سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): در ادامه معرفی مجموعه پنج جلدی سرزمین ملایر نوشته حسن‌رضا رفیعی که آذرماه امسال رونمایی شد، جلد سوم این مجموعه به پژوهشی ادبی - تاریخی به جغرافیای تاریخی و پیشینه رخدادهایی از تاریخ ملایر از دوره مادها تا پایان قاجاریه می‌پردازد.
«سرزمین ملایر از پس هزاره‌ها» نگاهی به جغرافیای تاریخی و پیشینه رخدادهایی از تاریخ ملایر از دوره مادها تا پایان قاجاریه است که در این بررسی مشخص شد سه قبیله از هفت قبیله تشکیل دهنده دولت ماد، به عنوان اولین دولت فراگیر تاریخی در ایران که با اتحاد خود دولت خون‌ریز آشور را از صفحه تاریخ و جغرافیای جهان برانداختند، ملایری بوده‌اند.
زندها، پریتکان‌ها و مغان از جمله این قبایل هستند که وجود و حضور زندها در ملایر از سه هزار سال پیش تاکنون اثبات شده است.
وجود نامجاها و روستاهایی همچون پری، پریدر خرابه، پریدرخان و پاراتکین (قراتکین یا قره تگینی) دلیلی بر حضور پریتکان‌ها در سرزمین ملایر است، مغان، رهبران مذهبی دوران مادها و گردانندگان دژمعبد نوشیجان بوده‌اند و گئومات مغ یا مغ بزرگ مادها که بعد از کودتا علیه هخامنشیان توسط داریوش و دستیارانش در نیسای نهاوند یا دشت پرنی یا نیزارهای ملایر کشته شد، دلیلی دیگر بر حضور و وابستگی مغ‌ها به دشت ملایر است.
رخدادهای تاریخی دیگر دشت ملایر عبارتند از: عبور داریوش سوم از این دشت و حضور و استراحت سپاهیان اسکندر مقدونی، درگیری اردوان پنجم آخرین پادشاه اشکانی با اردشیر بابکان و کشته شدن وی در این دشت، آخرین درگیری بهرام چوبین با سپاهیان ایرانی _ رومی خسرو پرویز در دامنه رومیاداغه (کوه رومیان) روستای کردخورد، آخرین درگیری سلطان محمد خوارزمشاه با مغولان در مغول تپه کردخورد و شهادت ۲۰ هزار ایرانی - ملایری در این جنگ، مبارزه ملایری‌ها با اشرف افغان در افغان تپه کردخورد، نبرد سرنوشت‌ساز نادرشاه افشار با سپاهیان اشغالگر عثمانی و شکست و اخراج آنها از ایران.
از جمله نکته‌های دیگر قابل ذکر در مورد ملایر، کشف بزرگترین گنجینه سکه‌های اشکانی در ملایر می‌تواند دلیلی بر حضور پررنگ اشکانیان و رخداد داستان ویس و رامین در این منطقه باشد.
دشت ملایر یا مرغزار قراتکین یا چمن آق اولنگ از دوره هخامنشیان تا دوره اسلامی چراگاه اسبان سپاهیان دولت ایران و مرغ‌زاری دولتی بوده که به نوشته هرودوت ظرفیت چرای ۱۶۰ هزار اسب را داشته است که به این دلیل از قدیم و نه از زمان قاجارها به ملایر، دولت‌آباد می‌گفته‌اند.
از نظر جغرافیای تاریخی نام سامن و واشان در اوستا آمده است، نام سکونتگاه‌هایی مانند: گوراب، راکاه (کهکدان)، طاسفندین (طاسبندا یا طاسبندی)، دیمق (دیمن یا علی‌آباد دمق)، رامن (شهر ویرانه در روستای دهنو)، روستاهای باستانی کسب و ننج، کرکان، دونه یا دوون (داویجان)، سامین یا سامن (منسوب به سام و حام فرزندان حضرت نوح)، دستگرد (که خرابه‌های آن در غرب روستای قلعه مهدی‌خان موجود است)، شراه یا چرای کنونی با تشدید راء در کتاب‌های جغرافیای تاریخی بعد از اسلام مانند: صورالاقالیم، مسالک و ممالک، احسن التقاسیم، معجم‌البلدان و… نوشته شده است.
نام روستای تاریخی سیبدر برگرفته از سیبداران طلایی سپاه هخامنشی است و پیشینه این روستای کهن به دوره‌های پیش از تاریخ باز می‌گردد. پیشینه انتساب روستای باستانی کرتیل‌آباد به کرتیر، قدرتمندترین روحانی اواخر دوره اشکانی که پنج پادشاه ساسانی را نیز درک کرده است، می‌رسد.
پسوند مکانی «گرد» در نام سکونتگاه‌های گلوشگرد، تله گرد و دستگرد و پیشوند «پیر» در نامواژه‌هایی مانند: پیرویلان، پیرمشان، پیرشاهوردی، پیرغیب، پیرواشه جوزان، پیرچنار طائمه گویای پیشینه پیش از اسلامی آنها تا زمان مهرپرستی یا رواج آیین میترایی در ایران است.
آخرین نکته مربوط به تغییر نام بیش از ۳۰ سکونتگاه سرزمین ملایر مانند تغییر نام روستای باستانی پری به پیروز، سلطانیه به محمدی، بیجن‌آباد به عباسیه، می‌آباد به رضوانکده و… توسط مسئولان سیاسی شهرستان ملایر بعد از انقلاب اسلامی است که موجب قطع پیوند فرهنگی نسل‌های آینده با پیشینه پرافتخار نیاکانشان می‌شود و لازم است و توصیه می‌شود که در این زمینه با مشورت‌گیری از کارشناسان فرهنگی تجدیدنظر کنند.