سرویس هنر خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): ادبیات نمایشی، به‌ویژه نمایشنامه‌های منظوم، همواره با چالش‌هایی در ترجمه و پذیرش مخاطب همراه بوده‌اند. ویلیام باتلر ییتس، شاعر و نمایشنامه‌نویس برجسته ایرلندی، با آثارش در مرز میان شعر، اسطوره و عرفان ایستاده است. سارا وظیفه‌شناس، مترجم کتاب سه نمایشنامه شامل «کنتس کاتلین»، «سرزمین هوس دل» و «ملکۀ بازیگر» با نگاه دقیق و انتخابی حساب‌شده، سه اثر مهم از این نویسنده را برگزیده و به فارسی برگردانده است. این کتاب در کتاب سال ۱۴۰۳ نامزد شده است. در گفت‌وگوی پیش رو، سارا وظیفه‌شناس از معیارهایش برای انتخاب نمایشنامه‌های ییتس، چالش‌های ترجمه، واکنش‌ها به اثر و تأثیر این انتخاب بر آینده کاری‌اش می‌گوید.
شما معمولاً در انتخاب آثار برای ترجمه، روی ارزش ادبی و بکر بودن اثر تأکید دارید. در مورد نمایشنامه‌های ییتس چه عاملی شما را به ترجمه آن‌ها ترغیب کرد؟
بله، من همیشه به دنبال آثاری هستم که علاوه بر ارزش ادبی، پیش‌تر ترجمه نشده باشند. ییتس بیشتر به‌عنوان شاعر شناخته می‌شود و کمتر به نمایشنامه‌هایش پرداخته شده است. او در طول حیاتش حدود ۲۶ نمایشنامه نوشت که بسیاری از آن‌ها در ایران ناشناخته‌اند.
نمایشنامه‌های ییتس سرشار از مضامینی همچون تناسخ، علم غیب، ارتباط با ارواح و عرفان شرقی هستند؛ موضوعاتی که آثار او را از نمایشنامه‌های رایج متمایز می‌کنند. برای من جذاب بود که اثری را به فارسی برگردانم که از روزمرگی فاصله دارد و به دنیایی معنوی و رازآلود می‌پردازد.
ییتس به‌عنوان یک شاعر، همواره در مرز میان هنرهای مختلف حرکت کرده است. آثارش به‌ویژه نمایشنامه‌هایش، که به‌ندرت در ایران ترجمه و بررسی شده‌اند، یک نگاه عمیق به روح بشر و جست‌وجو برای معنا دارند. این ویژگی‌ها باعث شد که به سراغ این نمایشنامه‌ها بروم.
با توجه به اینکه به‌طور خاص به ادبیات مدرن ایرلند و آثار ییتس علاقه‌مند هستید؛ این نمایشنامه‌ها چه جایگاهی در ادبیات ایرلند دارند و چه چیزی در آن‌ها شما را جذب کرد؟
ادبیات مدرن ایرلند همیشه برای من جذاب بوده و ییتس یکی از چهره‌های شاخص آن است. او نویسنده‌ای سخت‌خوان و چالش‌برانگیز است که خوانندگان خاص خود را جذب می‌کند. از نظر تاریخی، نمایشنامه کنتس کاتلین بسیار مهم است، زیرا آغازگر جنبش تئاتر ایرلند در سال ۱۸۹۹ بود. این اثر درباره دهقانانی است که در قحطی روح خود را در ازای غذا می‌فروشند. در اولین اجرای آن، اعتراضات شدیدی در میان کاتولیک‌های ایرلندی به وجود آمد و خود ییتس بعدها بابت برخی بخش‌های نمایشنامه ابراز پشیمانی کرد. این اثر نه تنها از نظر ادبی بلکه از لحاظ اجتماعی و سیاسی نیز دارای اهمیت زیادی است، زیرا سرآغاز تحولات مهم در فرهنگ و تئاتر ایرلند شد.سرزمین هوس دل اولین نمایشنامه منظوم ییتس بود که به صحنه رفت. او این سبک را انتخاب کرد چون احساس می‌کرد نمایشنامه‌های منظوم در دنیای تئاتر جایگاه درستی ندارند. این دو نمایشنامه برای من جذابیت خاصی داشتند زیرا ییتس از طریق آن‌ها تلاش می‌کرد تا هویت فرهنگی ایرلند را احیا کند. ییتس در تلاش بود تا از طریق بازآفرینی فرهنگ سلتی، به سرزمینی که قرن‌ها مستعمرۀ انگلیس بود، جان تازه‌ای ببخشد. نمایشنامه‌هایی مانند کنتس کاتلین و سرزمین هوس دل نه تنها از لحاظ محتوایی بلکه از نظر تاریخی نیز برای ادبیات ایرلند اهمیت دارند. اما ملکۀ بازیگر رویکردی متفاوت دارد. برخلاف دیگر آثار ییتس، این نمایشنامه به ایرلند یا تئاتر ژاپن وابسته نیست، اما درون‌مایه‌های فکری او، مانند تضاد میان نقاب و چهره، خود و ضدِ خود، وحدت وجود و چرخه‌های تاریخی، در آن نمایان است. این آثار نه‌تنها به دلیل علاقه شخصی‌ام بلکه به‌خاطر جایگاه مهم‌شان در کارنامه ییتس انتخاب شدند.
در فرایند ترجمه، چالش خاصی با نمایشنامه‌ها داشتید؟
بله، نمایشنامه کنتس کاتلین نگرانی‌هایی برایم ایجاد کرد. در برخی بخش‌های این اثر، شخصیت‌ها وجود خدا، روح و جهنم را انکار می‌کنند و این ممکن بود، باعث شود که نمایشنامه به‌عنوان اثری که ارزش‌های مذهبی را نادیده می‌گیرد، دیده شود. البته این موضوع در ترجمه به‌طور کامل در نظر گرفته شد. با این حال، خوشبختانه، کلیت اثر در نظر گرفته شد و رویکرد اخلاقی نمایشنامه درست فهمیده شد، بنابراین مشکل خاصی در انتشار آن پیش نیامد.
در فرآیند ترجمه، من به‌ویژه روی حفظ لحن و فضای معنوی آثار ییتس تأکید داشتم. ترجمه آثار ادبیات نمایشی، به‌ویژه در حوزه‌ای مثل ییتس، که به شدت نمادین و متافیزیکی است، همیشه چالش‌هایی را در پی دارد. انتخاب کلمات مناسب و انتقال مفهوم به‌طور دقیق، از بزرگ‌ترین دغدغه‌ها در این فرایند بود.
مخاطبان این کتاب را چه کسانی می‌دانید؟
هرکسی که به خواندن نمایشنامه و به‌خصوص نمایشنامه‌هایی با موضوعات غیرمعمول و معنوی علاقه‌مند باشد، می‌تواند از این کتاب لذت ببرد. اما نکته مهم این است که نباید با همان انتظاری که از نمایشنامه‌های رئال دارد، سراغ این اثر برود. ییتس زبانی نمادین دارد و فضای نمایشنامه‌هایش معنوی و استعاری است. مخاطب باید آماده باشد تا در دنیای نمادین و فلسفی نمایشنامه‌ها غوطه‌ور شود.این آثار به‌ویژه برای کسانی که به مطالعه ادبیات نمایشی با مضامین عرفانی و اسطوره‌ای علاقه دارند، بسیار مناسب است. مخاطب باید از پیش آمادگی ذهنی برای درک لایه‌های عمیق‌تری از معانی را داشته باشد. این آثار برای خوانندگانی که به دنبال تجربه‌های جدید در دنیای تئاتر هستند، بسیار جذاب خواهد بود.
نامزدی این کتاب در جایزه کتاب سال چه تأثیری بر روند کاری شما داشته است؟
جالب است بدانید که من خودم این کتاب را برای داوری ارسال نکردم و ناشر هم از این موضوع بی‌اطلاع بود! اینکه ترجمه من به‌صورت غیرمنتظره داوری شده و در نهایت شایسته تقدیر شناخته شده، برایم هم غافلگیرکننده و هم دلگرم‌کننده بود. اینکه ترجمه‌ام مورد توجه متخصصان این حوزه قرار گرفته، قطعاً انگیزه مرا برای ادامه مسیر دوچندان کرده است. این تقدیر نه تنها برای من یک تایید بزرگ است، بلکه باعث شد که نگاه‌ها بیشتر به آثار نمایشنامه‌ای و ترجمه‌های این‌چنینی جلب شود.
آیا این انتخاب بر فروش کتاب تأثیری خواهد داشت؟
فکر نمی‌کنم که این انتخاب تأثیر چشمگیری روی فروش کتاب بگذارد، چون نمایشنامه‌ها معمولاً ژانری هستند که نسبت به سایر آثار ادبی مخاطب کمتری دارند. اما از نظر حرفه‌ای، این تجربه باعث شد که مثل همیشه با حساسیت بیشتری در انتخاب آثارم برای ترجمه عمل کنم. من همچنان به ترجمه آثار ادبی با ارزش‌های هنری و فرهنگی بالا ادامه می‌دهم، زیرا معتقدم که ترجمه چنین آثار پرمحتوایی می‌تواند باعث ارتباط فرهنگی عمیق‌تری بین جوامع شود.