آیت‌الله اعرافی -مدیر حوزه‌های علمیه کشور- در نشست تشریح برنامه‌های همایش بین‌المللی یکصدمین سالگشت نکوداشت آیت‌الله عبدالکریم حائری یزدی و بازتاسیس حوزه علمیه قم که در موره ملک برگزار شد ضمن تبریک ایام دهه کرامت اظهار کرد: حوزه به عنوان یک کانون و نهاد علم بنیان، اخلاق مدار، سیاست ورز، خدمتگزار و اجتماعی از سابقه کهن برخوردار است و در طول تاریخ زنجیره حوزه‌های علمیه که در نقاط گوناگون ایران و عراق و کشورهای مختلف اسلامی وجود داشته است، با همین هویت و ارکانی که به آن اشاره شد در خدمت علم و اندیشه فکر و فرهنگ و جامعه و مردم بوده و خواهند بود.
وی ادامه داد: حوزه علمیه زمانی به معنای واقعی حوزه خواهد بود که عناصر مهم هویتی خود را حفظ کرده و به آن استمرار ببخشد.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور در ادامه به ویژگی‌های حوزه‌های علمیه پرداخت و افزود: «دانش بنیان» بودن نخستین ویژگی حوزه علمیه است و در طول تاریخ از این نهاد دانشمند بزرگان زیادی در حوزه تولید دانش برخاسته‌اند. دانشگاه و حوزه در جهان اسلامی تفکیک نبود و همه علوم در حوزه علمیه رواج داشته است. دومین مولفه هویت حوزه علمیه عبارت از «اخلاق و حکمت عملی و سنت‌های دیرپای معنوی و اخلاقی» که بزرگان حوزه در تاریخ بیش از ۱۲۰ساله در قلمروهای عرفان عملی و اخلاق گوی سبقت را ربوده‌اند.
آیت‌الله اعرافی یادآور شد: سومین مولفه حوزه‌های علمیه بعد «مردمی و اجتماعی» است. حوزه و روحانیت بدون مردم هیچ است حوزه از مردم برخاسته و به سوی مردم و با مردم است، پیوندهای عمیق عالمان با توده‌های مردم و حس خدمتگزاری عنصر بسیار مهمی است که در تاریخ حوزه وجود دارد. حوزه و عالم دین آنگاه عالم دین است که با همه وجود خود را در برابر مردم متواضع و خویشتن را وام‌دار مردم بداند.
وی بیان کرد: سیاست‌ورزی درست و اندیشه‌ورزی صحیح چهارمین مولفه هوتی حوزه‌های علمیه است، ویژگی باید به دور از افراط و تفریط در مقوله سیاست باشد و در این زمینه حوزه‌های علمیه پیشگام نهضت‌های بزرگ و پرچمدار استقلال کشورهای اسلامی بودند. در هجوم‌های فراوان همگام با مردم در برابر توطئه‌گران و عوامل مخرب استقلال و آزادی کشورها بودند که اوج آن را در نهضت‌های دو قرن اخیر ایران و عراق و کشورهای اسلامی شاهد هستیم که قله آن در انقلاب اسلامی جلوه‌گر شد.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور ابراز کرد: ایران چه ایران بزرگ پیشین چه ایران امروز که ایران مقتدر و مستقل و با منزلت بالاست در طول یبش از هزار سال پیشگام و استقبال کننده از اندیشه اسلامی و معارف الهی خاندان پیامبر (ص) بوده است، نکته جذاب در تاریخ شکوهمند ایران این است که ایران هم از معارف اسلام و تشیع با آغوش باز استقبال کرده و هم این اندیشه را گسترش داده است، ایران از همان قرون اول در عرصه تولید دانش دینی پرچمدار بوده و یک جامعه منفعل و صرفا پذیرا در برابر پیام نورانی و الهی و عرفانی اسلام نبوده است بلکه ایرانیان با سابقه کهن و با استعداد وافر و با هوش بالای خود پرچمدار تولید اندیشه دینی و پرچمدار رواج و گسترش معارف الهی هستند.
آیت‌الله اعرافی خاطرنشان کرد: این از امتیازات بزرگی است که ملت ایران باید به آن افتخار کند، حتی در ادبیات عرب که زبان قرآن و دین ماست عالمان بزرگی از ایران پیشگام بودند و به این ادبیات سامان دادند، حتی حوزه‌هایی که خارج از ایران بود مثل بغداد، حله، جبل عامل، کوفه و به ویژه نجف همیشه لبریز حضور از عالمان و متفکران ایرانی بوده است. در ادوار زیاد زعمای اصلی حوزه‌های علمی خارج ایران از جمله نجف از عالم بزرگان ایران بودند.
وی اضافه کرد: در ایران هم در طول این ۱۴۰۰ سال شاهد این هستیم که حوزه‌های علمیه و مراکز بزرگ علمی در ایران شکل گرفته است. از قرون دو و سوم که قم و ری در کنار بغداد سه ضلع اصلی حوزه بودند تا قرون بعدی ما شاهد درخشش حوزه‌های بزرگ در شهرهای مختلف ایران بوده‌ایم. این پیوند عمیق علمی، دانشی و معرفتی ایران با نهاد علم دین و حوزه‌های علمیه است که شاهد آن هستیم.
نقش مهم حوزه علمیه قم در تحولات یک‌صد سال اخیر ایران
این عضو شورای نگهبان در ادامه به فعالیت‌های یک صدساله اخیر حوزه علمیه قم در ارتباط با ایران و جهان اشاره کرد و گفت: حوزه علمیه قم در روزگار سخت و دشواری شکل گرفت. روزگاری که ایران در معرض مخاطرات و آسیب‌های فراوان بود و قدرت‌های بزرگ جهانی میانه جنگ اول و دوم جهانی، جهان شرق و جهان اسلام و ایران را مورد تعرض قرار داده بودند.
آیت‌الله اعرافی ابراز کرد: دین‌زدایی و اخلاق‌زدایی و خدشه به آرمان‌های اسلامی در دستور کارهای قدرت‌های بزرگ در میانه جنگ‌های اول و دوم بود. حوزه قم در کنار روشنفکران و فرهیختگان و بزرگان از گروه‌های مختلف در چنین شرایطی تاسیس شد. تاسیس حوزه علمیه قم در سال ۱۳۰۱ در کوران حوادث کشور و حوداث منطقه‌ای بود، زمانی که رضا خان با تایید قدرت‌های بزرگ برای تغییر معادلات وارد میدان شد و دست‌های بیگانگان هم با او همراه بود.
وی ادامه داد: در آن شرایط مرحوم حائری یزدی با تدبیر و حکمت و عقلانیت و خردورزی عمیق یک نهاد بزرگ علمی را بازتاسیس کرد. قم از سابقه بیش از ۱۲ قرن برخوردار است و مشعل فروزان علوم مختلف بوده است اما با نقش‌آفرینی آیت‌الله حائری یزدی این نهاد پرخیر و ثمری پایه‌ریزی شد. حوزه قم در این صد سال و به ویژه در نیم قرن متأخر آن دارای یک اندیشه و گفتمان سیاسی قوی شد و در واقع تولیدکننده یک اندیشه استوار انقلابی و فکر سیاسی متکی بر اندیشه اسلامی و ناظر بر پیشرفت و تعالی ایران شد.
این عضو مجلس خبرگان رهبری تاکید کرد: آیت‌الله حائری یزدی و بروجردی پیشگام این عرصه بودند اما درخشش امام خمینی (ره) نقطه جدیدی در تاریخ ایران، قم منطقه و جهان اسلام بود. نظریه و تئوری نهضت و انقلاب و گفتمان اسلامی از قم برخاست و این جریان در عمل در کنار دانشگاهیان و با پشتوانی ملت ایران مبدا تحولات بزرگی در ایران و جهان شد. جمهوریت رضاخانی بدتر از پادشاهی بود اما در قم و علمای بزرگ الگوی جدیدی از مردم‌سالاری دینی را تولید کردند و با پرچمداری مردم ایران این الگوی جدید تحقق پیدا کرد.
آیت‌الله اعرافی یادآور شد: حوزه قم حوزه دانش بنیانی است که گستره علوم و معارف اسلامی را هم عمق بخشید و هم دامنه آن را گسترش داد. ژرفای علوم اسلامی و گسترده علوم اسلامی در دوره یک صدساله حوزه قم به ویژه در نیم قرن اخیر و پس از انقلاب اسلامی بسط فروانی پیدا کرد.
جزئیات همایش بین‌المللی یکصدمین سالگشت نکوداشت آیت‌الله حائری یزدی
وی در ادامه با اشاره به همایش بین‌المللی یکصدمین سالگشت نکوداشت آیت‌الله عبدالکریم حائری یزدی تصریح کرد: این همایش یکی از اهدافی که تعقیب می‌کند نشان دادن گوشه‌هایی از تطورات علمی و بسط و گسترش دامنه علوم اسلامی است. طرح تحولی در مدیریت حوزه‌های علمیه طراحی شده است که در نمایشگاه جانبی همایش به نمایش گذاشته می‌شود، همچنین درخت‌واره علوم اسلامی طراحی شده که در آن ۱۶ حوزه دانشی و بیش از ۴۰۰ رشته گرایش علمی تعریف شده و بیش از ۱۰۰ قلمرو از آنها در حال طراحی و اجراست و بقیه در آینده اجرا خواهد شد.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور تصریح کرد: این همایش از سال‌ها قبل آغاز شد و مناسب بود در سال ۱۴۰۱ یا ۱۴۰۲ برگزار شود چون آیت‌الله حائری یزدی از فروردین ۱۳۰۱ از اراک به قم مهاجرت کردند، اما دبیرخانه نیاز به فرصت بیشتر داشت.
آیت‌الله ارعافی در مورد جزئیات بیشتر این همایش توضیح داد: در بخش دستاورد حوزه بیش از ۳۰۰ محقق و پژوهشگر از حوزویان و دانشگاهیان همکاری داشتند و تا کنون ۲۵ جلد آماده شده که در روز همایش رونمایی خواهد شد. در این ۲۵ جلد تطورات دانشی از بیش از ۲۰ قلمرو علمی در قم نشان داده خواهد شد و هم تطورات عملکردی. قریب ۳۰ ویژه‌نامه از مجلات حوزوی و دانشگاهی منتشر شد که برخی رونمایی خواهد شد.
وی بیان کرد: از ویژگی‌های همایش این است که ما در انتظار صدور منشور بسیار مهم رهبر انقلاب در مباحث مربوط به حوزه‌های علمیه هستیم. این منشور از لحاظ کمیت و کیفیت یک منشور ماندگار و نقطه عطف و جدیدی در تطورات مباحث حوزوی و علمی و دینی و ارتباطات حوزه‌های علمیه قم با دیگر حوزه‌ها خواهد بود.
این عضو مجلس خبرگان رهبری ابراز کرد: در همایش بین المللی یکصدمین سالگشت حوزه‌های علمیه چهار تن از مراجع یا پیام می‌دهند یا حضور دارند. آیات عظام مکارم شیرازی و نوری همدانی پیامی به همایش ارسال خواهند کرد و آیات عظام جوادی آملی و سبحانی سخنرانی خواهند داشت. همچنین در این همایش مهمانان خارجی و علما از کشورهای مختلف حضور دارند و جمع زیادی از حوزویان در روز اول همایش و چهار همایش تخصصی شرکت دارند.
آیت‌الله اعرافی ابراز کرد: امیدواریم این نشست گامی برای بازشناسی حوزه از وظایف خود و آمادگی برای برداشتن گام‌های بلندتری باشد. بی‌تردید در کنار نکوداشت آیت‌الله حائری یزدی به عنوان چهره درخشانی که بر ایران و جهان اسلامی حق دارند و رونمایی از آثار در نمایشگاه جانبی این همایش، در کنار آن مدیران حوزه‌ها باید به آینده نگاه داشته باشند. در آینه دستاوردها، کاستی‌ها و نیازهای آینده را باید ببینیم و به یاری خداوند دبیرخانه و فعالیت‌های آن استمرار پیدا می‌کند و راهی که در سال‌های اخیر آغاز شده که شامل ۱۰۰ طرح تحولی در قلمروهای آموزش، پژوهشی تبیینی تبلیغی و فرهنگی است این راه باید در پرتو همایش عمق پیدا کند.
وی ادامه داد: از اظهارنظر و انعکاس نقطه نظرات و پیام‌های فرهیختگان دانشمندان دانشگاهیان و جامعه استقبال می‌کنیم و حوزه برای تعمیق رسالت خود باید گام‌های بلندتری بردارد. تحولات جدید که در قلمروهای علمی دانشی و فناوری رخ داده و نیازهای گسترده‌ای که در جهان معاصر است و در نسل جوان ماست ما را به تکالیف سنگین‌تری موظف می‌کند.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور در ادامه خاطرنشان کرد: طی سالیان اخیر، حوزه علمیه قم معارف اسلام را هر چه بیشتر در قالب زبان و ادبیات فارسی و ترجمه به ده‌ها زبان دیگر مورد اهتمام قرار داد. انتقال معارف اسلام به زبان فارسی سابقه کهنی دارد که در حوزه قم به اوج رسید و شهید مطهری این راه را دنبال کرد.
حوزه‌های علمیه خواهران یک بال بزرگ در حوزه اندیشه اسلامی است
آیت‌الله اعرافی در مورد فعالیت حوزه‌های علمیه خواهران نیز اظهار کرد: حوزه علمیه قم امتداد بسیار جذابی در ارتباط با بانوان پیدا کرده است. همیشه بانوان پیشگام در حوزه علوم اسلامی داشتیم اما به شکل نهادینه و ساختارمند برای نخستین بار در نیم قرن اخیر همه دروازه‌های علوم اسلامی به روی بانوان گشوده شد و امروز به تعداد مدارس و مراکز علوم اسلامی که برای آقایان هست به همان تعداد برای بانوان وجود دارد و حوزه‌های علمیه خواهران یک بال بزرگ در حوزه اندیشه اسلامی است و بانوان با سرعت زیادی پیشگام این عرصه هستند.
وی ادامه داد: این پدیده بسیار مهمی است که امروز بیش از ۵۰۰ مدرسه و مرکز علمی ویژه بانوان در قم و سراسر ایران فعال است و در خارج از کشور نیز ده‌ها مرکز علمی ویژه بانوان فعالیت می‌کنند.
این عضو شورای نگهبان بیان کرد: قم با عرضه معارف و اندیشه خود در پرتو انقلاب اسلامی انواری از معارف اسلامی را در جهان منتشر کرده است. قم متأخر و نوین دارای امتدادی در کشورهای متعدد است که در بیش از ۱۰۰ کشور دنیا جوانان، علما و مردم علاقمند به معارف الهی و اسلامی پیشگام شده‌اند و با بهره‌گیری از ذخیره علمی ایران و قم مراکز فراوانی را سامان دادند و برادران و خواهران در این مراکز تحصیل می‌کنند. امتداد بین المللی قم از فصل‌های درخشان انقلاب اسلامی است.
هویت و اصالت حوزه در ارتباط با مردم شکل می‌گیرد
آیت‌الله اعرافی در ادامه در خصوص ارتباط میان حوزه و دانشگاه تصریح کرد: از آغاز شکل گیری دانشگاه به ویژه دانشگاه تهران، دغدغه زعمای حوزه قم داد و ستد و تعامل حوزویان و دانشگاهیان بود. علامه طباطبایی شخصا رفت و آمد به دانشگاه‌ها را پایه‌ریزی کرد. این امر استمرار پیدا کرد و در قالب‌های نهادی و شکل‌های گوناگون این تعامل و همکاری استمرار پیدا کرده است.
وی گفت: حوزه‌های علمیه در سنت فکری اتکا بر مردم و یگانگی با مردم است. قم بدون مردم هیچگاه نمی‌توانست شکل بگیرد. مردم پشتوانه‌های اصلی حوزه و نهاد علم دین بوده‌اند و امام با اتکای به همین نیروی بزرگ انقلاب اسلامی را شکل دادند و هویت و اصالت ما در ارتباط با مردم شکل می‌گیرد.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور در مورد اقدامات حوزه در خصوص هوش مصنوعی تصریح کرد: مدیران حوزه باید نگاهی به آینده داشته باشند، کاستی‌ها و نیازهای به آینده را باید ببینیم. در این زمینه از اظهارنظر و انعکاس نقطه نظرات فرهیختگان، دانشگاهیان و جامعه علمی استقبال می‌کنیم و در این راستا حوزه باید برای تمعیق رسالت خود گام‌های بلندتری بردارد. البته گام‌های موثری درحوزه فناوری رخ داده اما هوش مصنوعی باید به عنوان یک پدیده جدید بشناسیم.
آیت‌الله اعرافی تصریح کرد: در حوزه هوش مصنوعی در سه بخش حقوقی، فلسفی و اخلاقی کارهای مهمی انجام دادیم، بشر اگر بخواهد درست از این تکنولوژی استفاده کند باید در این سه حوزه تمرکز کند. در شورای عالی انقلاب فرهنگی سند هوش مصنوعی در دست بررسی است. البته در حوزه علمیه قم رشته‌ها و دانش‌ها مربوط به هوش مصنوعی را در سه حوزه ذکر شده تدارک دیده‌ایم.
وی در مورد تلاش‌های حوزه علمیه برای از بین بردن برخی قواعد اداری خلاف دین از جمله بانکداری ربوی گفت: حوزه و دانشگاه زمانی می‌تواند حوزه و دانشگاه باشد که بتواند مشکل معیشتی و گره از مردم را حل کند. اگر نتوانتیم کاری در جهت حل مشکلات مردم داشته باشیم پس ما حوزه و دانشگاه واقعی نیستیم. ما باید در مقابل مسائل اجتماعی پاسخگو باشیم. در تولید اسناد و مقررات و کنشگری‌ها و آسیب‌های اجتماعی باید بتوانیم نقش ایفا کنیم.
مدیر حوزه‌های علمیه کشور در پایان گفت: بارها به وزارت کشور و نظام‌های اداری گفتیم آماده همکای هستیم. حوزه و دانشگاه کانون‌های اصلی هستند که باید در خدمت مردم باشند. در این زمینه منظومه‌ای از کارها انجام شده است. در طرح بانکداری که پارسال مصوب شد ده‌ها محقق حوزوی و دانشگاهی برای ارائه یک قانون جدید تلاش کردند.
مدرسه علمیه امام کاظم (ع) قم میزبان همایش نکوداشت آیت‌الله حائری یزدی
در بخش دیگری از این نشست حجت الاسلام والمسلمین مقیمی حاجی -دبیر همایش نکوداشت حضرت آیت‌الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی- با تبریک میلاد حضرت امام رضا (ع) اظهار کرد: به پاسداشت رونق بخشی و بازتاسیس حوزه علمیه که حوزه‌ای با ۱۲ قرن سابقه و پیشینه از قرن سوم تا اواخر قرن جهاردهم بوده است با حضور مبارک ایت الله العظمی حائری یزدی مجدد رونق گرفت و شکوفا شد و سبب حضور اساتید و طلاب و دانش پژوهان مختلف شده است و پایه گذار رواج ترویج مکتب اهل بیت (ع) در اقصی نقاط ایران و غیر ایران شده است.
وی ادامه داد: زحماتی که این محقق ارجمند در احیای معارف قرآنی و مکتب اهل بیت (ع) کشیدند و آنچه موجب شده دانش‌های مختلف از فقه و اصول و فلسفه و کلام… شروع شود و درس‌های نجوم و هیأت در حوزه علمیه در کنار دروس اصلی تدریس می‌شد. این امر سرآغازی بود برای رونق گرفتن دانش‌ها و بعدها با حضور مراجع دیگر به ویژه آیت الله بروجردی و حضور موثر و سرنوشت ساز امام خمینی (ره) که پایه گذار انقلاب اسلامی بود حوزه‌های علمیه دوران شکوفایی و جدیدی را به خود دید.
حجت الاسلام والمسلمین مقیمی حاجی بیان کرد: به موجب تکریم و احیای آثار مرحوم حائری یزدی مجموعه ۲۰ جلد از آثار قلمی و دروس ایشان که تا قبل از این همایش چند جلد از آثار ایشان در دسترس نبود و برخی آثار چاپ جدیدی نداشت و برخی مفقود شده بود. برخی برای اولین بار منتشر می‌شود و برخی نسخه‌های گذشته تصحیح شده و یک مجموعه ۲۰ جلدی از آثار ایشان به سامان رسید.
وی افزود: یکی از اهداف این همایش در طول چهار سال گذشته احیای آثار این محقق ارجمند بود که اندیشمندان مختلف در قم، نجف و دیگر نقاط مشتاق مطالعه آثار این محقق بزرگ هستند. حوزه علمیه تاسیس شده توسط آیت‌الله حائری یزدی برای احیای امر دین آغازی بود برای رشد دانش‌های مختلف. برای انجام این امر بیش از ۲۵ گروه علمی از سال ۱۴۰۰ شکل گرفت. این گروه‌ها با مدیریت اشخاص صاحب نام و یک شورای علمی در هر گروه کار خود را با شناسایی موضوعات و نکات مورد نیاز تحقیق شروع کردند. با یک شورای علمی و سیاست‌گذاری مشرف بر این کار، این کار از سال ۱۴۰۰ شروع شد.
حجت الاسلام والمسلمین مقیمی حاجی با بیان اینکه در طول صد سال اخیر شاهد بروز و ظهور رشته‌های علمی جدید در حوزه علمیه قم هستیم، خاطرنشان کرد: در طول چهار سال گذشته این ۲۵ گروه علمی و بیش از ۶ گروه عملکردی که عملکرد حوزه‌های علمیه را در عرصه آموزش، پژوهش تبلیغ و بین الملل و خدمات اجتماعی رصد و موضوعات را شناسایی کردند و فراخوان مقاله دادند. مجموعه این تلاش عزیزان پس از ارزیابی مقالات، اصلاح و مستندسازی آنها و غنی‌سازی مقالات واصله، و ما شاهد رونمایی از مجموعه دوم مجموعه مقالات دستاوردهای دانشی و عملکردی حوزه علمیه در همایش خواهیم بود.
وی افزود: این مجموعه ما را آشنا می‌کند که در دانش‌های فقه اصول تفسیر فلسفه اخلاق کلام و مهدویت و عرصه‌های اقتصاد و مدیریت روانشانسی، رسانه، ادبیات فارسی هنری خوشنوسی و مجموعه عکس‌های علما و… هر یک از آنها در گروه‌های علمی موضوع کار قرار گرفتند و در طول چهار سال گذشته بسیاری از این مجموعه و گروه‌ها توانستند کارشان را به سرانجام برسانند.
حجت الاسلام والمسلمین مقیمی حاجی در پایان گفت: روزهای ۱۷ و ۱۸ اردیبهشت در مدرسه علمیه امام کاظم (ع) همایش صدمین سالگشت بازتاسیس حوزه علمیه قم و نکوداشت حضرت آیت الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی با پیام رهبر معظم انقلاب و حضور دو مهمان همایش برگزار خواهد شد.
انتهای پیام/