فاطمه ضیافتی فرامرزی: به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ،هشتمین نشست از سلسله جلسات نقد و پژوهش در ادبیات کودک عصرگاه سه‌شنبه 13 آذر با حضور جمعی از نویسندگان و ناشران به میزبانی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان برگزار شد.
این جلسه اختصاص به نقد و بررسی کتاب «یک باغ پر از گل» به قلم «پیوند فرهادی» داشت؛ اثری متفاوت که تلاش می‌کند از دریچه شعر مفاهیم دینی را به صورت غیرمستقیم به خردسالان آموزش دهد چنانکه او در مقدمه کتاب تازه منتشر شده خود در وصف اهمیت ارایه چنین آثاری می‌نویسد: در کشور ما به دلیل غلبه اندیشه دینی و اعتقادات قلبی تربیت دینی خردسالان و آشناسازی آنها با ارزش‌ها و باورهای مذهبی و اخلاقی همواره از دغدغه‌های مهم خانواده‌ها و مراکز آموزشی و به طور کلی متولیان آموزش بوده است. از طرف دیگر، به دلیل جذابیت و ظرفیت موجود در شعر و سرود و ترانه‌ها همیشه از این هنرها به عنوان وسیله‌ای برای آموزش مسائل مختلف به کودکان در سال‌های قبل از دبستان استفاده شده است.
و در ادامه مقدمه خود بر کتاب «یک باغ پر از گل» تاکید می‌کند: این نیازمندی به آموزش از سویی و اقبال عمومی به شعر از سوی دیگر سبب شده که به ویژه در سال‌های اخیر شاهد انتشار تعداد زیادی کتاب‌های شعر خردسال با موضوع‌های مختلف مذهبی باشیم. کتاب‌هایی که گاه آن‌قدر شتاب‌زده و غیراصولی به موضوع آموزش پرداخته‌اند که به طور کلی جنبه هنری و شاعرانگی شعر خردسال را نادیده گرفته و بدون توجه و شناخت به نیازهای روحی مخاطب، به آثار بسیار ضعیفی در این حیطه تبدیل شده‌اند».
اما این سطور که تنها بخشی از مقدمه نسبتا طولانی نویسنده کتاب را تشکیل می‌دهند، صرفا روایتگر یک دغدغه فردی نیست، بلکه می‌توان آموزش غیرمستقیم مفاهیم دینی را می‌توان به عنوان یکی از اصلی‌ترین مسایلی دانست که همواره فکر نویسنده، شاعر و البته ناشر تخصصی حوزه کودک را به خود معطوف کرده است چنانکه در این نشست نیز بسیاری از اصحاب قلم حضور داشته و نسبت به این مساله تاکید داشتند که در ادامه دیدگاهشان را نسبت به این کتاب و موضوع‌اش می‌خوانید:
روشن نگاه داشتن چراغ انجمن از نگاه سیدعلی کاشفی خوانساری
در ابتدای این نشست و پیش از آنکه حاضران نظرات خود را نسبت به کتاب «یک باغ پر از گل» مطرح کنند، «سیدعلی کاشفی خوانساری» نویسنده نام‌آشنای کتاب کودکان در مورد انجمن نویسندگان کودک و نوجوان و سابقه فعالیت این انجمن به بیان نکاتی پرداخت و اظهار کرد: این انجمن در واقع یک نهاد غیردولتی است که 28 سال از عمرش می‌گذرد و تا به امروز 800 نفر از شاعران، قصه‌نویسان و مترجمان ادبیات کودک و نوجوان به عضویت آن درآمده‌اند.
وی ادامه داد: نویسندگان، شاعران و مترجمان حوزه ادبیات کودکان عضویت در این انجمن را صرفا بر اساس مسوولیت اجتماعی و به منظور روشن نگاه داشتن چراغ یک انجمن برای حمایت از فعالان این عرصه می‌دانند؛ در نتیجه بنا بر ضرورتی که در زمینه نقد، پژوهش و مطالعات زیبایی‌شناختی آثار مربوط به حوزه کودکان احساس می‌شد؛ انجمن نویسندگان کودک و نوجوان چندماهی است که جلسات نقد و بررسی کتاب را آغاز کرده و هر دو هفته در محیطی صمیمی این نشست‌های صمیمی را با حضور نویسندگان و شاعران برگزار می‌کند؛ ضمن اینکه یکی از اهداف مهم انجمن تاکید بر این مساله است که ایده و نظر از قاب ذهن روی کاغذ بیاید و اساسا فردی که چنین رویکردی داشته باشد همواره یک قدم جلوتر خواهد بود چراکه دست به قلم برده است.
توضیحات پیوند فرهادی درباره کتاب «یک باغ پر از گل»
اما ادامه این نشست اختصاص به سخنان «پیوند فرهادی» نویسنده کتاب «یک باغ پر از گل» داشت.
وی در ابتدا با اشاره اینکه اولین کتاب خود را در سال 1383 منتشر کرده است، گفت: در طول بیست سال فعالیت و نوشتن، همواره همه تمرکز من در حوزه شعر خردسالان بوده است که البته یکی از اصلی‌ترین دلایل این مساله به دایر کردن مهدکودکی بود که به همراه مادرم دایر کردیم؛ آنجا تمرکز من روی خردسالان و بچه‌های پیش‌دبستانی بود در نتیجه بیشتر آثارم برای این گروه سنی نوشته شده است؛ هرچند که مقالات پراکنده‌ای نیز با محور نقد آثار و اشعار مربوط به این گروه سنی داشته‌ام که در ماهنامه نقد منتشر شد و در نهایت اینکه سبک‌شناسی شعر خردسال موضوع دفاع پایان‌نامه کارشناسی ارشد من بود.
این نویسنده حوزه کودک همچنین در مورد اختصاص محتوای این کتاب به گروه سنی کودک و قید سنی که در اثر بر آن تاکید شده است، توضیح داد: گاهی بچه‌هایی هستند که در سنین پایین‌تر و خردسالی قرار گرفتند اما می‌توانند اشعار را حفظ کرده و درک کنند اما در مقابل بعضی دیگر از کودکان که چندسال از آنها بزرگتر هستند این قابلیت را ندارند؛ من در واقع بر اساس تجربه عملی که در مهدکودک با بچه‌ها داشتم به این نتیجه رسیدم که مساله گروه سنی را مطرح کنم و البته تاکید دارم که هیچ ادعای علمی در مورد کتابم نداشتم و تجربه را معیار قرار دادم؛ از سوی دیگر موضوعی که اهمیت بسزایی دارد این است که ما در عرصه شعر کودک خیلی نیاز به کار داریم و تجاربی که داشتیم ثبت نشده است.
فرهادی با بیان اینکه در سطح مهدکودک‌ها، مراکز آموزشی ویژه کودکان و مهدهای قرآنی کمتر شاهد این هستیم که اشعار متناسب با این گروه سنی ارایه شود، افزود: می‌توان گفت شعر ناب و تخصصی برای گروه سنی خردسال اندک است و آنچه که داریم به دست مخاطب واقعی نمی‌رسد، شاهد مثال هم مهدهای کودک و کلاس‌های شعر کودک هستند که کافی است سَری بزنید تا متوجه شوید که در این مراکز چه اشعاری ارایه می‌شود، اولا بسیاری از این سروده‌ها قدیمی هستند و تناسب با فضای زندگی کودک امروز ندارند؛ مساله دوم این است که افراد متخصص در حوزه شعر کودک که اتفاقا اشعار زیبایی در این عرصه سروده‌اند، اشعارشان به این مراکز نمی‌رسد، کسانی که عمر خود را صرف این حوزه کردند.
نویسنده کتاب «یک باغ پر از گل» ادامه داد: همه این موارد منجر به این شد تا یادداشت‌برداری‌های خود را آغاز کنم و این کتاب را در فرآیندی چندساله آماده کنم؛ هدف من این بود که اشعار را با معیار مناسبی به دست مربی و والدین برسانم، به بیان بهتر با یک معیار ساده این سروده‌ها را آماده کنم تا والدینی که چندان هم در مورد شعر اطلاعی ندارند اما در عین حال علاقه‌مند هستند تا کتاب شعری همسو با مفاهیم دینی را برای فرزندشان تهیه کنند با محدودیت مواجه نباشند؛ به هرحال باید بپذیریم که آثار اندکی در این زمینه وجود دارد و این روزها به اندازه‌های کتاب‌های شعر ضعیف منتشر می‌شود که گویا دیگر به همین راحتی نمی‌شود به اثر مورد نظر و تخصصی دست یافت.
فرهادی همچنین در مورد علت انتخاب اشعاری با موضوع مفاهیم دینی ویژه کودکان در کتاب «یک باغ پر از گل» گفت: من احساس کردم که در این زمینه آسیب‌پذیرتر هستیم و گویا افرادی که تخصص ندارند به خود اجازه ورود به این عرصه را داده‌اند؛ البته نتیجه‌اش هم این شد که بعضا بچه‌ها از دین زده شدند و این اتفاق ثمره کار افرادی است که تخصص ورود به این عرصه را ندارند؛ بنابراین با نوشتن کتاب «یک باغ پر از گل» می‌خواستم شناختی از شعر خردسال به مخاطب ارایه کنم به ویژه که شعر خردسالان حتی در جشنواره‌ها و نشریات نیز همواره دیوارش کوتاه‌تر است در حالی که فعالان این حوزه می‌دانند که سرودن شعر برای خردسالان بسیار سخت است؛ متاسفانه در بسیاری از موارد افرادی که متخصص شعر نوجوان و بزرگسال است از راه می‌رسد و کتاب‌های شعر خردسالان را بررسی می‌کند که این خود ضربه‌زننده است؛ با این وجود امیدوارم که شعر خردسال بالاخره جای خود را پیدا کند و این کتاب قدم کوچکی در تحقق این هدف باشد.
نقد و نظر وحید نیکخواه آزاد
در این نشست «وحید نیکخواه آزاد»، چهره پیشکسوت ادبیات کودک، کارگردان، تهیه‌کننده و موسس خانهٔ هنر و ادبیات کودکان و نوجوانان خطاب به «پیوند فرهادی» نویسنده کتاب «یک باغ پر از گل» گفت: این کتاب به نوعی سرگردان بین آموزش دادن، توضیح دادن و معرفی نمونه به مخاطب مانده است؛ بحث این است که شعر مذهبی و دینی باید چه رویکردی داشته باشد؛ این اثر باید با گفت‌وگو با افرادی که در حوزه شعر کودک کار کردند یک کار پژوهشی شود اما با خواندن این اثر چنین حسی به من دست نداد که حوزه شعر کودک وضعیت خوبی ندارد، اتفاقا انگار کتاب القای یک وضعیت خوب و ایده آل را دارد.
نقد و نظر دکتر «کمال شفیعی»
بخش دیگر نشست با صحبت‌های «کمال شفیعی» نویسنده و پژوهشگر ادامه یافت.
وی گفت: رشته من روان‌شناسی است و از این بُعد هم بحث خود را آغاز می‌کنم؛ هیچ انسانی از ابتدا یک بیمار روانی نبوده است، او یک آدم سالم بین افراد ناسالم بوده که به چنین وضعیتی دچار شده است، مثلا بین خانواده ناسالم بوده و در نتیجه ما باید اول خانواده را اصلاح کنیم؛ از سوی دیگر بسیاری از نظریه‌پردازان حوزه روان‌شناسی از جمله «پیترسون» قایل به این رویکرد هستند که کودک باید کودکی کرده و مولفه‌های مختلفی را تجربه کنند، اما هژمونی سلطه حتی برای فروش اسباب‌بازی باربی یا اسلحه، هویت جنسی برای کودکان تعیین می‌کند و آنها را از کودکی‌شان جدا می‌کند؛ اینجاست که اگر هنر تبدیل به ابزار شود خطرناک‌تر از بمب است؛ به نظر من کتاب «یک باغ پر از گل» اثری متفاوت با نگاهی ظریف به حوزه شعر کودک است.
وی در ادامه به دغدغه خود برای ترویج فرهنگ مطالعه بین کودکان و نوجوانان اشاره کرد و گفت: تقریبا 15 سال است که به یمن فضای مجازی مناطق محروم را شناسایی و تاکنون 65 کتابخانه روستایی را حمایت و تجهیز کرده‌ایم، سال گذشته در یکی از مدارس محروم اسدآباد در استان همدان کتابخانه‌ای راه انداختم و همانجا قول دادم که اگر هرجایی مردم بتوانند فضایی را مهیا کنند من حاضرم 400 جلد کتاب هدیه بدهم؛ من با توجه به تجربه کودکی‌ام خوب می‌دانم که یک کتاب خوب حتی اگر یک جلد باشد چه‌قدر می‌تواند در زندگی یک شهرستانی موثر باشد؛ بنابراین تلاش می کنم بهتریم کتاب‌ها را بخرم که ارزش مطالعه داشته باشند و دارای بار ادبی باشند.
این نویسنده همچنین اعلام آمادگی کرد که اگر آموزش و پرورش امکاناتی را در مدارس فراهم کند و میز و صندلی و قفسه برای کتابخانه را در اختیار مدرسه‌های محروم قرار دهد، او حاضر تا برای این مدارس تا 400 جلد کتاب تهیه و اهدا کند.
نقد و نظر محمدرضا اسدزاده
در بخش دیگری از این نشست «محمدرضا اسدزاده» با اشاره به ماجرای آشنایی و مطالعه کتاب «یک باغ پر از گل» گفت: من این اثر را در جمعی به نام «کتابخانه کوچک مهربانی» یافتم و خواندم؛ آنچه که در مورد این اثر توجه‌ام را جلب کرد رگه‌های نقد این کتاب نسبت به حوزه شعر دینی کودکان است که بسیار ارزشمند بوده و جای تقدیر دارد؛ فکر می‌کنم این رگه‌ها می‌توانند سرفصل‌های یک منشور برای گزار از وضعیتی باشند که در نظام آموزشی ما وجود دارد.
این پژوهشگر و فعال رسانه‌ای ادامه داد: از جمله نکات دیگری که در این اثر توجه‌ام را جلب کرد تفکیک دین از مذهب بود؛ رویکردی که 10 تا 15 سال است که در کشورهای مختلف جهان اسلام از مالزی گرفته تا این اواخر در امارات شاهد هستیم، حتی در کشور آذربایجان آموزش‌های مذهبی را برای سنین 15 سال و حتی بعضا تا 18 سال ممنوع کردند؛
وی تصریح کرد: نکته دیگر به قسمت پایانی کتاب «یک باغ پر از گل» برمی‌گردد که به نظر من بعضا نقض برخی بندها است، مثلا یکی از اشعار در مورد مبعث، دیگری در مورد زیارت و ... است؛ سوال اینجاست که چه‌طور به خردسال بفهمانیم که زیارت چیست؛ مبعث چیست؛ این مفاهیم والا را برای خردسال چگونه توضیح دهیم؟
پاسخ پیوند فرهادی به نظرات
در بخش دیگری از این نشست «پیوند فرهادی» در پاسخ به نظرات اسدزاده اظهار کرد: واقعیت آن است که من آن‌قدر نوشته‌های مختلف به اسم شعر را خوانده‌ام که فکر می‌کنم حتی همین سطح اشعار ارایه شده در این کتاب نیز می‌تواند نجات‌بخش این عرصه باشد؛ ضمن اینکه در رابطه با مثالی که در مورد مبعث زدید باید بگویم که حداقل‌اش آن است شعری که در این کتاب با موضوع مبعث درج شده از سوی شاعری بوده که اصول شعر را می‌داند و مخاطب خردسال را می‌شناسد و این در حالی است که امروز بسیاری از آثار ویژگی‌های حداقلی را ندارند حتی در در آثار ارایه شده در مدارس و این درد جامعه ما محسوب می شود، پس باید قدمی در این راستا برداریم و این دوره گذار را سپری کنیم.
نقد و نظر مهدی الماسی
ادامه این نشست با ارایه نظرات «مهدی الماسی» نویسنده و شاعرکودک همراه بود.
وی با بیان اینکه اساسا در حوزه کتاب خردسالان کارهای اندکی ارایه شده است، گفت: در واقع آن قسمت هم که کاری انجام شده بخشی بوده که صرفا برای پول در آوردن در نشر ایران بوده است که طی آن ضعیف‌ترین نوشته‌ها را به اسم شعر به خورد بچه‌ها دادند؛ بنابراین معتقدم که در چنین شرایطی لازم بود که اثری مثل کتاب «یک باغ پر از گل» ارایه شود، این اثر شروع خوبی بود به ویژه که جامعه مباحث دینی را درخواست می‌کند.
این نویسنده کودک ادامه داد: از سوی دیگر یکی از نکاتی که توجه مرا در این کتاب به خود جلب کرد تجربه زیسته نویسنده و حضور او در مهدکودک و مواجهه با بچه‌ها بود که ای کاش این بخش به شکلی مستندتر در کتاب مطرح می‌شد؛ اما امیدوارم که این اثر مقدمه‌ای برای کتابی باشد تا در سطح مهدکودک‌ها پخش شود، کتابی کاربردی‌تر که ذیل آن توجه به سمت این مساله سوق داده شود که شعر خوب در حوزه خردسال چیست و اینکه صرفِ داشتن ریتم و آهنگ به معنای خوب بودن و قابل قبول بودن شعر کودک نیست.
در ادامه «خدیجه میرخانی» از اعضای شورای کتاب کودک نیز در مورد کتاب «یک باغ پر از گل» گفت: من و همکاران ربع قرن است که در گروه ادبیات دینی شورا فعالیت داریم و جای آثاری از این دست همواره خالی بوده است، در این سالها کتاب‌های مختلفی به دست ما رسیده که نَه تنها شعر نبوده که حتی یک اثر آهنگین قشنگ هم نبوده است، بنابراین جای آثاری نظیر آنچه که امروز در مقام نقد و بررسی آن هستیم در حوزه ادبیات کودک خالی بود و خوشحالم این اثر منتشر شده است.
نقد و نظر محمد گودرزی دهریزی
در ادامه «محمد گودرزی دهریزی» نویسنده کودک در مورد جلسات نقد انجمن نویسندگان کودک و نوجوان اظهار کرد: از محاسن این انجمن اظهار نظر بدون تعارف است، ویژگی که در بسیاری از محافل ما وجود ندارد و از متغیرهای جدی افت ادبیات کودک محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: من کتاب «یک باغ پر از گل» را به در اتوبوس خواندم اما با دقت به طوری که به نویسنده گفتم با حاشیه‌هایی که نوشتم در صورت تجدیدچاپ این اثر گویی یک ویراست جدید ارایه شده است؛ در هر صورت این اثر واقعا ارزشمند بود چراکه بیشتر کتاب‌هایی که در این حوزه منتشر شده بود کشکول‌وار بودند، اینکه نویسنده آمده بود و روی هرکدام از اشعار تحلیلی ارایه کرده بود قابل توجه بود.
این پژوهشگر افزود: یکی از مسایل مهمی که باید در حوزه نویسندگی برای گروه سنی خردسال به آن توجه کنیم این است که این سن گستره وسیعی دارد و باید تکلیف خودمان را شمخص کنیم چراکه هرچه از ادبیات نوجوان به سمت سنین پایین می‌آییم قاعده آن است که واژه‌ها ساده‌تر باشند؛ اما اینکه یک دفعه بیاییم و به ادبیات بچه‌های صفر تا دو سال می‌رسیم باید قاعده وارونه شود اتفاقا (نباید) از واژه‌های ساده استفاده شود چراکه ساختار ادبیات صفر به اضافه دو سالگی حساس است چون آنجاست که بیش‌از صد میلیارد نورون مغزی شکل می‌گیرد و هر واژه ای که کودک بشنود بین این نورون‌ها لانه‌گزینی خواهد کرد، در نتیجه هرچه‌قدر که فرد در این سن در معرض واژگان معمولی باشد در آینده دچار افت تحصیلی می‌شود و هر اندازه در معرض واژه های نایاب باشد شرایط متفاوتی تجربه خواهد کرد.
گودرزی دهریزی تصریح کرد: نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که در نوشتن چنین آثاری حتی اگر قرار است که ساده بنویسید باید جنبه آکادمیک بودن نثر را مورد توجه قرار دهید، در این کتاب بعضا توصیف‌ها و ارزش‌گذاری‌ها را می‌بینیم در حالی که در مثالات علمی است که صرفا توصیف می‌کنیم؛ باید یک وحدت رویه را در کتاب شاهد باشیم، از سوی دیگر برخی ارجاعات در کتاب ارایه شده که درست نیست و امید است در چاپ های بعدی اصلاح شوند.
حضور چهره های گوناگون ادبیات کودک در این نشست
گفتنی است: در این نشست «قدرت الله نیک‌بخت» دبیر انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و مدیر مسئول انتشارات «قو»؛ «فتح‌الله فروغی» مدیر نشر «شورا»؛ «شهلا انتظاریان»، «لعیا شیرازی»، «کمال شفیعی»، «محمدحسن محمدی»،«محمد گودرزی دهریزی»، «مهدی الماسی»، «علیرضا مرتضوی کرونی» از نشر «فرهنگ و هنر» از نویسندگان و شاعران کودک و همچنین «حسن نوروزی» نویسنده افغانستانی حضور داشتند.
∎