بر اساس فرمان خداوند متعال، پیامبر اسلام(ص) دوازده جانشین خود را به عنوان حجت‌های الهی در روی زمین و اوصیای خویش معرفی نمود. این بزرگواران به دلیل برخورداری از علوم بی‌پایان الهی، از تحصیل بی‌نیاز بودند و در تمام عرصه‌های علمی زمان خود سرآمد بوده و هیچ دانشمندی نمی‌توانست خود را از مکتب علمی آنان بی‌نیاز بداند. در طول تاریخ، بلندترین قله‌های فکری و علمی از افکار و آثار آنان سرازیر شده و جامعه بشری را از منابع بی‌کران علم و معرفت سیراب کرده است.

یکی از حجت‌های الهی، حضرت امام جواد(ع) امام نهم شیعیان امامیه اثنا عشری است. آن حضرت در سنین خردسالی به مقام امامت رسید و در محافل علمی به مناظره با برجسته‌ترین دانشمندان زمان خود پرداخت. پاسخ‌های عالمانه آن حضرت به پرسش‌های نخبگان علمی، موجب شگفتی و حیرت همگان گردید و در نهایت دشمنان عنود ایشان را به خضوع و تسلیم در برابر علم و مقام امامت حضرت امام جواد(ع) وادار ساخت.

نحوه تصدی مقام امامت و سخنان شگفت انگیز علمی آن حضرت در آغاز امامت که دوران صباوت ایشان بوده، جز با عقیده به الهی بودن منصب امامت، قابل حل نیست. در ادامه به اختصار نگاهی کوتاه و گذرا به شخصیت علمی امام جواد(ع) از منظر پاسخ گویی آن حضرت به نیازهای فقهی مردم خواهیم داشت.

پاسخ‌های معجزه گر امام(ع)

هر شخصی که اندک بهره‌ای از عقل و انصاف داشته باشد با شنیدن پاسخ‌های معجزه آمیز امام جواد(ع) در دوران طفولیت، اعتراف می‌کند که این سخنان و این بیانات راهگشای علمی است.سخنانی در حضور قوی‌ترین دانشمندان آن عصر که با اعجاب به کلمات شگفت انگیز امام جواد(ع) می‌نگریستند و انگشت حیرت بر دهان می‌گذاشتند، جز با عنایت الهی و جز عقیده به مقام امامت و علم خدا دادی آن امام بزرگوار میسر نخواهد بود.

پس از آغاز امامت ابن الرضا(ع)؛ به دلیل کم بودن سن‌شان و تردید علما و مردم در امام بعد از حضرت امام رضا(ع)، مأمون از این فرصت استفاده کرد و فقها و علمای اسلام و دانشمندان سایر مذاهب و صاحبان علوم مختلف را دعوت ‌کرد تا بدین وسیله، اذهان جامعه از حقیقت امامت منصرف شود و راه برای ادامه حکومت وی هموار تر شود. لیکن بر اساس آیه شریفه 8 سوره صف «یُرِیدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اَللّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اَللّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ کَرِهَ اَلْکافِرُونَ». خداوند عالم با حکمت بالغه خود همان جلسات را به وسیله‌ای برای معرفی شخصیت آسمانی امام جواد(ع) (ع) تبدیل کرد.

در آن جلسات با وجود این که امام جواد(ع) به حسب ظاهر کودک خردسالی بیش نبود اما با بیانات علمی موجب شگفتی همگان می‌شد و تفوق پیدا می‌کرد بطوری ‌که برای هیچ کس تردید باقی نمی‌ماند که این کودک خرد سال مورد تأیید الهی و دارای علمی غیر بشری و نامحدود است. همان جلسات باعث ایمان مردم به امام جواد(ع) می‌شد حتی بسیاری از علما و فقها به مذهب امامیه گرایش پیدا کردند، علمای مذاهب مختلف از حنفی، مالکی، شافعی و... همه اذعان به عظمت امام جواد(ع) کردند.

می‌گویید من فضل او را انکار کنم؟

در این زمینه مرحوم کلینی در کافی شریف در روایتی نقل می‌کند «محمد بن الحسن بن عمار نقل می‌کند که مدت دو سال نزد علی بن جعفر در مدینه حضور داشتم و آنچه وی از سخنان برادرش حضرت موسی بن جعفر(ع) می‌گفت را یادداشت می‌کردم. روزی با گروهی در مسجد النبی نزد علی بن جعفر بودیم، امام جواد(ع) داخل مسجد پیامبر(ص) شد. همین که حضرت با آن سن‌ کم وارد شد علی بن جعفر که پیرمردی محاسن‌ سفید بود، با سرعت برخواست و از جای خودش جهید، بدون این که کفش به پا کند و عبا بر دوش بیاندازد به سمت آن حضرت رفت «فَقَبَّلَ یَدَهُ وَ عَظَّمَهُ» دست امام جواد(ع) را بوسید و او را بزرگ داشت. امام محمد تقی(ع) وقتی این رفتار را از عموی بزرگوارش دید، به ایشان احترام کرد و چون بزرگتر از خودشان بود فرمود: «عمو جان شما بنشینید، » باز علی بن جعفر عرض کرد: «چطور به خودم اجازه بدهم بنشینم در حالی که شما که امام من هستید ایستاده‌اید» وقتی علی بن جعفر به جایگاه خود برگشت یارانش او را به خاطر رفتارش با امام جواد(ع) سرزنش کردند. علی بن جعفر در حالی که اشاره به محاسن سفید خودش می کرد، گفت: «خدای تبارک و تعالی این ریش سفید من را اهل برای امامت ندانست اما این جوان را اهل دانست و در این جایگاه قرار داد که می بینید. می‌گویید من فضل او را انکار کنم؟ نه خیر از آنچه که شما می‌گوئید پناه بر خدا می برم».

امامت حضرت امام جواد(ع) حقیقتی است که عقول و اوهام ما نه به این زودی بلکه هیچ وقت نمی‌تواند به کنه و باطن آن برسد.

معدن علوم و کمالات خدادادی

یکی از ابعاد شخصیت حضرت امام جواد (ع) دانش نامحدود آن بزرگوار است. این بُعد از وجود مبارک امام جواد(ع) باعث شگفتی همه کسانی است که سخنان و مناظرات و مباحثات علمی آن بزرگوار را دیده یا شنیده‌اند.

مرحوم بُرسِی در کتاب مشارق أنوار الیقین فی أسرار أمیر المؤمنین علیه السلام نقل می‌کند «بعد از شهادت حضرت امام رضا(ع)، امام جواد(ع) در حالیکه کودک بود به مسجد پیامبر(ص) آوردند. آن حضرت یک پله روی منبر بالا آمد و نشست اول خودش را معرفی کرد آنگاه سخنانی غراء بر زبان جاری کرد که مشروح آن موجود است.

از پاسخ های شگفت انگیز امام جواد(ع) در مسائل فقهی نیز نمونه‌های بسیاری برجای مانده است. آنچه مهم است اینکه جوادالائمه(ع) در پرتو علم امامت، در تمام بحث‌ها و مناظرات علمی با پاسخ‌های قاطع و روشنگر، هر گونه شک و تردید را در مورد پیشوایی خود از بین برده و امامت خود و نیز اصل امامت را تثبیت ‌نمود.