به گزارش خبرگزاری حوزه، در این مطلب به بررسی اجمالی فرقه فطحیه و جایگاه تاریخی و اعتقادی آن پرداخته می‌شود.
مقدمه:
فَطَحیّه یا أفطَحیه معتقدان به امامت عبدالله پسر امام جعفر صادق(ع) ملقب به اَفطَح. پس از شهادت امام ششم شیعیان، پسر بزرگ وی، عبدالله، ادعای جانشینی امام را نمود. او با نقل این روایت از قول پدرش که: «امامت هر امام به پسر بزرگ او منتقل می‌شود»، عده‌ای را دور خود جمع نمود.
ادعای او دوام چندانی نیافت و عبدالله هفتاد روز پس از شهادت امام صادق(ع) از دنیا رفت و چون فرزند و جانشینی نداشت، پیروان وی سرگردان شده، عموما به امامت امام کاظم(ع) بازگشتند و عمر این عقیده در همان ابتدای ظهور به پایان رسید.
برخی از بزرگان شیعه مانند بنی فضّال نیز به عبدالله گرویدند؛ ولی بسیاری از آنان در میانه راه و یا با مرگ وی از این مسیر بازگشتند.
علت نام گذاری
علت نامگذاری این عده به فطحیه یا افطحیه را یکی از این امور ذکر کرده‌اند:
شهرت عبدالله به افطح به‌دلیل بزرگی سرش (افطح الرأس) و یا بزرگی پا (افطح الرجلین).
عده‌ای نیز ریاست فردی به نام عبدالله بن فطیح از اهالی کوفه را بر این جماعت علت نامگذاری این فرقه به فطحیه می‌دانند.
سرگذشت عبدالله افطح
عبدالله فرزند امام صادق(ع) و پس از اسماعیل بزرگترین فرزند وی به‌شمار می‌رفت. مادر وی فاطمه بنت حسین بن علی بن حسین بود.
مطابق با برخی منابع تاریخی وی به تفکرات مرجئه و حشویه [یادداشت ۱] گرایش داشته تا جایی که امام صادق(ع) او را مرجئه کبیر خطاب می‌کرد. به همین دلیل نیز عبدالله از جانب پدر طرد شده بود.
بعد از شهادت امام صادق(ع)، عبدالله خود را جانشین پدر معرفی کرد و در جایگاه وی قرار گرفت و غسل و کفن و دفن پدر را عهده‌دار شده و انگشتر آن‌حضرت را به دست کرد. وی با استناد به این نقل از امام صادق(ع) که: «امامت هر امام به پسر بزرگ او منتقل می‌شود» مردم را گرد خود جمع کرد.
عبدالله هفتاد روز پس از شهادت امام صادق(ع)از دنیا رفت و هیچ فرزندی از او برجای نماند. در نتیجه اعتقاد به امامت عبدالله افطح نیز پایان یافت و بیشتر پیروان او به امامت امام کاظم(ع) معتقد گردیدند.
اعتبار روایات
از منابع رجالی استنباط می‌شود فطحیه، علی‌رغم اعتقادشان، از راویان موثق و مورد اعتماد امامان و عالمان شیعه هستند. به‌عنوان نمونه، از امام عسکری(ع) درباره اعتبار روایات نقل شده توسط بنی فضال که از فطحیه بودند سؤال شد. ایشان در جواب فرمود:
خُذوا ما رَوَوا و ذَروا ما رَأوا: به روایات آنان عمل کنید؛ ولی معتقدات آن‌ها را کنار بگذارید.۱
همچنین به گفته شیخ طوسی در کتاب العدة، اگر راوی از فرق شیعه مانند فطحیه، ناووسیه و واقفه بود و در امانت مورد اطمینان بود، در صورتی که روایتی برخلاف روایتش نباشد و امامیه برخلاف آن عمل نکرده باشد، باید به روایاتش عمل شود و به همین جهت است که امامیه به روایات عبدالله بن بکیر و.. از فطحیه و روایات سماعة بن مهران، علی بن ابی‌حمزه، عثمان بن عیسی رواسی و... از واقفه و نیز روایات بنی فضال و.. عمل می‌کنند.۲
علامه حلی ۳ و ابن داود ۴ حلی عمار بن موسی ساباطی را در بخش ضعفای کتاب‌های رجال آورده‌اند که گفته شده به خاطر فطحی بودنش تا پایان عمر بوده است.۵
شیخ طوسی، گفته است بر فرض که عمار ساباطی فطحی باشد، ضرری به وثاقت او در نقل روایت نمی‌زند.۶
پی‌نوشت:
۱.طوسی، الغیبة، ص۳۹۰.
۲. طوسی، العدة، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۵۰.
۳.علامه حلی، رجال العلامة الحلی، ۱۴۰۲ق، ص۲۴۴-۲۴۳.
۴.ابن داود، الرجال، الشریف الرضی، ص۲۸۹.
۵.خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۱۲، ص۲۶۳.
۶.طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۴۰۷ق، ج۷، ص۱۰۱.
منبع: ویکی شیعه