به گزارش ایرنازندگی - میراث غنی و دیرینه سبک زندگی ایرانی-اسلامی، گنجینه‌ای ارزشمند از تدابیر حکیمانه برای حفظ و ارتقای سلامت انسان است که تغذیه نقشی محوری در آن ایفا می‌کند. این الگو، که بر پایه درک عمیق از تعادل مزاج، شناخت فصول و نیازهای طبیعی بدن بنا نهاده شده، راهنمایی جامع برای پیشگیری از بیماری‌ها و دستیابی به حیاتی سرشار از شادابی و تندرستی محسوب می‌شود. با این حال، روند شتابان جهانی‌شدن و نفوذ الگوهای مصرفی بیگانه، موجب غفلت و کنار گذاشته شدن این سنت‌های ریشه‌دار شده است، به گونه‌ای که غذاهای صنعتی و سبک زندگی ماشینی جایگزین عادات غذایی سالم و فعالیت‌های بدنی سنتی شده‌اند و این تغییر، هشداری جدی در مورد آینده سلامت جامعه تلقی می‌گردد.
دکتر سید مجید غضنفری، متخصص طب سنتی ایرانی، دبیر انجمن علمی طب سنتی ایران و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی سبزوار، در گفت‌وگویی با خبرنگار ایرنازندگی به تشریح برخی از اصلی‌ترین مؤلفه‌های این سبک غذایی پرداخته است.
دکتر غضنفری، دبیر انجمن علمی طب سنتی ایران، هشدار می‌دهد که فاصله گرفتن از الگوی تغذیه ایرانی-اسلامی، پیامدهای جدی و گسترده‌ای برای سلامت جامعه به همراه دارد. او معتقد است بدخوری، مصرف نادرست غذا و غفلت از اصول تغذیه سنتی، زمینه‌ساز بیماری‌های مزمن از جمله چاقی، دیابت و کبد چرب در نسل‌های امروز و آینده خواهد شد.
شش‌گانه‌های سلامت و اولویت خوردن و آشامیدن
به گفته دکتر غضنفری، در طب ایرانی سلامت انسان تحت تأثیر مجموعه‌ای از عوامل قرار دارد که در قالب شش دسته یا «شش‌گانه‌های مهم» طبقه‌بندی می‌شوند. وی می‌افزاید:«در کتاب‌های مختلف اولویت‌بندی این شش‌گانه‌ها متفاوت است، اما تقریباً همه منابع خوردن و آشامیدن را در صدر قرار داده‌اند. بخشی از این مقوله نیز به آداب غذا خوردن مربوط می‌شود.»
این متخصص طب سنتی تأکید می‌کند:«یکی از مهم‌ترین نکاتی که باید در غذا خوردن رعایت شود، خوب جویدن غذا است. متأسفانه در روزگار ما این امر بسیار کم رعایت می‌شود، در حالی که نقش مهمی در هضم صحیح و سلامت بدن دارد.»
حدود یک ربع قبل از غذا تا یک ساعت پس از آن از نوشیدن مایعات خودداری شود
وی ادامه می‌دهد:«نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، فاصله میان خوردن غذا و نوشیدن مایعات است. توصیه می‌شود حدود یک ربع قبل از غذا تا یک ساعت پس از آن از نوشیدن مایعات خودداری شود. این مایعات فقط آب نیست، بلکه شامل نوشابه، دوغ، شیر و سایر نوشیدنی‌ها نیز می‌شود. در صورت ضرورت نیز می‌توان از نوشیدنی‌هایی همچون سکنجبین در حد رفع نیاز استفاده کرد.»
به گفته غضنفری، موضوع مهم دیگر، پرهیز از مصرف چند نوع غذای متفاوت در یک وعده است که در طب سنتی از آن با عنوان «تداخل طعام» یاد می‌شود. وی تصریح می‌کند: «توصیه کلی آن است که در یک وعده چند نوع غذای متنوع مصرف نشود تا بدن بتواند فرآیند هضم را به بهترین شکل انجام دهد.»
وی درباره لزوم هماهنگی نوع غذا با شرایط فردی می‌گوید:«غذا باید متناسب با مزاج فرد انتخاب شود. این به معنای محرومیت مطلق از برخی خوراکی‌ها نیست، بلکه بدین معناست که نوع و میزان مصرف باید با شرایط بدنی و مزاج فرد هماهنگ باشد.»
مصرف چند نوع غذای متفاوت در یک وعده ممنوع است
این متخصص طب سنتی ایرانی همچنین به تمایز میان دو نوع اشتها اشاره کرده و بیان می‌کند:«میل به خوردن غذا اصطلاحاً اشتها نامیده می‌شود. گاهی فرد به واسطه بیماری جسمی یا روانی میل به خوردن پیدا می‌کند، بدون اینکه واقعاً نیازی وجود داشته باشد. این حالت را اشتهای کاذب می‌نامیم. اما زمانی که فرد مدتی غذا نخورده و علائم واقعی گرسنگی در او بروز می‌کند، به آن اشتهای صادق یا واقعی می‌گوییم و توصیه می‌شود در این شرایط غذا مصرف شود.»
«فردی که با اشتهای صادق غذا می‌خورد، باید ضمن رعایت اصولی همچون خوب جویدن، پرهیز از تداخل طعام و دوری از عجله در غذا خوردن، پیش از رسیدن به سیری کامل دست از غذا بکشد. این اصل ساده می‌تواند ضامن بخش مهمی از سلامت جسم و روان انسان باشد.»
تبلیغات؛ محرک گرایش به غذاهای جدید
در سال‌های اخیر، سبک تغذیه جامعه ایرانی به‌تدریج از الگوهای اصیل ایرانی- اسلامی فاصله گرفته است؛ الگویی که ریشه در آموزه‌های حکیمانه و تجربه‌های زیسته قرون متمادی دارد. دبیر انجمن علمی طب سنتی ایران یکی از عوامل اصلی این تغییر را نقش پررنگ رسانه‌ها و تبلیغات تجاری می‌داند و می‌گوید:«یکی از مهم‌ترین دلایلی که باعث می‌شود فرد به سراغ یک غذای جدید برود، تبلیغاتی است که در رسانه‌ها صورت می‌گیرد. هرچند دستورالعمل‌هایی برای مقابله با تبلیغات مضر یا غذاهای آسیب‌رسان، مانند نوشابه، وجود دارد اما متأسفانه این موارد چندان جدی گرفته نمی‌شود.»
در سال‌های اخیر، سبک تغذیه جامعه ایرانی به‌تدریج از الگوهای اصیل ایرانی- اسلامی فاصله گرفته است
وی می‌افزاید:«امروز در سطح جامعه شاهدیم که تبلیغات به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که مصرف بیشتر را به یک امتیاز بدل می‌کنند. برای مثال، اگر شش پیتزا خریداری شود، یک جایزه تعلق می‌گیرد یا با خرید پنج پیتزا، یک نوشابه رایگان ارائه می‌شود. این‌گونه ترفندها متأسفانه موجب تقویت گرایش به غذاهای ناسالم شده است.»
غضنفری با ابراز نگرانی نسبت به اثرات این روند بر نسل‌های جوان تأکید می‌کند:«یکی از مهم‌ترین آسیب‌هایی که این نوع تبلیغات ایجاد می‌کند، اثرگذاری مستقیم بر قشر کودک و نوجوان است. این روند نه‌تنها اشتها و سبک زندگی آنان را به هم می‌زند بلکه پیامدهای آن برای نسل‌های بعدی نیز باقی خواهد ماند. از این‌رو، رعایت دقیق دستورالعمل‌ها و نظارت جدی در این حوزه ضرورتی انکارناپذیر است.»
توانمندسازی فردی: کلید احیای فرهنگ تغذیه سالم
یکی از دغدغه‌های جدی امروز، بازگشت به سبک تغذیه سنتی و سالم در خانواده‌ها است؛ موضوعی که طب ایرانی بر آن تأکید ویژه دارد. به گفته غضنفری، مهم‌ترین تأکید طب ایرانی در این زمینه، توانمندسازی فرد از طریق اصلاح سبک زندگی است. وی توضیح می‌دهد:«در اصطلاحات طب ایرانی، این موضوع تحت عنوان تدابیر ضروریه شناخته می‌شود. اگر بخواهیم آن را به زبان روز ترجمه کنیم، به معنای آن است که فرد باید سبک زندگی خود را هم یاد بگیرد و آگاهی پیدا کند و هم آنچه را آموخته به عمل تبدیل کند.»
وی ادامه می‌دهد:«قطعاً اگر در یک خانواده، بزرگ‌ترها هم به بیان اصول صحیح بپردازند و هم خودشان به آن عمل کنند، این رفتار اثر سمعی و بصری مستقیم بر کودکان و گروه‌های سنی پایین‌تر خواهد داشت.»
رمز بازگشت به تغذیه سنتی و سالم، در گرو توانمندسازی فرد با اصلاح سبک زندگی و تبدیل آگاهی به عمل در خانواده
این متخصص طب سنتی درباره بیماران و مراجعه‌کنندگان به کلینیک‌ها می‌گوید:«مهم‌ترین تأکید ما برای این گروه نیز بحث تدابیر است. تدبیر در اصطلاح به معنای دخل و تصرف در شیوه زندگی فرد است. یعنی اگر کسی سبک زندگی نادرستی داشته که موجب اختلال یا بیماری شده، باید به او توضیح داده شود که کدام بخش‌های سبک زندگی او مشکل‌زا بوده و سپس آن‌ها به‌طور کامل اصلاح گردد.»
غضنفری به اقدامات حوزه بهداشت نیز اشاره کرده و خاطرنشان می‌سازد:«همکاران ما در معاونت بهداشتی دانشگاه‌ها در حوزه آموزش سلامت، از واژه خودمراقبتی استفاده می‌کنند. این مفهوم هم شامل بیماران می‌شود که تأکید بیشتری بر آن دارند، هم افراد در معرض خطر بیماری‌هایی همچون پیش‌دیابت یا پیش‌فشارخون و هم افراد سالم که باید از خود مراقبت کنند و این اقدامات را به‌طور مستمر انجام دهند.»
وی در بخش دیگری از سخنان خود می‌گوید:«از سوی دیگر، عوامل محیطی و محرکات جانبی نیز در این زمینه نقش مهمی دارند. برای مثال، قانونی وجود دارد مبنی بر ممنوعیت فروش سیگار به افراد زیر ۱۸ سال؛ اما آیا واقعاً این قانون رعایت می‌شود؟ خیر. زیرا در اغلب موارد، دسترسی به سیگار در هر مغازه یا دکه‌ای امکان‌پذیر است و به دلایل اقتصادی، کمتر فروشنده‌ای این قانون را رعایت می‌کند.»
«در نهایت باز هم به همان موضوع اصلی بازمی‌گردیم؛ یعنی تقویت نگرش و آگاهی فرد. تنها با خودمراقبتی و توانمندسازی افراد می‌توان فرهنگ غذا خوردن سنتی و سالم را در خانواده‌ها و جامعه احیا کرد.»
هشدار نسبت به تداوم فاصله از الگوی تغذیه ایرانی -اسلامی
غضنفری با اشاره به پیامدهای نگران‌کننده فاصله گرفتن از الگوی اصیل تغذیه ایرانی -اسلامی می‌گوید:«یکی از مهم‌ترین اختلالات ایجاد شده، بحث اختلالات وزن است. بیش از ۶۰ درصد جامعه ما دچار سوءتغذیه ناشی از پرخوری و بدخوری هستند. بدخوری اعم از مصرف غذاهای نامناسب یا استفاده نادرست از غذاهای سالم است. همین اختلالات وزنی را امروز در بسیاری از سنین، از کودکان و نوجوانان مدارس تا بزرگسالان جامعه مشاهده می‌کنیم.»
وی با اشاره به پیامدهای دیگر این روند ادامه می‌دهد:«متأسفانه بهداشت نامناسب دهان و دندان نیز یکی از نتایج این نوع تغذیه است. شاخص DMFT، یعنی درصد دندان‌هایی که خراب شده و نیاز به مداخله دارند، در میان کودکان سنین مدرسه به شکل قابل توجهی بالا رفته است.»
بیش از ۶۰ درصد جامعه دچار سوءتغذیه ناشی از پرخوری ویا بدخوری هستند
غضنفری درباره پیامدهای جدی‌تر در بزرگسالان هشدار می‌دهد و می‌افزاید:«در سطح بزرگسالان، بیماری‌هایی مانند کبد چرب، فشار خون و چربی خون اکنون به‌شدت در حال گسترش است. پویشی که یکی دو سال پیش برای غربالگری دیابت و فشار خون توسط اداره کل بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت اجرا شد، نشان داد آمار این بیماری‌ها به‌طور چشمگیر افزایش یافته است. حتی مواردی یافت شد که فرد مبتلا به دیابت یا فشار خون بوده اما خود از بیماری‌اش مطلع نبوده است.»
وی تصریح می‌کند:«وقتی این افراد بررسی می‌شوند، مشخص می‌گردد که دو عامل اصلی در ایجاد بیماری‌ها بیشترین نقش را داشته و در درمان نیز بیشترین تأثیر را دارد: نخست، تغذیه و دوم، تحرک بدنی یا همان ورزش.»
«اگر تغییر صحیح در سبک زندگی و تغذیه صورت گیرد، فرد می‌تواند زندگی سالم و باکیفیتی داشته باشد. اما اگر تغذیه نادرست باشد، خواه ناشی از مصرف غذای نامناسب یا حتی مصرف غذای خوب به روش نادرست، یا هر عاملی که بر فرآیند هضم تأثیر منفی بگذارد، نتیجه آن برهم خوردن شاکله اصلی بدن خواهد بود.»