گروه جهاد و مقاومت مشرق – به انگیزه تقریظ رهبر حکیم انقلاب اسلامی بر کتاب «معبد زیرزمینی» به نقش و اهمیت مقنی‌ها در دوران جنگ تحمیلی پرداخته‌ایم.
تاکنون حدود ۳۳هزار نسخه از کتاب «معبد زیرزمینی» نوشته معصومه میرابوطالبی توسط انتشارات کتاب جمکران منتشر و در کتابفروشی‌ها توزیع شده است. این کتاب دربرگیرنده خاطرات مقنی‌ها از جنگ تحمیلی و دفاع مقدس است.
کتاب «معبد زیرزمینی» شامل خاطراتی است که هر چند تأثیر جالبی در عملیات فتح‌المبین داشته‌اند، اما با وجود گذشت بیش از ۳۰ سال از پایان جنگ تحمیلی، همچنان ناگفته مانده و نَقل زبان‌ها و محافل نشده‌اند.
شهید «غلام‌حسین رعیت رکن‌آبادی»
شخصیت اصلی رمان جوانی به نام الیاس است. این رمان با کشمکش‌های درونی و درگیری‌های الیاس با اطرافیانش شروع می‌شود. مخاطب را با خود همراه می‌کند و از کمال‌آباد تا خاکریز جبهه‌های جنوب می‌کشاند. همچنین این کتاب معرف شخصیت شهید «غلام‌حسین رعیت رکن‌آبادی» نیز هست. مقنی یزدی و ساکن قم که تبحر او در حفر کانال باعث می‌شود مورد توجه فرماندهان نظامی در زمان جنگ قرار بگیرد.
***
این کتاب بهانه‌ای بود تا موضوع مقنی‌ها در دوران دفاع مقدس و تلاششان برای حقر تونل‌ها را مورد بررسی قرار دهیم.
در دوران جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، حفر تونل‌ها به عنوان یک استراتژی نظامی و دفاعی به کار گرفته شد. این کار به ویژه توسط نیروهای ایرانی و به‌خصوص در جبهه‌های جنگ، به دلایل زیر انجام می‌شد:
*پناهگاه و امنیت: تونل‌ها به عنوان پناهگاه‌هایی برای سربازان عمل می‌کردند و از آن‌ها در برابر بمباران‌های هوایی و حملات توپخانه‌ای محافظت می‌کردند.
*انتقال نیرو و تجهیزات: این تونل‌ها امکان جابجایی سریع نیروها و تجهیزات را فراهم می‌کردند و به نیروها اجازه می‌دادند تا بدون جلب توجه دشمن، به خط مقدم منتقل شوند.
*تأمین منابع: برخی تونل‌ها برای تأمین منابع غذایی، پزشکی و مهمات طراحی شده بودند. این امر به دور از دید دشمن کمک می‌کرد تا نیروها به مدت طولانی‌تری در میدان نبرد باقی بمانند.
*استفاده از زمین: در مناطق کوهستانی و جنگلی، تونل‌ها به عنوان راه‌هایی برای استفاده از زمین‌های نامناسب برای مبارزه طراحی می‌شدند.
*توسعه شبکه‌های زیرزمینی: برخی از نیروهای ایرانی به‌ویژه در مناطق جنگی، شبکه‌های زیرزمینی پیچیده‌ای ایجاد کردند که شامل اتاقک‌ها و مسیرهای ارتباطی بود.
این فعالیت‌ها به لحاظ استراتژیک تأثیر زیادی بر روند جنگ داشت و به نیروهای ایرانی کمک کرد تا با وجود شرایط دشوار، از قابلیت‌های خود به طور مؤثرتری استفاده کنند. حفر تونل‌ها به عنوان یک استراتژی نوین در جنگ‌های مدرن نیز شناخته می‌شود و در تاریخ نظامی ایران نقش مهمی ایفا کرده است.
***
در حفر تونل‌ها در دوران جنگ، از تکنولوژی‌های پیشرفته استفاده نمی‌شد، بلکه بیشتر بر مبنای روش‌های سنتی و دستی تمرکز داشتند. با این حال به موارد زیر در این زمینه می‌شود اشاره کرد:
*ابزارهای دستی: از ابزارهایی مانند بیل، کلنگ و چکش برای حفر تونل‌ها استفاده می‌شد. این ابزارها به دلیل دسترسی آسان و هزینه پایین، اولین انتخاب‌ها بودند.
تصویر تزئینی بر اساس داده ها به هوش مصنوعی
*تکنیک‌های مهندسی: برخی از نیروها از اصول ابتدایی مهندسی برای طراحی و ساخت تونل‌ها استفاده می‌کردند. این شامل توجه به ساختار زمین و تقویت دیواره‌های تونل‌ها با مصالحی مانند چوب یا سنگ بود.
*نقشه‌کشی و طراحی: در برخی موارد، نیروها نقشه‌هایی برای تونل‌ها طراحی می‌کردند تا از پیچیدگی آن‌ها جلوگیری کرده و مسیرهای امن‌تری ایجاد کنند.
*تجهیزات ابتدایی: در موارد خاص، از تجهیزات ابتدایی مکانیکی مانند دریل‌های دستی یا دستگاه‌های کوچک حفاری برای تسریع در کار استفاده می‌شد.
*تجربه و دانش محلی: بسیاری از افرادی که در حفر تونل‌ها مشارکت داشتند، تجربه و دانش بومی در زمینه حفاری داشتند که به آن‌ها کمک می‌کرد تا بهترین روش‌ها را برای شرایط خاص منطقه به کار ببرند.
به طور کلی، حفر تونل‌ها بیشتر به دانش و مهارت‌های انسانی وابسته بود تا تکنولوژی‌های پیشرفته، و این موضوع نشان‌دهنده خلاقیت و اراده نیروهای ایرانی در برابر چالش‌های جنگ بود.
***
نقشه‌های کشیده‌شده از تونل‌های حفرشده در دوران جنگ تحمیلی به‌طور کلی موجود نیستند یا در دسترس عموم قرار ندارند. دلایل این موضوع عبارتند از:
*حساسیت امنیتی: بسیاری از این نقشه‌ها به دلیل حساسیت‌های نظامی و امنیتی در آن زمان، احتمالاً طبقه‌بندی شده بودند و بعد از پایان جنگ به‌طور رسمی منتشر نشدند.
تصویر تزئینی بر اساس داده ها به هوش مصنوعی
*از بین رفتن مدارک: در طول سال‌ها، ممکن است بسیاری از مدارک و نقشه‌ها به دلیل شرایط جنگی، خرابی، یا از بین رفتن مستندات، گم شده باشند.
*عدم ثبت سیستماتیک: حفر تونل‌ها بیشتر به‌صورت محلی و توسط نیروهای نظامی انجام می‌شد و ممکن است ثبت و مستندسازی سیستماتیک از آن‌ها وجود نداشته باشد.
*نقش تاریخی: برخی از تونل‌ها ممکن است در تاریخ نظامی ایران اهمیت ویژه‌ای داشته باشند، اما توجه به ثبت و مستندسازی آن‌ها در مقایسه با سایر جنبه‌های جنگ ممکن است کمتر بوده باشد.
اگرچه ممکن است تعدادی از نقشه‌ها در آرشیوهای نظامی یا مراکز تحقیقاتی خاص وجود داشته باشند، اما به‌طور کلی اطلاعات و مستندات دقیقی در دسترس عموم نیست.