به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ شاپور عظیمی، مترجم، نویسنده، منتقد سینما و مدرس برجسته‌ی ایرانی، در تاریخ ۲۸ بهمن ۱۴۰۳ در ۶۱ سالگی دار فانی را وداع گفت. عظیمی با بیش از ۳ دهه فعالیت در حوزه‌ی سینما، ادبیات و روان‌شناسی، تأثیری انکارناپذیر در گسترش دانش سینمایی و فرهنگی ایران داشت. او با ترجمه و تألیف آثار مرجع و نگارش مقالات تحلیلی، نام خود را در تاریخ فرهنگی ایران جاودانه کرد. در ادامه نگاهی جامع به فعالیت‌های این چهره‌ی تأثیرگذار و آثار مهمش خواهیم داشت.
زندگی و تحصیلات
شاپور عظیمی در سال ۱۳۴۲ در تهران متولد شد. از همان کودکی علاقه وافری به مطالعه و کشف جهان‌های جدید داشت. پس از پایان تحصیلات دبیرستان، در رشته سینما ادامه تحصیل داد و موفق شد مدرک کارشناسی ارشد خود را دریافت کند. او از دوران دانشجویی با نوشتن مقالات تحلیلی و نقدهای سینمایی، ورود خود را به دنیای حرفه‌ای سینما اعلام کرد.
شاپور عظیمی از دهه ۷۰ شمسی فعالیت خود را در نشریات تخصصی سینما آغاز کرد. او با قلمی دقیق و نگاهی تحلیلی، آثار سینمای ایران و جهان را بررسی می‌کرد. نوشته‌هایش در نشریاتی چون «فیلم‌نگار»، «صنعت سینما» و «دنیای تصویر» به چاپ می‌رسید و به‌سرعت به‌عنوان یکی از منتقدان معتبر و آگاه شناخته شد. عظیمی در نقدهای خود به‌دور از کلیشه‌های رایج، با استفاده از نظریه‌های روان‌شناسی، فلسفی و زیبایی‌شناسی، ابعاد تازه‌ای از فیلم‌ها را برای مخاطبانش آشکار می‌کرد.
شاپور عظیمی در طول فعالیت حرفه‌ای خود بیش از ۳۰ عنوان کتاب را از انگلیسی به فارسی ترجمه کرد. ترجمه‌های او با دقت و امانت‌داری از متن اصلی، به منابعی ارزشمند برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به سینما و ادبیات تبدیل شدند.
در ادامه مهم‌ترین آثار ترجمه‌شده‌ی او را مرور می‌کنیم:
۱. «اصول اساسی کارگردانی سینما» – نیکلاس تی. پروفرس
این کتاب از جمله آثار پایه‌ای در حوزه‌ی آموزش کارگردانی است. عظیمی با ترجمه‌ی این اثر، دانش پایه‌ای کارگردانی، از پیش‌تولید تا پس‌تولید، را در اختیار علاقه‌مندان به سینما قرار داد.
۲. «فیلمنامه‌نویسی در قرن ۲۱» – لیندا آرنسون
این کتاب اثری تخصصی درباره ساختارهای نوین روایت و تکنیک‌های پیشرفته فیلمنامه‌نویسی است. این اثر به دلیل محتوای کاربردی‌اش، به یکی از منابع درسی دانشگاهی تبدیل شده است.
۳. «روان‌شناسی و زیبایی‌شناسی سینما» – ژان میتری
اثری عمیق که به بررسی تأثیر روان‌شناسی بر تجربه سینمایی مخاطبان می‌پردازد. ترجمه روان عظیمی کمک کرد تا مباحث پیچیده‌ی روان‌شناختی درک‌پذیرتر شوند.
۴. «هیچکاک در مقام فیلسوف» – رابرت یانالدر
این کتاب، آثار آلفرد هیچکاک از منظر فلسفی تحلیل شده‌اند. عظیمی با این ترجمه، به درک بهتر لایه‌های پنهان در فیلم‌های این کارگردان بزرگ کمک شایانی کرد.
۵. «معناسازی» – دیوید بوردول
بوردول از نظریه‌های روان‌شناسی شناختی برای تحلیل فرآیند معناسازی در فیلم‌ها استفاده می‌کند و عظیمی با ترجمه دقیقش این مفاهیم را به فارسی‌زبانان عرضه کرد.
۶. «بازیگردانی» – جودیت وستون
این کتاب، راهنمایی جامع برای کارگردانان در تعامل با بازیگران است. عظیمی با ترجمه این اثر، به دانشجویان سینما کمک کرد تا درک بهتری از روند هدایت بازیگران داشته باشند.
۷. «طراحی و نوشتن داستان‌های معمایی» – پاتریشیا های‌اسمیت
«طراحی و نوشتن داستان‌های معمایی» اثری کاربردی برای نویسندگانی است که در ژانر معمایی و جنایی فعالیت می‌کنند. ترجمه این کتاب باعث شد علاقه‌مندان به ادبیات پلیسی با ساختارهای روایی جذاب آشنا شوند.
۸. «شهامت مورد تنفر بودن» ایچیرو کیشیمی
«شهامت مورد تنفر بودن» کتابی روان‌شناسی با محوریت آموزه‌های آدلری است که عظیمی با ترجمه این اثر، مباحث روان‌شناسی انگیزشی و توسعه‌ی فردی را به شکلی روان و کاربردی ارائه داد.
۹. «یادداشت‌های برادران کارامازوف» ژاک کاتو
ژاک کاتو با تحلیلی عمیق بر رمان جاودانه داستایوفسکی مفاهیم فلسفی و روان‌شناختی اثر را با دقتی کم‌نظیر ارائه کرده بود که عظیمی این کتاب را نیز ترجمه کرد.
۱۰. «رمان و فیلمنامه گریز» والتر هیل و جیم تامسون
«رمان و فیلمنامه گریز» اثری است که روند اقتباس ادبی و تطبیق رمان با فیلمنامه را بررسی می‌کند. عظیمی با ترجمه این اثر، به علاقه‌مندان سینما نشان داد که چگونه می‌توان داستان‌های ادبی را به فیلم‌های جذاب تبدیل کرد.
۱۱. «پنجره عقبی» جان مایکل هیز
«پنجره عقبی» فیلمنامه فیلم مشهور هیچکاک است که عظیمی با این ترجمه، مخاطبان را به دنیای هیجان‌انگیز و رازآلود آثار هیچکاک برد.
۱۲. «روانی » رابرت بلاک
عظیمی با ترجمه رمان «روانی» که الهام‌بخش فیلم معروف «روانی» آلفرد هیچکاک شد، علاقه‌مندان به آثار ترسناک و روان‌شناسانه را با یکی از شاهکارهای این ژانر آشنا کرد.
۱۳. «حیوانات شب‌رو» آستین رایت
«حیوانات شب‌رو» رمانی معمایی و روان‌شناختی است که اقتباس سینمایی آن نیز بسیار مورد توجه قرار گرفت. عظیمی در ترجمه‌ی این اثر، تعلیق و پیچیدگی روایت را با مهارتی بالا به فارسی منتقل کرد.
عظیمی علاوه بر فعالیت‌های نویسندگی و ترجمه، سال‌ها در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی سینما تدریس کرد. او در کارگاه‌های آموزشی متعدد، تجربیات خود را به نسل‌های جوان منتقل کرد.
روش تدریس او، مبتنی بر تحلیل ساختاری و محتوایی فیلم‌ها بود و دانشجویانش همواره از دیدگاه‌های بدیع او بهره‌مند می‌شدند.
میراث فرهنگی عظیمی
شاپور عظیمی با ترجمه‌ها و مقالات تحلیلی خود، دریچه‌ای تازه به دنیای سینما و ادبیات برای فارسی‌زبانان گشود. آثار او نه‌تنها در دانشگاه‌ها و محافل آکادمیک، بلکه در میان علاقه‌مندان عام سینما نیز محبوبیت داشتند. میراث او همچنان در قفسه‌های کتابخانه‌ها باقی خواهد ماند و نسل‌های آینده از آن بهره خواهند برد.