساخته می شود، اگر به درستی طراحی نشود، ظرف چند سال دچار زنگ زدگی، خوردگی و ضعف سازه ای خواهدشد. مهندسان توصیه می کنند در مناطق بسیار مرطوب، ساخت سوله فقط در صورتی انجام شود که پوشش ضدخوردگی، تهویه کنترل شده و نگهداری منظم برای سازه در نظر گرفته شود؛ در غیر این صورت، اجازه ساخت به راحتی داده نمی شود.

در بسیاری از شهرهای بندری، سازمان بنادر و ارگان های محلی، مقررات سختگیرانه ای برای این موضوع دارند؛ چون فرسودگی زودهنگام سوله نه تنها زیان مالی، بلکه خطر جانی برای کارکنان به همراه خواهدداشت.

شیب هایی که تعادل سوله را به بازی می گیرند

سوله برخلاف ساختمان های کوچک، نیاز به سطحی کاملاً هموار دارد. در زمین های شیب دار، هرگونه اختلاف ارتفاع می تواند نیروهای جانبی ناخواسته ای را به سازه وارد کند. به همین دلیل، در مناطقی مانند دامنه های کوهستانی البرز یا زاگرس، معمولاً مراحل ساخت سوله با محدودیت های زیادی همراه است. اگرچه مهندسان می توانند با عملیات خاک برداری یا ساخت دیوار حائل زمین را اصلاح کنند، اما این کار هزینه زیادی دارد و در برخی نواحی اصلاً مجاز نیست؛ چراکه تخریب بافت طبیعی کوه باعث رانش زمین یا فرسایش خاک می شود.

بادهایی که استحکام سوله را به چالش می کشند

در مناطقی مانند سیستان و بلوچستان یا بخش هایی از خراسان جنوبی، بادهای موسمی با سرعت بسیار بالایی می وزند. در این شرایط، سوله هایی که طراحی و مهاربندی مناسبی نداشته باشند، در برابر نیروهای افقی به سرعت دچار آسیب می شوند. اگر منطقه ای از نظر اقلیمی بادخیز باشد، مهندسان موظف اند سازه را با اتصالات تقویت شده، فونداسیون سنگین تر و ورق های سقفی مقاوم طراحی کنند. در غیر این صورت، مجوز ساخت صادر نخواهدشد.

شهرهایی که پروژه ساخت سوله را در پیچ وخم قانون گرفتار می کنند

برخی شهرها یا روستاها، بر اساس طرح جامع شهری، برای پروژه های ساخت سوله محدوده خاصی تعیین کرده اند. مثلاً ممکن است در حریم شهری یا در فاصله مشخصی از جاده ها و منابع آب، ساخت هرگونه سوله ممنوع باشد. هدف از وضع این قوانین، جلوگیری از گسترش نامنظم صنایع و حفظ تعادل بین مناطق مسکونی و صنعتی است. به همین دلیل، قبل از شروع هر پروژه، بررسی دقیق مقررات محلی از طریق شهرداری یا اداره راه و شهرسازی ضروری است و بی توجهی به این موضوع، می تواند باعث توقف پروژه در میانه راه شود؛ اتفاقی که نه تنها هزینه، بلکه اعتبار سازنده را نیز از بین می برد.

کلام آخر

دلیل اینکه برخی مناطق برای مراحل ساخت سوله ممنوع اعلام می شوند، تنها وجود قوانین خشک اداری نیست؛ بلکه تجربه و علم پشت آن نهفته است. خاک، آب وهوا، زلزله و حتی باد، هرکدام دلیلی برای دقت بیشتر سازنده و کارفرما هستند.

اگر هدف از ساخت سوله، ایجاد فضایی امن، بادوام و اقتصادی است، پس انتخاب محل احداث نباید بر اساس قیمت زمین یا نزدیکی به جاده های اصلی باشد، بلکه باید بر پایه شناخت دقیق طبیعت و اصول فنی صورت گیرد. سوله ای که در زمین مناسب ساخته شود، سال ها بدون دردسر کار می کند؛ اما سوله ای که به هر قیمتی در منطقه نامناسب برپا شود، حتی پیش از بهره برداری، به کابوسی پرهزینه برای کارفرما تبدیل خواهد شد.