رفیق بودیم، نه از نوع گرمابه و گلستانش اما یک بار قسمتمان شد که با هم برویم زیارت. وقتی رسیدیم ورودی حرم مطهر، پیش از بازرسی ایستاد. کمی این پا و آن پا کرد و بعد گفت بچه‌ها شما بروید، من می‌آیم. گفتیم لابد تلفنی پیش آمده و می‌خواهد پیش از ورود جواب بدهد که دیدیم کمی این طرف و آن طرف کرد و سرآخر رفت مقابل تابلو اذن دخول ایستاد و دست بر سینه کلمه کلمه را خواند؛ سر صبر. خواندنش که تمام شد، آمد. گفت: بی‌اجازه که نمی‌شد برویم داخل. گفتیم: راست می‌گویی. خانه کم کسی که نیامده‌ایم. ما هم برگشتیم پای تابلو، دسته‌جمعی اذن دخول خواندیم.

هر دیدار و ملاقاتی آداب و شیوه مخصوص خود را دارد. مثلاً همه ما در دیدار با یک دانشمند یا یک مدیر یا یک دوست، آداب متفاوتی را رعایت و سعی می‌کنیم رفتاری داشته باشیم که متناسب با جایگاه و شخصیت طرف مقابل باشد. دیدار با امام نیز ادب خاص خودش را دارد. یکی از ادب‌های مربوط به زیارت امام، گرفتن اذن دخول است. آیا تا به حال فکر کرده‌اید اجازه گرفتن برای زیارت امام به چه دلیل است؟ اجازه گرفتن برای ورود از کسی که در قید حیات نیست و پاسخی از او نمی‌شنویم چه معنایی دارد؟

احترام صاحبخانه

اجازه گرفتن برای ورود به هر مکانی، نشان‌دهنده احترام قائل شدن برای صاحب آن مکان است. در مورد حرم امام هم همین‌طور است. برای همین است که در اذن دخول می‌خوانیم: «خدایا من برای صاحب این خانه احترام قائل هستم، همان‌طور که اگر حضور داشت، برای او حرمت قائل می‌شدم».

حضور دارند

اجازه گرفتن برای ورود وقتی بیشتر معنا پیدا می‌کند که باور کنیم صاحبخانه حضور دارد، اگر چه ما او را نمی‌بینیم. برای همین است که در اذن دخول می‌خوانیم: من باور دارم که او زنده است و ما را می‌بیند و صدای ما را می‌شنود و سلام ما را پاسخ می‌دهد. این‌ها همه نشان‌دهنده حضور معنوی امام است. حتی برخی علما معتقدند حضور امام پس از وفات ایشان بیشتر هم می‌شود، زیرا دیگر محدودیت‌های جسم را ندارد. آیت‌الله بهاری همدانی درباره زیارت ائمه(ع) فرمود: «وجود مقدس اولیای خدا وقتی از جسم جدا شده و به عالم مجردات متصل می‌شود، احاطه‌شان و تصرفشان به این عالم قوی‌تر می‌شود».

اگر در خود نگرد

مرور توصیه‌های مرحوم شیخ عباس قمی در آداب زیارت، خالی از لطف نیست. وی به عنوان ادب نهم از آداب زیارت، می‌نویسید: «نهم: بر در حرم شریف ایستادن و اذن دخول طلبیدن و سعی در تحصیل رقّت قلب و خضوع و شکستگی خاطر کردن، به تصور و فکر در عظمت و جلالت قدر صاحب آن مرقد منور و اینکه می‌بیند ایستادن او را و می‌شنود کلام او را و جواب می‌دهد سلام او را، چنان‌که به همه این‌ها شهادت می‌دهد در وقت خواندن اذن دخول و تدبر در محبت و لطفی که به شیعیان و زائران خود دارد و تأمل در خرابی‌های حال خود و خلاف‌ها که با آن بزرگواران کرده و فرموده‌های بی‌حد که از ایشان نشنیده و آزارها و اذیت‌ها که از او به ایشان یا به خاصان و دوستان ایشان رسیده که برگشت آن به آزردن ایشان است و اگر به‌راستی در خود نگرد، قدم‌هایش از رفتن بازایستد و قلبش هراسان و چشمش گریان شود و این، روح تمام آداب است...». (مفاتیح‌الجنان، باب آداب زیارت)

فراتر از تشریفات

مطالعه آداب زیارت بزرگان نشان می‌دهد گرفتن اذن دخول برای ایشان یک کار تشریفاتی نبوده است؛ بلکه واقعاً معتقد بوده‌اند پیش از ورود امام باید به ایشان اجازه دهند. از قول شهید اول نقل شده که زائر بر درگاه حرم بایستد؛ دعا کند و اذن بطلبد و اگر در دل خود، خشوعی احساس کرد و رقت قلب حاصل شد، وارد شود، وگرنه بهتر است برای ورود، زمان دیگری را انتخاب کند که رقت قلب و خشوع حاصل شود. (علامه مجلسی، بحارالانوار، ج ۹۷، ص ۱۲۶)

آیت‌الله بهجت در این مورد فرمود: «هنگامی که از حضرت رضا(ع) اذن دخول می‌طلبید و می‌گویید ای حجت خدا، آیا وارد شوم، به قلبتان مراجعه کنید و ببینید آیا تحول در آن به‌وجود آمده و تغییر یافته است یا نه. اگر تغییر حال در شما بود، حضرت به شما اجازه داده است؛ اگر هیچ تغییری در دل شما به وجود نیامد و دیدید حالتان مساعد نیست، بهتر است به کار مستحبی دیگری بپردازید. سه روز روزه بگیرید و غسل کنید و بعد به حرم بروید و دوباره از حضرت اجازه ورود بخواهید».

بخوانید و بیندیشید

برای ما که تنها سعی می‌کنیم از روی دست بزرگان دین نگاه کرده و مشق کنیم آنچنان که توصیه شده است خواندن اذن دخول پیش از ورود به حرم مطهر ائمه(ع) و همچنین تدبر و تأمل در متن آن می‌تواند راه‌گشا باشد. با توجه برخی از جملات این اذن دخول‌ها، زائر به هنگام ورود می‌گوید: «وَ اَعْلَمُ اَنَّ رَسُولَکَ وَخُلَفآئَکَ عَلَیْهِمُ السَّلامُ، اَحْیآءٌ عِنْدَکَ یُرْزَقُونَ، یَرَوْنَ مَقامی، وَ یَسْمَعُونَ کَلامی، وَیَرُدُّونَ سَلامی؛ خدایا من عقیده دارم پیامبر تو و جانشینانت زنده‌اند و در نزد تو روزی داده می‌شوند». اگر زائری در بدو ورود به محضر معصومان(ع) با این اعتقاد وارد شود و این حقیقت را با جان و دل بپذیرد که آنان او را می‌بینند و سخن او را می‌شنوند و به سلام و ارادتش پاسخ می‌دهند، زیارت او حال و هوای دیگری خواهد داشت. (به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی)

خبرنگار: آزاده خلیلی