شفقنا- چهارمین کنگره بین‌ المللی بزرگداشت علامه محمدتقی مصباح یزدی با عنوان «استاد فکر» در در مرکز همایش های بین المللی صدا و سیما برگزار شد.

گزارش شفقنا از این همایش را در ادامه بخوانید:

محسنی اژه ای: علامه مصباح در بیان حق و در دفاع از حق صریح اللهجه بود

حجت الاسلام والمسلمین محسنی اژه‌ای در سخنانی گفت: آیت الله مصباح یزدی (ره)، علامه بزرگوار، فقیه نامدار و فیلسوفی بزرگ، اندیشمندی متفکر بود که مثل بعضی از اساتید و معلمین و پژوهشگران فقط در شهر یا در یک کشور تحقیق نکرد و مانند برخی بزرگان که فقط با جمع خاصی در ارتباط هستند؛ فراتر از آن بود.

وی افزود: آیت الله مصباح یزدی (ره) به هیچ وجه تدریس و تعلیم خود را به حوزه علمیه و دانشگاه منحصر نکرد و فقط منحصر به یک طبقه خاص یا کشور ایران نبود بلکه با علمای کشور‌های مختلف در تماس بود و اندیشه‌های خود را که برگرفته از آموزه‌های قرآنی و معلمین بزرگ تعلیم دیده بودند و خود نیز تحقیق و پژوهش کرده بود به ایران اسلامی بسنده نکرد بلکه توسعه داد.

وی گفت: اگر همه چیز را به صورت یک مدل و حرفه یاد بگیریم می‌توانیم در یک حرفه حتی مجتهد اصطلاحی شویم، اما اگر کسی خود ساخته نباشد نمی‌تواند بسازد و دل‌ها به او متوجه نخواهد بود.

وی اضافه کرد: آیت الله مصباح یزدی (ره) اگر خود خودساخته نبود نمی‌توانست در عمل آنچه را که بر آن باور داشت؛ اجرا کند. آیت الله مصباح یزدی (ره) نسبت به خودسازی از معلمین بزرگ و عرفا درس گرفت و خود اهتمام ویژه بر این مهم ورزید و حتی در این مصاف رفتن به نزد استاد و شنیدن را کافی ندانست بلکه خود بر آن اهتمام داشت.

رئیس قوه قضائیه گفت: آیت الله مصباح یزدی (ره) عمر با برکتی داشت. آیت الله مصباح یزدی در مقابل شبهه افکن‌ها با منطق، با برهان عقلی و با متانت پاسخگو بود و در بیان حق و در دفاع از حق صریح اللهجه و با منطق و با برهان بود اتفاقاً این همان چیزی بود که بدخواهان، دشمنان و جاهلان نمی‌توانستند تحمل کنند.

محسنی اژه‌ای اضافه کرد: آیت الله مصباح یزدی (ره) در عرصه سیاست هم از همان نوجوانی مبارزه به صورت پنهان و پیدا را شروع کرد و با همه این تحقیقات، پژوهش‌ها، تدریس و کار‌هایی که در حوزه و بعد در دانشگاه و بعد از انقلاب در عرصه‌های مختلف انقلاب داشت، اما هیچگاه در عرصه‌های مختلف دست از مبارزه بر نداشت.

رئیس قوه قضائیه در بخشی از اظهارات خود به جنایات رژیم صهیونیستی و حمایت‌های آمریکا از این رژیم جعلی اشاره کرد و افزود: در مقابله و مبارزه با شیطان بزرگ آمریکا و رژیم صهیونیستی، رژیم آدم کشِ کودک کشِ خبیثِ بدتر از واقعاً هر حیوانی، آیت الله مصباح یزدی (ره) تا آنجایی که می‌توانست با لسان و عمل خودش و آنجایی که لازم بود با تربیت نیرو‌هایی که با ایمان و با قدرت بیشتر در مقابل آمریکا و در مقابل این رژیم بایستند، آنها را به سلاح علم به سلاح تقوا به سلاح ایستادگی و استقامت مسلح می‌کرد.

رجبی: علامه مصباح نظامات مختلف را مبتنی بر مباحث عقلانی و قرآنی را ارائه کرد

آیت الله محمود رجبی رئیس و عضو هیات امنای موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ابراز داشت: رهبر انقلاب در سخنان خود علامه مصباح را استاد فکر نامیدند.

وی با اشاره به یکی از تجلیات استاد فکر بودن علامه مصباح، افزود: علوم انسانی می تواند هویت ساز و تمدن ساز و ویرانگر هویت فرهنگی  و تمدنی باشند. علامه مصباح پیش از انقلاب در سال ۵۴ با اشرافی که بر ماهیت علوم انسانی داشتند و خطر عظیمی که علوم انسانی می توانست برای جامعه ما و جامعه اسلامی داشته باشد را درک کردند و برای مقابله با آن برنامه ریزی کردند و به خوبی آن برنامه را اجرا کردند.

وی ادامه داد: با توجه به آمارهای علوم مختلف در سطح جهان، مشاهده می کنیم که برای علوم انسانی به خصوص علوم اجتماعی و روانشناسی نظام های غربی و استکباری بیشترین و بالاترین اسناد علمی را به خود اختصاص دادند و به عکس در کشورهای خاورمیانه و اسلامی پایین ترین سطح اسناد علمی به آنها اختصاص پیدا کرده است. این نشان می دهد نقش علوم انسانی در فرهنگ، هویت و تمدن برجسته است و غرب برای سلطه خود بر جوامع مستقل و تخریب فرهنگ و تمدن آنها و اینکه بتواند فرهنگ و هویت خود بر این جوامع تحمیل کرده و سلطه کامل بر آنها داشته باشد بیشترین اسناد علمی را دارد. بر همین اساس در طول تاریخ کشور ما و کشورهای اسلامی جلوی رشد علوم انسانی بر مبنای اسلام و فرهنگ دینی ما را گرفت و اجازه نداد در این زمینه اتفاقی رخ دهد. علامه مصباح برای مقابله با چنین خطری که همه هویت فردی، اجتماعی، تمدنی و فرهنگی ما را مورد هجوم قرار داده بود برنامه ریزی عالمانه، کارشناسی شده، همه جانبه، دقیق، جامع و آینده نگر طراحی کرد و اجرا و پیاده سازی آن را در همه جوانب بر عهده گرفت.

رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی بیان کرد: در یک چنین عرصه ای نیاز به تهیه محتوا داشتیم. علامه مصباح با تکیه بر تراث گذشته ما با استفاده از آثار بزرگان و اندیشمندانی همچون آیت الله شهید سید محمدباقر صدر، آیت الله طباطبایی و شهید مطهری؛ با نظریه پردازی نوین نظام آموزشی در عرصه‌های مختلف علوم انسانی طراحی کردند. بنابراین هم از تراث گذشته و نظریه پردازی بزگان این رشته استفاده کردند و با استفاده از آثار نقلی و عقلی به نظریه پردازی پرداختند، شبهات و تهاجم غربی بر فرهنگ، هویت و تمدن ما را به خوبی شناسایی کرده و برای تقویت و روزآمد سازی نظریات در قالب سازمان و نظام قابل عرضه به جهان اسلام و جهان بشریت به مدل سازی، نظریه سازی و الگوسازی پرداختند.

وی با بیان اینکه تربیت نیرو یکی از الزامات این امر بود، ابراز کرد: علامه از سال ۵۴ تربیت نیرو را با تمام توان بر عهده گرفتند، برنامه‌ای که مبانی عقلی و نقلی اندیشه اسلامی را در عمق و ژرفای خود دربرداشت، آشنایی با علوم انسانی اسلامی در سطح بالا را در کنار خود داشت، مهارت های تحقیق و نقد نظریات غربی را در درون خود داشت و در کنار آن زبان انگلیسی و عربی را در حد تسلط در برنامه پیش بینی کرده بودند و افرادی را مسلط به آنها تربیت کرده بودند.

رئیس موسسه پژوهشی امام خمینی، ادامه داد: پس از انقلاب وقتی انقلاب فرهنگی رخ داد امام راحل که فرمودند دانشگاه ها را باز کنید اما دست خود را برای علوم انسانی به حوزه علمیه دراز کنید، علامه مصباح نیروهای آماده برای این کار داشتند، اگر این تلاش عظیم علامه مصباح نبود دست حوزه برای بازسازی و تولید علوم انسانی خالی بود. چراکه حوزه با این علوم به اندازه کافی آشنا نبود ودانشگاه چیزی نداشت. به محض اینکه ستاد انقلاب فرهنگی به فرمان امام به قم آمدند حوزه علمیه قم علامه را معرفی کرد و ایشان طرح دادند و اجرا شد و چنان این طرح اثرگذار بود که وقتی برخی از شیاطین در مراجع تصمیم گذاری نظام به مقابله پرداختند استادان از رشته های مختلف گفتند ما با هزینه خود می آییم و این کار را ادامه می دهیم و این استادان آمدند و این کار ادامه یافت. اگر تربیت نیروی علامه نبود دست حوزه علمیه خالی بود. ایشان مدبرانه و حکیمانه استادان دانشگاه و حوزه را آموزش دادند و هم اندیشی استادان دانشگاه و حوزه را هم رقم زدند و به نتیجه رساندند.

آیت الله رجبی تصریح کرد: علامه از دوره آموزشی موسسه در راه حق آغاز کردند بنیاد باقرالعلوم را در توسعه پژوهش و رشته های تخصصی، موسسه امام خمینی را در ادامه آن بنا نهادند و امروز هیچ نهادی در حوزه علوم انسانی اسلامی وجود ندارد که وامدار علامه مصباح و آنچه ایشان تاسیس کرده نباشند. یکی از نهادهایی که به نام دفتر همکاری حوزه و دانشگاه تاسیس کردند و امروز به نام پژوهشگاه حوزه و دانشگاه فعال است تمام طراحی و برنامه ریزی آن به دست ایشان بود.

وی در پایان با بیان اینکه نیاز بود اندیشه های ناب ایشان در نظامات اجتماعی حضور پیدا کند. خاطرنشان کرد: علامه مصباح نظامات مختلف مرتبط بر مباحث عقلانی و قرآنی را با اندیشه و نظریه پردازی خود ارائه کردند. مجموعه معارف قرآن و سایر آثار علامه، مباحث علوم انسانی اسلامی را در حد نظریه باقی نگذاشتند و آنها را به صحنه اجتماعی آوردند و آنها را نه در حد متخصیصین و نخبگان بلکه در سطح عموم مردم جریان دادند و در سخنرانی های قبل از نماز جمعه همین نظامات را برای نخبگان و فرهیختگان ما ارائه کردند. ایشان یک فرهنگ سازی جامع و گسترده در عرصه تولید علوم انسانی  به متن جامعه را عهده دار شدند. آنچه که لازم بود در این عرصه به عنوان خطوط راهنما و راهگشا را نشان دادن اینکه مسیر چگونه باشد را علامه با روحیه جهادی و تلاش طاقت فرسا در دانشگاه و حوزه های علمیه ادامه دادند و به سرانجام رساندند. وظیفه سنگینی بر عهده دانشگاهیان و حوزویان است که این مسیر را ادامه دهند.

سیدمصطفی خامنه ای: علامه مصباح یزدی اهتمام زیادی به مسئله هدایتگری داشتند

به گزارش روابط عمومی موسسه آموزشی و پروهشی امام خمینی ره، حجت الاسلام والمسلمین سید مصطفی خامنه‌ای، استاد حوزه‌های علمیه در سخنانی گفت: در مورد شخصیتی، چون علامه مصباح یزدی باید آنهایی که آشنا هستند زیاد بگویند و ترویج کنند که جامعه ما محتاج و نیازمند چنین شخصیت هایی است.

وی افزود: علامه مصباح ره بدون هیچ توقعی و با تحمل بسیار بالا در ناملایماتی که در این راه به ایشان وارد شد و بعضی از آنها را ما شاهد بودیم که چه رفتارهای ناجوانمردانه نسبت به این مرد بزرگ صورت گرفت عمل می‌کرد؛ هیچگاه بنده خودم عکس‌العملی را دفاعاً از ایشان مشاهده نکردم.

این استاد حوزه ابراز داشت: شخصیت هایی همچون علامه مصباح یزدی از باب اینکه قله‌های رفیع رشد و معرفت و ایمان این جامعه هستند ترویج آنها در واقع ترسیم افق‌های بلند در پیش روی جامعه هست و این ترویج و اینجور جلسات باعث می‌شود که جامعه و جوانان ما رسیدن به آن قله‌ها را دست یافتنی و برای خودشان محقق شدنی ببینند.

حجت الاسلام والمسلمین حسینی خامنه ای در پایان خاطرنشان کرد: علامه مصباح یزدی اهتمام زیادی به مسئله هدایتگری و ارتباط با اقشار مختلف مردم به خصوص جوانان و دانشگاهیان داشتند.

خسروپناه: محدود کردن علامه مصباح به یک حزب خاص خیانت به جهان اسلام است

حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه؛ دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی هم در سخنانی با بیان اینکه آیت‌الله مصباح یزدی مؤسس علوم انسانی اسلامی در ایران به شمار می روند گفت: اندیشه ایشان امروز نه تنها در ایران بلکه کشورهای دیگر هم مورد بحث است و مقام معظم رهبری هم در مورد ایشان تعابیر فقیه، فیلسوف و حکیم، استاد فکر و … را به کار برده اند.

وی افزود: ویژگی مهم ایشان سلوک معنوی با استفاده از سالکان الهی بود و سال‌ها از محضر آیت‌الله العظمی بهجت بهره بردند و این سلوک معنوی را ادامه دادند؛ علامه مصباح فقط فیلسوف و فلسفه‌دان نبودند و نگاه انتقادی هم داشتند به فلاسفه‌ای چون ملاصدرا و ابن سینا نگاه انتقادی هم داشتند.

وی گفت: در حوزه های علمیه یک روزی ما کسانی را نداشتیم که علوم انسانی را بفهمند ولی الان در موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی استادتمام داریم و کسانی داریم که نظریه‌پرداز هستند و باید قدردان این مسائل باشیم و نگوییم کاری در علوم انسانی اسلامی نشده است.

وی افزود: ویژگی دیگر علامه مصباح شاگردپروری است؛ ایشان چهار نسل بعد از خودش را تربیت کرد و حتی در اواخر عمر هم استادی نوجوانان را هم بر عهده داشتند؛ تا اواخر عمر هم دست هدایت بر سر جوانان و نوجوانان داشتند و با حوصله سؤالات این نسل را پاسخ می‌دادند. واقعا این مرد با تواضع و فروتنی رفتار می‌کردند و گاهی اوقات به نوجوانان توجه بیشتری هم داشتند.

خسروپناه گفت: علامه مصباح یزدی از حکمرانی علم و اجرا برخوردار بود و حکمرانی علم و عمل در منظومه فکری علامه مصباح چندین ویژگی داشت که فقط نام می‌برم؛ اولین ویژگی فراگیری علوم حوزوی و جدید با بهره‌بردن از فقها و علمای متفکر و مجتهد بود؛ استاد مصباح علاوه بر علوم حوزوی که از امام و علامه طباطبایی بهره بردند به مطالعه زبان انگلیسی و فرانسه و علوم اجتماعی و روان‌شناسی و … پرداختند و این درس برای همه ماست.

دبیر شورای عالی انقلااب فرهگی تصریح کرد: ایشان نظریه‌پرداز هم بودند و در مباحث فلسفه و علوم اجتماعی مانند جامعه‌شناسی و مدیریت و … نظریه‌پردازی می‌کردند راز  آن در روشمندی دانش و علم ایشان بود؛ ایشان در علم، روشمند بود تا قبل از ایشان افرادی در مورد علوم انسانی مطالبی بیان می‌‍‌کردند ولی نظریه‌پرداز نبودند.

وی ادامه داد: ویژگی دیگر ایشان مدیریت علمی و اجرایی ایشان بود که باید این مدیریت تدوین و در حوزه استفاده شود؛ ایشان سیاستمدار ولایی بود و اینطور نبود که بگوید در شان ما نیست که اظهار نظر سیاسی بکنیم.

وی تاکید کرد: کاملا در سیاست حضور داشتند ولی نه حزب‌مدارانه بلکه ولایتمدارانه و ایشان به معنای واقعی یک ایدئولوگ بود؛ اینکه ایشان را در تحزب خاصی محدود کنیم به جهان اسلام خیانت کرده‌ایم و حال که ایشان متفکر جهان اسلام برای آینده است.

وی تاکید کرد: تاسیس بنیاد باقرالعلوم و بعد موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی از ایده‌ها و طرح‌های مهمی بود که البته با هدایت و کمک و راهبری رهبر انقلاب شکل گرفت ولی یک موسسه آینده‌نگر بود که می‌تواند برای چند قرن آینده جهان اسلام تولید اندیشه و فکر بکند.

دبیر شورای عالی حوزه علمیه در پایان گفت: ولایتمداری نسبت به رهبری و امام از ویژگی‌های بارز ایشان بود؛ علامه مصباح غیرت دینی داشت و گاهی با حرص و جوشی که می‌خورد به شبهات پاسخ می‌گفت آن هم تا آخر عمر شریف و گاهی توان جسمی برای دیدن منابع نداشت و از دیگران کمک می‌گرفت و هر هفته پاسخ می‌داد در حالی که برخی گرفتار تساهل و مداهنه هستند.

علی مصباح: مساله علوم انسانی اسلامی در حقیقت پایه‌های نظام انقلاب اسلامی است

حجت الاسلام علی مصباح ضمن خیر مقدم به حاضران در این همایش اظهار داشت: امسال شورای عالی انقلاب فرهنگی ۱۲ دی سالروز رحلت علامه مصباح یزدی را روز ملی علوم انسانی اسلامی نامگذاری کرد و این نامگذاری به حق و به جایی بود که نقش برجسته مرحوم علامه به عنوان پیشگام اسلامی سازی علوم انسانی در عصر اخیر را به ما گوش زد می‌کند.

وی با بیان اینکه مساله علوم انسانی اسلامی در حقیقت پایه‌های نظام انقلاب اسلامی است گفت: انقلاب اسلامی نظامی بر آمده از تلاش‌ها، زحمات و خون‌های شهدایی است که برای نظام جمهوری اسلامی ریخته شده تا نظامی بر پایه اسلام بنا شود و جامعه‌ای تشکیل شود تا بر پایه آموزه‌ها، ارزش‌ها و احکام اسلامی در آن اجرا شود و الگو به جهان ارائه دهد. جامعه‌ای که خودش را وقف بندگی خدا کند و در همه ساحت‌های فردی و اجتماعی سعی داشته باشد تا آن چیزی که پروردگار برای سعادت بشر قرار داده اجرا کند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: امید است که پروردگار، ملت ایران را برای گام زدن در این مسیر الهی یاری دهد تا هم در تولید این علوم و هم در عمل کردن به آن و اجرای دستور العمل‌های اسلام در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی موفق کند.

لاریجانی: ذهن فوق ذهن یکی از مهم‌ترین مسائلی بود که علامه مصباح به آن پرداختند

محمدجواد لاریجانی در سخنانی در این همایش اظهار داشت: درد علمای سلف ما این بود که وقتی با یک دانش جدید روبرو می‌شدند ابتدا سعی می‌کردند آن را خوب بفهمند و به آن تسلط پیدا کنند سپس وارد نقد و اصلاح آن شوند که نمونه آن مرحوم فارابی است که معارف یونانی را فهمید و به نوآوری آن پرداخت؛ در علوم انسانی نیز باید همین مسیر را پیش برویم.

وی بیان کرد: علوم تا حدود قرن شانزدهم به علوم انسانی و طبیعی تقسیم نشده بود اما از قرن شانزدهم که گالیله کشف بزرگی انجام داد و مدعی شد اجسام در خلاء، صرف نظر از جرمشان به صورت مساوی حرکت می‌کنند باعث شد تحول بزرگی در فهم علوم طبیعی به وجود بیاید و این مهم با اکتشافات ریاضیات نیز همراه شد تا اینکه نیوتن هم کتاب عظیم خود را نوشت و غوغایی در علوم طبیعی اتفاق افتاد.

وی اظهار داشت: این غوغایی که در علوم طبیعی ایجاد شد باعث شد دانشمندانی که در علوم دیگر مانند تاریخ، سیاست و اخلاق کار می کردند  بگویند مدل کار ما نیز باید همانند مدل دانشمندانی باشد که در حوزه علوم فیزیک کار می‌کنند؛ بنابراین تقلید از روش آنان آغاز شد و پرچمدار آنان هابز بود که می‌خواست فلسفه و علم سیاست را همانند کتاب فیزیک و روش‌های فیزیکی پیش ببرد و این اشتباه بود.

این فعال سیاسی ادامه داد: به تدریج دانشمندان متوجه شدند این روش تقلید از فیزیکدانان کار را پیش نمی‌برد و اشکالات زیادی دارد و علوم مختلف را زمین گیر می‌کند، از اینجا بود که علوم انسانی و طبیعی پیدا شد. در این زمان بود که دانشمندان به این نتیجه رسیدند که علوم طبیعی علومی است که موضوع آن پدیده‌های طبیعی و علوم انسانی موضوع بحثش بر محور مساله افعال ارادی انسانی تعریف می شود.

وی اضافه کرد: همانگونه که ماده محور اصلی علوم طبیعی است فعل ارادی آدمی نیز محور اصلی علوم انسانی می‌شود؛ فعل ارادی انسان دارای یک هسته داخلی است که هسته ذهنی فعل را تشخیص می‌دهد و  فعل ارادی انسان یک قسمت بیرونی نیز  دارد که به صورت علم فیزیکی ظهور پیدا می‌کند بنابراین تمایز افعال به تمایز هسته درونی است.

لاریجانی عنوان کرد: فعل ارادی در واقع دو ویژگی دارد نخست تحقق اراده است که انسان تصمیم می گیرد کاری را انجام دهد و دیگر اطلاع خود انسان از مقاصدی است که دارد این اولین نمونه علم حضوری است؛ یکی از مباحثی  که مرحوم علامه مصباح یزدی در علم حضوری به آن تکیه داشتند همین ذهن فوق ذهن بوده است.

وی با بیان اینکه عالمان غرب سکولار هستند گفت: شیخ الرییس معتقد است که اراده انسان به دو نوع طبیعی و انسانی تقسیم می شود. اراده طبیعی در گیاه و حیوانات وجود دارد و رویه ای است برای مثال از دانه گندم تنها گندم رشد می کند اما اراده انسانی فراتر از آن است و رویه ندارد. در وجود انسان سه موتور محرک قوی با عنوان قدرت، شهوت و طلب ثروت است که اگر این سه مورد در وجود آدمی فرمانده شود بهتر می توان در انسان اراده رویه ای داشته باشیم.

وی در پایان گفت: امروزه علوم انسانی بر اساس مفهوم ارادی فردی و جمعی شکل گرفت و ورود ما به معارف انسانی بر اساس تقسیم بندی و نوع عمل ها است. بنابراین عمل ولایی در شوون مختلف فهم انسان از وضعیت، مقاصد او، انتخاب مسیرهایی که می خواهد در انجام عمل و قیام به آن داشته باشد جریان پیدا می کند.  عمل ولایی در زندگی فردی و اجتماعی انسان جریان دارد و اگر انسان فهم درستی از این عمل ولایی داشته باشد می تواند بهترین گام ها را در این مسیر بردارد.