به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، نشست تخصصی نقد و بررسی کتاب «دستکاری در رسانه‌های اجتماعی» روز یکشنبه با حضور هادی خانیکی، استاد علوم ارتباطات ، حسین انتظامی، معاون توسعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، رضا نوروزپور، معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی،بشیر معتمدی، عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و مترجمان کتاب (عباس رضایی ثمرین و رسول صدرآهنگ) در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد.
خانیکی افزود: در ارتباطات، زمینه سنجی بسیار مهم است و زمینه ما یک جامعه ناراضی است. بخشی از نارضایتی طبیعی و جهانی است و به دلیل تغییرات جنسیتی، جمعیتی، نسلی و آموزشی در جامعه رخ داده است. اما در کنار این نارضایتی بخشی از جامعه احساس نابرابری می‌کند و می‌بیند در آموزش و شغل و سیاست و اقتصاد بی عدالتی وجود دارد.
وی ادامه داد: رسانه‌ها آیا بی عدالتی را بازتولید و تایید و مهندسی اجماع می‌کنند یا اینکه سعی می‌کنند برای ایجاد رضایت راهی پیدا می‌کنند؟ در هر دو اثر این مترجمان هسته مرکزی‌شان مساله ضرورت چرخش به سمت تولید رضایت واقعی است. این کتاب در کنار فیلترهای گذشته یک فیلتر دیگر به نام فیلتر یارانشی را اضافه می کند.
خانیکی گفت: همه ما درباره خواست مردم حرف می‌زنیم. ولی نمی دانیم این مردم چه کسانی هستند. آیا این مردم تکثیرشده خود ماست یا مردمی مستقل از ما هم وجود دارد؟
وی با اشاره به اهمیت مساله سواد رسانه‌ای بیان کرد: من نگرانی برداشت‌هایی که از سواد رسانه ای می شود هستم. آیا منظور این است که ما مالک حقیقت هستیم و دیگران نمی‌فهمند؟ یا این که سواد رسانه‌ای یعنی بفهمیم مخاطب ما از ما بیشتر و بهتر می‌فهمد؟
من دولتمرد نیستم ولی دولت یار هستم
خانیکی با بیان این که من دولتمرد نیستم ولی دولت یار هستم اظهار کرد: من وظیفه دارم به دولت کمک کنم. توصیه من این است که مراکز تحقیقاتی رسانه‌ها به عنوان نهاد واسطه باید موضوعات مختلف مطرح شده در این جلسه را به جامعه علمی و حاکمیتی ارجاع بدهند.
این استاد دانشگاه، جامعه پلتفرمی را در امتداد جامعه شبکه ای دانست و گفت: در جامعه شبکه‌ای ارتباط بالا به پایین به ارتباط افقی تبدیل و هر فرد معنادار شده است. به لحاظ نظری از دوره نظریه‌های تزریقی گذشته‌ایم. رسانه‌ها دیگر هر چیزی را بخواهند نمی‌توانند القا کنند. رسانه های جمعی پیام را تولید انبوه می کردند و به مخاطبان انبوه می رساندند. سپس وارد جامعه شبکه‌ای و جامعه پلتفرمی شدیم.
وی افزود: در جامعه پلتفرمی دستکاری این قدر بالا رفته که باید علیه اخبار جعلی متحد شویم. ولی اخبار جعلی فقط با تکنولوژی ایجاد نمی‌شود. جامعه ناراضی و بسته مستعد اخبار جعلی است. از داخل سیاست‌های بسته اخبار جعلی و فرهنگ زیرزمینی بیرون می‌آید. دسترسی به داده ها از وضعیت اجتماعی و فرهنگی و سیاسی متاثر شده است.
خانیکی ادامه داد: مخاطب فعال جامعه شبکه‌ای، دارد مخاطب منفعل و بی‌دفاع می‌شود. تحولات فناورانه که باعث گشایش شده بود، جامعه پلتفرمی را شکل داده است. قسمت فناوری را باید ببینیم که با ربات‌ها چه کار می کنند. اما مهم تر این است که ببینیم انسان و جامعه چه کار می‌کنند. این گونه نباشد که در فناوری گیر کنیم و فرهنگ و سیاست و اجتماع و اقتصاد را از یاد ببریم. چون آنها بیشتر موثر هستند.
درمان بسیاری از دردها شفافیت است
حسین انتظامی، معاون توسعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در سخنانی گفت: رسانه اجتماعی و رسانه جمعی دو پارادایم متفاوت هستند. در پارادایم نظریه‌ها تعریف می‌شوند و هر یک از این رسانه‌ها پارادایم و نظریه خودشان را دارند. به عنوان مثال در پارادایم رسانه های جمعی با توده طرف هستیم و رسانه‌ها امکان تاثیر گذاری بیشتر دارند. در پارادایم رسانه های اجتماعی دیگر چیزی به اسم دروازه‌بانی نداریم. اگر با اصول حاکم بر رسانه‌های سنتی بخواهیم برای رسانه‌های اجتماعی سیاستگذاری کنیم، با اختلال مواجه می‌شویم.
وی افزود: درمان بسیاری از دردها از نظر من شفافیت است. شفافیت به این معناست که پیش بینی پذیری داشته باشیم. در فضای جدید رسانه ای به راحتی می‌شود با اسم مستعار کار کرد. در این حالت مسوولیت پذیری کاهش پیدا می‌کند. هر چقدر به شفافیت دامن بزنیم نگرانی مسوولیت ناپذیری کمتر می‌شود.
پروپاگاندای محاسباتی و ایجاد دو قطبی در جامعه
نوروزپور در ادامه این مراسم با بیان این که پروپاگاندای رایانشی یا محاسباتی، ذهن و قلوب مخاطبان را دستکاری می‌کند، گفت: همان طور که در این کتاب آمده طراحان محتوا، حباب فیلتر درست می‌کنند تا مخاطب فقط با چیزی که مورد پسندش است مواجه می‌شود. به این روند اتاق پژواک و واقعیت موازی و سوگیری تایید هم می‌گویند. پروپاگاندای محاسباتی جوری محاسبه‌گری می‌کند که یک نفر کار دلخواه را در زمان دلخواه فرد طراح انجام دهد.
وی پروپاگاندای محاسباتی را شبیه به داستان شیر و خرگوش و مولوی دانست و بیان کرد: در آن داستان هم خرگوش برای شیر واقعیت موازی و اتاق پژواک و حباب فیلتر و فیک نیوز درست می‌کند. چون شیر هر آنچه خرگوش می‌گوید باور می‌کند.
نوروزپور افزود: یکی از تاثیرات منفی پروپاگاندای محاسباتی ایجاد دو قطبی در جامعه است. در این وضعیت انسجام ملی قربانی می‌شود و مراجع فکری از بین می‌رود. جامعه به لحظه ای می‌رسد که ممکن است با یک تلنگر به ته چاه برود.
راهکار برگشتن به دوران ماقبل رسانه های دیجیتال نیست
عباس رضایی ثمرین، یکی از مترجمان کتاب در ادامه جلسه، کتاب را حاصل یک تحقیق فراملی در ۹ کشور دانست و گفت: در گذشته یک اکوسیستم سنتی اطلاع رسانی داشتیم و این انتقاد وجود داشت که این ها ابزار قدرت و شرکت‌های بزرگ شده‌اند. با آمدن رسانه‌های مدرن انتظار این بود که انحصار شکسته شود. به تدریج با توجه به نقص‌های ذاتی پلتفرم‌ها امکان نابرابری ایجاد شد که گفت‌وگوها را جهت‌دار کنند. دستکاری افکار عمومی اینجا اتفاق افتاد.
وی با تاکید بر این که نوعی آلودگی اطلاعاتی دارد اتفاق می‌افتد توضیح داد: حجم زیادی از اطلاعات درست و نادرست به گونه‌ای در هم تنیده می‌شوند که تشخیص سخت می‌شود. امروز با الگوریتم‌های هوشمند طرف هستیم که اطلاعات را دستکاری می‌کنند. در این پلتفرم‌ها معلوم است که شما به چه موضوعاتی علاقه دارید و این‌گونه حباب اطلاعاتی تولید می‌شود. در این شرایط هر تلاشی برای ایجاد همبستگی سرکوب می‌شود. موضوع بعدی تضعیف اعتماد اجتماعی است. وقتی شهروندان در معرض اطلاعات متناقض قرار می‌گیرند یک نوع بدبینی فراگیر در کشور شکل می‌گیرد.
رضایی ثمرین با یادآوری این که در این کتاب تجربیات کشورهای مختلف آمده است گفت: راهکار برگشتن به دوران ماقبل رسانه های دیجیتال نیست. کشورهایی مختلف به عنوان راهکار کمپین‌های چندوجهی طراحی کردند. مثلا پلتفرم‌ها را در چارچوب قوانینی پاسخگو کردند. همچنین کمپین‌های راستی آزمایی باید گسترش پیدا کند.
به گزارش ایرنا، این نشست به بهانه‌ی چاپ سوم کتاب «دستکاری در رسانه‌های اجتماعی» نوشته‌ی فیلیپ هاوارد و ساموئل وولی که با همکاری موسسه همشهری و دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها به چاپ سوم رسیده است با عنوان «مهندسی افکار در عصر دیجیتال» برگزار شد.