به گزارش خبرنگار خبرگزاری آنا؛ در روزی که قم، غرق در اندوه رحلت کریمه اهل بیت (س) است، بار دیگر نگاه‌ها به سوی بانویی جلب می‌شود که با هجرتی ناتمام، تاریخ و سرنوشت یک سرزمین را تغییر داد. بانویی که با عفت، صبر و پیوند ناگسستنی با امام معصوم، به «مادر علم و فضیلت» برای قرن‌ها تبدیل شد. نام حضرت فاطمه معصومه (س) تنها یک یاد معنوی نیست؛ او ریشه هویت دینی و علمی شهری شد که امروز مرکز تشیع جهان اسلام است. اما چرا این سفر نیمه‌تمام در قم پایان یافت و چگونه مزار ایشان به مهم‌ترین کانون فرهنگی و علمی شیعه تبدیل شد؟ برای واکاوی این موضوع با حجت‌الاسلام سیدحسین خادمیان، مدرس درس خارج تاریخ اسلام و تشیع در مؤسسه تخصصی دارالمعرفت اهل‌بیت (ع) گفتوگو کرده‌ایم.
هجرتی ناتمام و تحریف تاریخ اهل بیت
ماجرای سفر حضرت معصومه (س) به ایران چه بود و چه عواملی باعث شد ایشان در قم رحلت کنند؟
قبل از بیان نکات مرتبط با سؤال همواره باید متوجه این مسئله مهم در خصوص تاریخ و سیره اهل بیت (ع) باشیم که به جهت دشمنی حاکمان مسلط بر جوامع اسلامی و به مزدوری گرفتن قلم به مزدها، جریان انحرافی در تاریخ نگاری اسلامی شکل گرفت که اکنون هم این جریان وجود دارد و کار این جریان حذف تاریخ و سیره آل الله (ع) و تحریف و تقطیع و ... است، بنابراین ما در خصوص حضرت معصومه (س) مانند سایر آل الله (ع) با تاریخ‌نگاری جریان انحراف رو‌به‌رو هستیم و باید به طور تخصصی با دقت در منابع امامیه تاریخ زندگانی آن حضرت را استظهار و استخراج کنیم.
پس ما تاریخ ولادت و تاریخ شهادت (رحلت) آن حضرت معصومه (س) را علی الظاهر در اختیار نداریم و البته این خللی در سیره شناسی آن حضرت ایجاد نمی‌کند و همین جنایت در تاریخ‌نگاری در حذف و تحریف بایسته می‌نماید تا ما یک زمانی را با عنوان یادمان و تکریم شخصیت حضرت فاطمه معصومه (س) مقرر کنیم و این اشکالی ندارد و ولادت‌سازی و شهادت‌سازی نیست.
مسیحیت هم، چون تاریخ میلاد حضرت عیسی (ع) را ندارد یک تاریخ را قرارداد داده و آن قدر آن را تکرار و بر آن پافشاری کردند که مبدا سال در اکثر کشور‌ها شده است و ما باید بر شعائر مکتب امامیه که حق است استوار عمل کنیم.
سفر حضرت معصومه (س) به ایران
طبق داده‌های روایی و تاریخی حضرت معصومه (س) به دعوت برادر خود حضرت امام رضا (ع) از مدینه به سمت ایران (مرو) عزیمت فرمود؛ حضرت معصومه و امام رضا (ع) از یک مادر به نام حضرت نجمه خاتون هستند و طبق نقلی به کاروان ایشان و همراهان حضرت حمله شد و بیش از ۲۰ نفر از همراهان حضرت که همگی از بستگان حضرت معصومه (س) بودند به شهادت رسیدند و حضرت را مسموم کردند و یا بر اثر این مصیبت بزرگ محزون و بیمار شدند و، چون جامعه شهر ساوه مناسب برای اقامت نبود، ایشان با دعوت و استقبال مردم قم که سابقه کهن در تشیع و ارادت به آل الله (ع) داشتند به سمت قم رفتند و در قم که شهری شیعی بود ساکن شدند.
رحلت در قم و ماجرای خاکسپاری
چه منابع تاریخی درباره تاریخ دقیق وفات و محل دفن ایشان وجود دارد؟
همان طور که بیان شد تاریخ کاملی از حیات آن حضرت در اختیار نیست؛ بنابراین یکی از خلاء‌های تاریخی درباره ایشان تاریخ دقیق تولد و زمان شهادت ایشان است و حتی در خصوص میزان عمر، اینکه چه زمانی از مدینه حرکت کرده و ... تقریباً ما با فقدان متن صریح مواجه هستیم.
اما آنچه صریح وجود دارد اینکه پس از ۱۷ روز اقامت در خانه موسی بن خَزْرَج اَشعری از دنیا رفتند و در محلی به نام بابِلان در قم (محل فعلی حرم ایشان) دفن شد. علامه سیدجعفر مرتضی عاملی با توجه به مستندات قابل اعتماد و اعتنا گزارش داده است حضرت معصومه (س) در ساوه مسموم و در قم شهید شده است.
نقل است آل سعد بر سر دفن آن حضرت دچار اختلاف شدند. سرانجام تصمیم گرفتند قادر، خادمی که پیرمردی صالح بود مراسم خاکسپاری را انجام بدهد؛ اما ناگهان دو سوارِ نقاب‌پوش در میان جمعیت حاضر شدند و بر حضرت نماز اقامه کردند و پیکر مطهره آن حضرت را به خاک سپردند.
آغاز شکل‌گیری حرم نورانی
بر اساس گزارشات تاریخی و متون مورد اعتنا و اعتماد بر روی قبر حضرت در ابتدا بوریایی گذاشتند پس از آن، حرم حضرت معصومه (س) تعیین و بنا شد و در دوره‌های مختلف گسترش یافت
ساختمان بارگاه فاطمه معصومه (س) از اواسط سده سوم هجری قمری شروع شد و در طول سده چهارم تا ششم قبه و گنبد داشت و تزئیناتی در آن شده بود و در دوره صفویه، حرم گسترش داده شد و ساخت صحن عتیق و ایوان طلا از جمله آنها است.
در دوره قاجار نیز گسترش حرم ادامه پیدا کرد. فتحعلی شاه سطح حرم را با سنگ مرمر فرش کرد، به تصریح کتیبه موجود در حرم، آیینه‌کاری دیوار‌های حرم نیز در ایام فتحعلی شاه آغاز شد و در روزگار محمد شاه به پایان رسید. در دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار صحن اتابک نیز ساخته شد پس از انقلاب اسلامی ایران نیز حرم گسترش یافته و بخش‌هایی از جمله شبستان امام خمینی بر حرم افزوده شد و به اوج توسعه و تسهیلات و امکانات رسید و می‌توان گفت امروز یکی از زیباترین مشاهد شریفه حرم نورانی حضرت معصومه (س) است
برترین شاخصه حرم حضرت معصومه (س) این است که زنده‌ترین و پویاترین حرم از جهت تعلیم علم و تبیین معالم و معارف اسلام و مکتب امامیه، حرم حضرت معصومه (س) است.
قم؛ از یک شهر کوچک تا مرکز علمی جهان اسلام
چرا مزار حضرت معصومه (س) به یکی از مهم‌ترین کانون‌های فرهنگی و دینی جهان اسلام تبدیل شد؟
تاریخ ثابت کرده هر کجا یکی از آل الله (ع) حضور داشته و مخصوصا حرم آنان شده، آن شهر از نظر دینی و تمدنی در همه ابعاد به رشد و جایگاه تکاملی قابل توجه‌ای رسیده است. پس همین حرم‌ها معجزه جاودان و مشهود الهی است. حتی شما ببینید در مدینه ۴ قبر شریف و نورانی ائمه مظلوم بقیع منشا برکات و آثار شگرفی است و همه توجه‌ها به سمت این ۴ مزار شریف است و قبرستان بقیع به عنوان یکی از مراکز مهم جهان اسلام مطرح است. در همین راستا دفن حضرت معصومه (س) در این شهر و به واسطه موقعیت ممتاز فاطمه معصومه (س) در میان دیگر امامزادگان، به کلی وضع این شهر تغییر یافت.
از مرحوم آیت‌الله اراکی نقل است که مرحوم آیت‌الله حائری یزدی فرموده بود قم چهارسو است؛ یعنی گلوگاه اتصال خیلی از شهر‌های ایران به یکدیگر است و به جهت وجود حرم حضرت معصومه (س) شیعیان و حتی اهل تسنن به آن توجه داشته و به آن شهر سفر خواهند کرد و، چون از مرز‌ها دور است، محل امنی برای برپایی یک مرکز علمی برای تعلیم و ترویج معالم و معارف مکتب امامیه است و وجود حرم حضرت معصومه (س) مرکزیت این برکت است؛ بنابراین در طول تاریخ هر روز که گذشت به برکت این بانوی بزرگ، قم به یک مرکز بزرگ علمی، فرهنگی و پژوهشی پویا در دنیا تبدیل شده و صد‌ها مدرسه علمی و مراکز تحقیقاتی و کتاب‌خانه‌های مجهز مشغول فعالیت‌های علمی و فرهنگی در حوزه اسلام و تشیع است.
لقب «کریمه اهل بیت» از کجا آمد؟
چرا حضرت معصومه (س) را «کریمه اهل بیت» می‌نامند و این لقب چه معنایی دارد؟
در خصوص القاب با یک سری القاب ماثور داریم و یک سری القابی مشهور داریم که هر دو قابل اعتنا است؛ مثلاً لقب کریم برای امام حسن (ع) از القاب ماثور حضرت نیست، ولی از القاب مشهور است و البته القاب مشهور نیز بر اساس مستندات و داده‌های تعیین و شکل گرفته است.
درباره کریمه بودن حضرت معصومه (س) نیز لقب کریمه لقب ماثور نیست، ولی از القاب شهرت یافته ایشان است که البته با اعتنا به متون روایی و متن زیارت ایشان می‌توان این لقب را استظهار کرد. شیخ مفید در کتاب الارشاد در میان دختران امام کاظم (ع) از دو دختر به نام‌های فاطمه کبری و فاطمه صغری نام برده، اما مشخص نفرموده کدام یک حضرت معصومه است.
علی‌ای حال معصومه و کریمه اهل بیت (س) لقب‌های مشهور حضرت فاطمه دختر امام کاظم (ع) است که البته با توجه به برخی مطالب می‌توان گفت معصومه لقب ماثور ایشان می‌تواند باشد. گفته‌اند «معصومه» از روایتی منتسب به امام رضا (ع) اخذ شده است. در این روایت که در زاد المعاد، نوشته محمدباقر مجلسی آمده است، امام رضا (ع) از ایشان با نام معصومه یاد کرده است.
حضرت فاطمه معصومه (س) را «کریمه اهل‌بیت» هم می‌خوانند و برخی شهرت این لقب را مستخرج از محتوای روایات و یا متن زیارت ایشان و برخی نیز گفته‌اند. پدر آیت‌الله مرعشی نجفی در عالم رویای صادقه دیده که در آن یکی از ائمه (ع) حضرت معصومه را کریمه اهل بیت خوانده است.
بنده در کتاب «از طبری تا غروی» در تبیین چگونگی مواجهه با منابع تاریخی بیان کردم یکی از متون مهم در فهم تاریخ و تاریخ نگاری، احادیث و متون زیارات است و لذا با تأمل در احادیث و زیارت حضرت معصومه (س) که ایشان را صاحب شفاعت وسیع معرفی کرده‌اند می‌توان کریمه بودن ایشان را استنباط و استظهار کرد.
عظمت علمی و معنوی حضرت معصومه (س)
چه ویژگی‌های معنوی و علمی از حضرت معصومه سلام‌الله‌علی‌ها در منابع شیعی ذکر شده است؟
روایات صریحی در بیان عظمت جایگاه ایشان در منابع معتبر شیعی وجود دارد که گویای عظمت جایگاه این بانوی با عظمت است و بعد از حضرت زهرا (س) تنها بانویی است که زیارت ماثور وی به دست ما رسیده است و وجود زیارت ماثور خود گویای جایگاه رفیع حضرت معصومه (س) است.
مرحوم محدث سترگ علامه مجلسی حدیثی از امام صادق (ع) نقل کرده که بر اساس آن تمام شیعیان حضرت با شفاعت حضرت معصومه (س) به بهشت وارد می‌شوند. در فرازی از زیارتنامه فاطمه معصومه هم به دلیل مقام و جایگاه او نزد خداوند، از وی درخواست شفاعت شده است.
علامه محمدتقی شوشتری در قاموس الرجال می‌نویسد: در میان فرزندان امام کاظم (ع)، پس از امام رضا (ع) کسی جایگاهی مانند حضرت معصومه ندارد. مرحوم محدث بزرگ حاج شیخ عباس قمی هم او را برترین دختران موسی بن جعفر (ع) دانسته است و حضرت معصومه را از امامزاده‌هایی می‌داند که جلیل‌القدر است.
طبق احادیثی که از امام صادق و امام کاظم و امام جواد (ع) نقل شده است، بهشت، پاداش کسی است که فاطمه دختر امام کاظم را زیارت کند؛ البته در برخی روایات، پاداش بهشت برای کسی دانسته شده که او را با معرفت و شناخت زیارت کند.
پاداش زیارت فاطمه معصومه (س) بهشت است
جایگاه زیارتنامه مخصوص حضرت معصومه (س) در میان زیارت‌نامه‌های اهل‌بیت (ع) چیست و چه پیام‌هایی دارد؟
این زیارتنامه که توسط امام رضا (ع) برای سعد اشعری نقل شده با اذکار الهی آغاز شده و در ابتدا نزد قبر و رو به قبله بایسته است ۳۴ مرتبه الله أَکبر، ۳۳ مرتبه سُبْحانَ اللّهِ و ۳۳ مرتبه الْحَمْدُلِلّهِ گفت و سپس متن زیارتنامه را قرائت شود. علامه مجلسی در کتاب‌های زادالمعاد، بحارالانوار و...، زیارتنامه‌ای به نقل از حضرت امام رضا (ع) برای حضرت فاطمه معصومه آورده است.
با امعان نظر در فراز‌های زیارت نامه حضرت فاطمه معصومه (س)، عظمت نسب ایشان که به پیامبر اکرم (ص) و حضرت خدیجه و حضرت فاطمه زهرا (س) می‌رسد جایگاه عترت وی را عیان می‌کند. همچنین از قسمتی دیگری از این زیارتنامه مقام عصمت برای فاطمه معصومه (ع) بیان و تأکید شده است
برکات و فضایل مربوط به تربت و زیارت اوست. در برخی روایات پاداش زیارت فاطمه معصومه (س) بهشت دانسته شده است «یا فاطِمَهُ اشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّهِ فَإِنَّ لَکِ عِنْدَ اللّهِ شَأْناً مِنَ الشَّأْنِ».
نقل شده که ملاصدرا برای حل مشکلات علمی خود به زیارت آن حضرت می‌رفته و به او متوسل می‌شده است. سعد بن سعد از امام رضا (ع) از زیارت فاطمه بنت موسی بن جعفر (ع) پرسید؟ امام فرمود: «مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّه»؛ هر کس او را زیارت کند، پاداش بهشت برای اوست. امام جواد (ع) در فضیلت زیارت قبر عمه‌شان فرمود: «مَنْ زَارَ قَبْرَ عَمَّتِی بِقُمَّ فَلَهُ الْجَنَّه»؛ هر کس عمه مرا در قم زیارت کند بهشت برای اوست.
الگویی برای بانوان امروز
اگر بخواهیم از سیره حضرت معصومه (س) برای بانوان امروز الگو بگیریم، مهم‌ترین آموزه‌ها کدام است؟
حضرت معصومه (س) بار دیگر ثابت کرد و تعلیم داد مکتب امامیه حیات طیبه را به انسان متصل به ثقلین می‌داند و مختص مرد یا زن نمی‌شناسد. هر کس چقدر به ثقلین نزدیک بود عظمت بیشتری دارد. تقرب، تقوا، عفت، صبر اطاعت از امام معصوم (ع)، صبر بر طاغوت زمان مانند هارون و مامون لعنت الله علیهما و در مسیر بندگی زیستن بزرگ‌ترین تعالیم حضرت معصومه (س) به انسانیت و مخصوصاً به بانوان است.
حضرت معصومه (س) محدثه است و حدیث منزل و غدیر و ... را روایت کرده و حرم ایشان قرن‌ها است محل تعلیم و تدریس علوم آل محمد (ص) شده است این ارزش حقیقی یک زن است. زنان زیادی در تاریخ آمدند، اما الان قبرشان هم معلوم نیست کجاست و یا شهرتشان با خودشان دفن شد، اما حضرت معصومه (س) زنده است تا بشریت زنده است. چقدر عالم به برکت حرم آن حضرت تربیت شد و عالم را متحول کرد، یکی از آنان امام خمینی قدس سره است و برکات حرم معصومی بوده و هست و خواهد بود.
پس یک زن اگر در چارچوب قرآن و عترت حرکت کند می‌تواند تا ابدیت زنده باشد و مادر برکات و فضائل باشد. شاید حضرت معصومه (س) ازدواج نکرده و فرزند نداشته باشد، اما با سیره درست و حیات طیبه خود مادر میلیون‌ها عالم برجسته در طول تاریخ شد و فرزندانی تربیت کرده که محور فضیلت و علم و شرافت هستند؛ از صدوق و حتی کلینی تا خمینی و خامنه‌ای و سید حسن نصرالله و ... رضوان الله علیهم همه و همه نور گرفتگان از حرم حضرت معصومه هستند و مادرشان حضرت معصومه (س) است.
انتهای پیام/