حدیث کسا که در آیه تطهیر آمده، یکی از برجسته‌ترین جلوه‌های الگوهای کمال انسانی در قرآن و سنت اهل‌بیت(ع) است. این حدیث دربردارنده پیام‌های عمیق معنوی و دینی است که جامعه را به سمت شناخت و پذیرش الگوهای کمال‌جویی فرامی‌خواند. در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام محمدباقر ساعی‌ور، استاد سطوح عالی حوزه و دانشگاه، مهم‌ترین پیام‌های حدیث کسا برای جامعه و نحوه معرفی الگوها و ارزش‌های معنوی مورد بررسی قرار گرفته است.
اهمیت حدیث کسا و الگوهای کمال
حجت‌الاسلام ساعی‌ور در این خصوص می‌گوید: حدیث کسا که در آیه تطهیر آمده، نه تنها در تاریخ اسلام بلکه در همه عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی نقش مهمی ایفا کرده است. این حدیث معرفی‌کننده اهل‌بیت(ع) به عنوان الگوهایی از کمال معنوی و انسانی است که علاوه بر جنبه‌های اخلاقی، در همه ابعاد زندگی از تعالی برخوردارند. این حدیث به ما می‌آموزد در جست‌وجوی الگوهایی باشیم که در تمامی ابعاد زندگی به کمال رسیده‌اند؛ چرا که کمال حقیقی تنها در بعد معنوی، اخلاقی و روحانی تجلی می‌یابد نه در جنبه‌های مادی زندگی.
ایشان در پاسخ به این پرسش که قرآن چگونه الگوهای انسان‌های کامل را معرفی می‌کند، توضیح می‌دهد: قرآن کریم به‌عنوان کتاب هدایت و راهنمای انسان‌ها، به نیاز فطری انسان به الگوهای کامل توجه داشته و در آیات مختلفی شخصیت‌های ویژه‌ای را به‌عنوان الگوهای متعالی معرفی می‌کند. به‌طور نمونه در آیه ۶۸ سوره آل‌عمران یا آیه ۲۱ سوره احزاب؛ خداوند حضرت ابراهیم(ع) و حضرت محمد(ص) را به‌عنوان الگوهای متعالی و کامل انسانی معرفی می‌کند که در تمام جنبه‌های زندگی به کمال رسیده‌اند. برای الگو انسان باید به دنبال کسانی باشد که نه تنها در دنیای مادی سرآمد هستند، بلکه در ابعاد معنوی و روحانی نیز نمونه‌هایی از کمال را ارائه می‌دهند. همچنین در آیات سوره تحریم، حضرت مریم(س) و حضرت آسیه(س) به‌عنوان الگوهایی بی‌نظیر معرفی می‌شوند. حضرت مریم(س) با پاکدامنی و عبودیت خالصانه و حضرت آسیه(س) با صبر و ایمان استوار در برابر ظلم، فراتر از جنسیت و محدودیت‌های اجتماعی نمونه‌های برجسته‌ای از کمال انسانی و ایمانی هستند.
چالش‌ها در انتخاب الگوهای صحیح
این استاد اخلاق در پاسخ به اینکه انسان‌ها چرا گاهی در انتخاب الگو دچار اشتباه می‌شوند، تشریح می‌کند: یکی از اشتباه‌های شایع در انتخاب الگو، جست‌وجوی کمال در جنبه‌های مادی همچون ثروت، قدرت یا زیبایی است. انسان‌ها گاهی تصور می‌کنند کمال در این امور نهفته است، در حالی که کمال واقعی در جنبه‌های معنوی و اخلاقی فرد نهفته است. این اشتباه‌ها می‌تواند منجر به انحراف انسان‌ها از مسیر صحیح رشد شود، چرا که کمال حقیقی از دیدگاه قرآن و اهل‌بیت(ع)، در پیروی از آموزه‌های الهی و معنوی نهفته است.
حجت‌الاسلام ساعی‌ور درخصوص نقش معصومین(ع) به‌عنوان الگو می‌افزاید: یکی از بزرگ‌ترین اشتباه‌ها در انتخاب الگو، این است فردی ممکن است تنها یک جنبه از کمال را در یک شخص بیابد و او را الگوی خود قرار دهد، در حالی که در سایر ابعاد زندگی‌اش نقص دارد. معصومین(ع)، به‌ویژه اهل بیت(ع) تنها کسانی هستند که در تمامی ابعاد زندگی به کمال رسیده‌اند. تمامی اهل‌بیت(ع) ازجمله حضرت علی(ع)، حضرت فاطمه زهرا(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع)، به‌عنوان نمونه‌هایی از کمال معنوی و انسانی در تمام ابعاد زندگی به‌شمار می‌آیند و پیروی از آن‌ها تنها راه رسیدن به کمال حقیقی است. آیه ۳۳ سوره احزاب یا همان آیه تطهیر این حقیقت را به‌خوبی بیان می‌کند «إِنَّمَا یُرِیدُ اللهُ لِیُذْهِبَ عَنکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَیُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیرًا» که تطهیر اهل‌بیت(ع) را از هرگونه آلودگی نشان می‌دهد و آن‌ها را به‌عنوان الگوهایی بی‌نظیر معرفی می‌کند.
تطهیر و کمال انسانی
ایشان اظهار می‌کند: یکی دیگر از اشتباه‌های انسان‌ها، پیروی از افراد نادرست به‌عنوان الگو است. گاهی رسانه‌ها یا جامعه، فردی را به‌عنوان الگو معرفی می‌کنند که در یک عرصه خاص موفق است، اما در دیگر جنبه‌ها دچار نقص‌هایی است. این الگوهای نادرست می‌توانند سبب انحراف افراد از مسیر درست شوند. ما باید از آنچه قرآن و اهل‌بیت(ع) به ما آموخته‌اند، به‌عنوان معیار کمال بهره بگیریم و تنها از معصومین(ع) به‌عنوان الگو پیروی کنیم تا از اشتباه‌ها و انحراف‌ها جلوگیری کنیم.
حجت‌الاسلام ساعی‌ور در توضیح حدیث کسا می‌گوید: یکی از مهم‌ترین پیام‌های حدیث کسا توجه به تطهیر و پاکی است. انسان برای رسیدن به کمال، باید از هرگونه آلودگی‌های مادی و معنوی پاک شود. در آیه تطهیر، خداوند اهل‌بیت(ع) را از هرگونه رجس و آلودگی تطهیر کرده است تا به‌عنوان الگوهای کمال برای انسان‌ها معرفی شوند. این تطهیر نه تنها پاکی از گناه، بلکه پاکی از تمامی آلودگی‌ها و نقص‌هاست. انسان باید در جست‌وجوی کمال، از تاریکی‌ها و فسادهای درونی خود عبور کند تا به نور الهی برسد.
این کارشناس دینی در ادامه در پاسخ به اینکه چه اهداف و آرمان‌هایی می‌تواند انسان را به کمال برساند، بیان می‌کند: اهداف انسانی تنها در سایه تزکیه نفس و تطهیر قلب از آلودگی‌های دنیوی قابل دستیابی هستند. انسان باید برای رسیدن به این آرمان‌ها، به دنبال الگوهایی باشد که در این مسیر گام برداشته‌اند و با تمرکز بر ویژگی‌های معنوی و اخلاقی خود، مسیر کمال را طی کند. در قرآن آمده است هیچ چیزی نباید از محبت خداوند و جهاد در راه او مهم‌تر باشد. تنها در سایه محبت خداوند و پیروی از آموزه‌های اهل بیت(ع) است که انسان می‌تواند به آرمان‌های الهی دست یابد.
خانواده سالم در حدیث کسا
این استاد حوزه و دانشگاه به مهم‌ترین پیام‌های حدیث کسا برای جامعه امروز نیز اشاره کرده و می‌گوید: یکی از مهم‌ترین این پیام‌ها خانواده سالم است. در این حدیث، آموزه‌های اخلاقی و معنوی به‌گونه‌ای مطرح می‌شود که روابط درون خانواده‌ها براساس ادب، احترام و رضایت الهی برقرار شود. با توجه به این حدیث، چگونگی گفت‌وگو، ارتباط سالم و نحوه تعامل در خانواده‌ها به‌طور مستقیم با معنویت و آموزه‌های دینی گره خورده است. این حدیث به مسلمانان یادآوری می‌کند روابط خانوادگی باید در راستای رعایت حقوق یکدیگر، ادب، نزاکت و جذب رضایت الهی باشد. این حدیث نه‌تنها به روابط میان اعضای خانواده و جامعه اشاره می‌کند، بلکه ارتباط با خالق و خلق را نیز مورد تأکید قرار می‌دهد. نورانیتی که در خانواده اهل‌بیت(ع) به تصویر کشیده می‌شود، به‌طور عمودی و در مسیر جذب رضایت الهی قرار دارد. این نورانیت نه تنها به تکمیل روابط درون خانواده و جامعه کمک می‌کند، بلکه به سمت درک و پذیرش حقوق دیگران و ادب در تعاملات انسانی می‌انجامد. در واقع، ارتباط سالم با خداوند و توجه به حقوق همدیگر سبب می‌شود انسان‌ها در مسیر کمال معنوی قرار گیرند.
ایشان ادامه می‌دهد: حدیث کسا همچنین به پررنگ کردن ارزش‌ها و معرفی خانواده‌های ارزشمند به جامعه می‌پردازد. در این حدیث، پیامبر اکرم(ص) با استفاده از یک پارچه یا عبا، خانواده اهل‌بیت(ع) را به جامعه معرفی می‌کند. این معرفی نه تنها به معنای احترام و قدردانی از اهل بیت(ع) است، بلکه به‌نوعی به رسانه‌ای کردن و تبلیغ این افراد و خانواده‌ها به‌عنوان الگوهای برجسته در جامعه نیز اشاره دارد. این اقدام سبب می‌شود دیگران نتوانند به ستاره‌های ناقص یا الگوهای یک‌طرفه به‌عنوان نمونه‌های کامل و صحیح نگاه کنند. بدین‌ترتیب، حدیث کسا نقش مؤثری در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و اخلاقی جامعه ایفا می‌کند. این حدیث ارتباط معنویت و اخلاق را با خداوند و وحی به نمایش می‌گذارد و نشان می‌دهد معنویت و اخلاق بدون ارتباط با خدا و وحی نمی‌تواند ریشه‌دار و پایدار باشد. مکتب‌های امروزی که به‌نام مکتب انسانیت مطرح می‌شوند، در حقیقت به‌نوعی انداختن تیری در تاریکی هستند، زیرا بدون نور وحی و هدایت الهی، تشخیص خوبی‌ها و بدی‌ها برای انسان‌ها سخت و حتی غیرممکن است. با نور خداوند است که انسان‌ها می‌توانند خوبی‌ها و بدی‌ها را در جای خود قرار دهند و اخلاق را به‌طور صحیح و پایدار درک کنند. بنابراین، دین است که اخلاق را تعریف و پایه‌گذاری می‌کند. اگرچه ممکن است فردی بدون دین هم اخلاق‌مدار باشد، اما این اخلاق بدون پشتوانه و ریشه خواهد بود و نمی‌تواند دوام داشته باشد. در حدیث کسا ارتباط معنویت و اخلاق با خدا و وحی به‌وضوح دیده می‌شود. این حدیث به‌طور مستقیم تأکید می‌کند اگر انسان‌ها بخواهند در اخلاق و معنویت به کمال برسند، باید ارتباط خود را با خداوند برقرار کنند. تنها در سایه دین و وحی است که می‌توان اخلاقی واقعی و پایدار را پرورش داد.
حجت‌الاسلام ساعی‌ور در پایان می‌گوید: حدیث کسا به ما می‌آموزد تنها در پیروی از الگوهای حقیقی و کامل می‌توان به کمال انسانی و معنوی دست یافت. این الگوها نه تنها در ابعاد فردی بلکه در تمامی ابعاد زندگی می‌توانند به عنوان راهنمایی برای رسیدن به سعادت و رضوان الهی قرار گیرند. جامعه‌ای که به این الگوها پایبند باشد، می‌تواند در مسیر پیشرفت و کمال حقیقی قرار گیرد و از اشتباه‌ها و انحراف‌ها دوری کند.