به گزارش خبرنگار دانشگاه خبرگزاری دانشجو؛ کنکور به عنوان یکی از مهم‌ترین مراحل آموزشی در زندگی دانش‌آموزان وداوطلبان ایرانی، فشارهای روانی و استرس‌های زیادی را به همراه دارد. اضطراب کنکور، یکی از رایج‌ترین مشکلات روان‌شناختی است که داوطلبان در این مقطع حساس تجربه می‌کنند. این اضطراب می‌تواند تأثیرات منفی بر عملکرد تحصیلی، سلامت روانی و کیفیت زندگی آنان داشته باشد.
اضطراب کنکور به احساس نگرانی، ترس و استرس مداومی اشاره دارد که داوطلبان در ارتباط با آمادگی و شرکت در آزمون سراسری تجربه می‌کنند. این اضطراب معمولاً ناشی از انتظارات بالا، فشارهای اجتماعی و خانوادگی و همچنین اهمیت بالای نتیجه کنکور در زندگی آینده افراد است.
در ادامه با پریناز حیدری، روان‌درمانگر بالینی و مشاور تحصیلی در رابطه با بررسی علل، علائم و راهکارهای مقابله با اضطراب کنکورگفت وگو کردیم.
متن گفت وگو به شرح ذیل است:
- بیشتر بخوانید
- مشکلات رایج داوطلبان کنکوری و راه‌حل‌های کاربردی برای موفقیت
- تاثیر قطعی ۲۰ درصدی سوابق تحصیلی یازدهمی‌ها در کنکور ۱۴۰۴
دانشجو: خانم دکتر چرااضطراب کنکور این‌قدر قدرتمند است که می‌تواند حتی دانش‌آموزان پرتلاش را هم از پا دربیاورد؟
پریناز حیدری: اضطراب کنکور تنها یک احساس نیست؛ ترکیبی از باور‌های عمیق، فشارهای بیرونی و مکانیسم‌های دفاعی ذهن است. در روان‌شناسی، اصطلاحی داریم به نام «فاجعه‌پنداری (Catastrophizing)»؛ یعنی فرد یک سناریوی منفی ذهنی می‌سازد و به آن باور پیدا می‌کند. برای مثال، «اگر قبول نشوم، دیگر هیچ راهی برای موفقیت ندارم.» این باور، سیستم عصبی را در حالت هشدار مداوم قرار می‌دهد. اما نکته کلیدی اینجاست؛ «هیچ‌کس با یک آزمون، مسیر زندگی‌اش مشخص نمی‌شود.»
دانشجو: بعضی‌ها می‌گویند اضطراب ارثی است. آیا این مسئله درست است؟
پریناز حیدری: تحقیقات نشان داده حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد اضطراب می‌تواند ژنتیکی باشد. اما بخش عمده‌ای از اضطراب ناشی از محیط و تجربیات فرد است. برای مثال، والدینی که خودشان اضطراب زیادی دارند، ناخودآگاه این الگو را به فرزندشان منتقل می‌کنند. اما خبر خوب این است که حتی اگر ژنتیکی هم باشد، می‌توان با روش‌های علمی مثل «درمان شناختی رفتاری (CBT)» یا «ذهن‌آگاهی (Mindfulness) » آن را کنترل کرد.
دانشجو: یک تکنیک فوری برای مدیریت اضطراب در شب قبل از امتحان پیشنهاد می کنید.
حیدری: تکنیک «۵-۴-۳-۲-۱» می‌تواند خیلی کمک‌کننده باشد یعنی ۵ چیزی را ببینید و به جزئیات آنها دقت کنید بعد ۴ چیزی را لمس کنید و بافت آن را حس کنید و ۳ صدایی را بشنوید، ۲ بویی را استشمام کنید و ۱ طعمی را بچشید که این تکنیک یک نوع بازگشت به لحظه حال است و باعث می‌شود ذهن از نگرانی‌های آینده جدا شود.
دانشجو: حین جلسه امتحان، وقتی دانش‌آموز متوجه می‌شود یک سؤال سخت است، چطور باید واکنش نشان دهد؟
حیدری: اولین واکنش باید «مکث» باشد. یک نفس عمیق و آرامش‌بخش بکشید و به خودتان یادآوری کنید: «من قرار نیست به همه سؤالات پاسخ بدهم. قرار است بهترین تلاش خودم را بکنم.» و ذهن ما وقتی مضطرب می‌شود، وارد حالت «حمله یا فرار (Fight or Flight)» می‌شود و قسمت پیشانی مغز، که مسئول تصمیم‌گیری و حل مسئله است، تقریباً از کار می‌افتد. مکث و تنفس به مغز فرصت می‌دهد دوباره به حالت تعادل برگردد.
دانشجو: والدین چه نقشی در مدیریت اضطراب فرزندانشان دارند؟
حیدری: والدین باید بدانند کلمات آنها می‌تواند یک دارو باشد یا یک سم. مثلاً به‌جای گفتن «فقط نتیجه مهمه»، بگویند: «مهم اینه که تلاش خودت رو بکنی.» تحقیقات نشان می‌دهد والدینی که به تلاش و فرآیند اهمیت می‌دهند، نه فقط نتیجه، فرزندان موفق‌تری دارند.
دانشجو: یک مثال از یک تکنیک علمی برای آرامش قبل از آزمون می‌زنید؟
حیدری: بله، تکنیک «جعبه نگرانی (Worry Box)» است که یک جعبه واقعی یا خیالی تصور کنید و هر فکری که شب قبل از کنکور باعث نگرانی‌تان می‌شود را یادداشت کنید و داخل جعبه بگذارید و به خودتان بگویید: «الان زمان نگرانی نیست. فردا بعد از آزمون به این فکر‌ها می‌پردازم.» این تکنیک باعث می‌شود ذهن از افکار تکراری و آزاردهنده آزاد شود.
دانشجو: به نظر شما، بعد از امتحان چه کار‌هایی نباید انجام دهیم؟
حیدری: داوطلبان و دانش آموزان باید این مسائل توجه کنند که در ابتدا خودتان را سرزنش نکند؛ هیچ‌کس کامل نیست و هیچ‌کس به همه سؤالات پاسخ نمی‌دهد؛ دوم از همه سؤال‌ها را با بقیه مقایسه نکنید «این فقط اضطراب شما را بیشتر می‌کند.» و سومین راهکار استراحت کنید که ذهن شما به بازیابی انرژی نیاز دارد.
دانشجو: آیا فعالیت بدنی هم می‌تواند به کاهش اضطراب کمک کند؟
حیدری: قطعاً! ورزش باعث ترشح اندورفین و کاهش هورمون‌های استرس مانند کورتیزول می‌شود. حتی یک پیاده‌روی ۱۵ دقیقه‌ای قبل از مطالعه یا امتحان می‌تواند عملکرد مغزی را بهبود بخشد.
دانشجو : اگر یک دانش‌آموزو داوطلب همین حالا این مصاحبه را می‌خواند و احساس اضطراب دارد، چه جمله‌ای به او می‌گویید؟
حیدری: «کنکور یک آزمونه، نه یه قاضی. قراره به تو فرصت بده، نه اینکه تو رو قضاوت کنه. نفس عمیق بکش، به خودت اعتماد کن و یادآوری کن که ارزش تو خیلی بیشتر از هر نتیجه‌ای.»