به گزارش سرویس حوزه و روحانیت خبرگزاری رسا، حجت‌الاسلام مهدی علیزاده، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم امروز دوشنبه ۱۲ آذرماه در گفت‌وگو با خبرنگاران به معرفی فصلنامه «معنویت-پژوهی اسلامی» پرداخت و اظهار کرد: فصلنامه «معنویت پژوهی اسلامی» - که پیش‌تر، عنوان «اسلام و مطالعات معنویت» را داشت- زیر نظر پژوهشکده اخلاق  و معنویتِ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بوده و فعالیت خود را از سال ۱۴۰۱ آغاز کرده است. چهار شمارۀ این مجله تاکنون در قالب دوفصلنامه، به زبان فارسی و به صورت الکترونیکی و چاپی منتشر شده و پنجمین شماره نیز در حال آماده¬سازی برای انتشار می باشد. بعد از انتشار شمار‌های اول و دوم، شورای عالی حوزه¬های علمیه رتبۀ علمی¬پژوهشی (ب) را به مجله معنویت¬پژوهی اسلامی اعطا کرد؛ از این رو اکنون تنها پذیرندۀ مقالات علمی-پژوهشی است.     

اهداف فصلنامه «معنویت پژوهی اسلامی»

وی درباره اهداف فصلنامه «معنویت پژوهی اسلامی» از ورود به عرصه مجلات علمی- پژوهشی افزود: این نشریه پس از بررسی و مشورت با متخصصینِ حوزه معنویت، چهار هدف را برای خود ترسیم کرده که این اهداف شامل؛ «استخراج و تبیین نظام‌مند معنویت اسلامی از منابع اصیل دینی؛ تبیین عقلانی ارکان و مؤلفه‌های نظام معنویت اسلامی، دفاع از آموزه‏ هاى آن و پاسخ‏گویى به شبهات مطرح در این حوزه؛ تبیین توانایی معنویت اسلامی از رهگذر پیرایش، بازنگری و بازسازی میراث، اندیشه و مواجید عرفانی و غنی‌سازی آن با تکیه بر سرمایه وحی، عقل، شهود و رو‌ش‌های تجربی و معرفی و تحلیل رویکرد‌ها و زمینه‌های جدید پژوهشی در عرصه مطالعات معنویت» می‌شود.

محور‌های مرتبط با فصلنامه «معنویت پژوهی اسلامی»

استاد حوزه و دانشگاه درباره محور‌های مرتبط با فصلنامه «معنویت پژوهی اسلامی» توضیح داد و گفت: مسائل مهم و محور‌هایی که مرتبط با موضوع مجله بوده و ما در این محور‌ها پذیرای مقالات اساتید، پژوهشگران و دانشجویان هستیم، شامل؛ «چیستی و مبانی معنویت اسلامی؛ نظریه‌ها و مدل‌های زیست معنوی در سنت اسلامی؛ معنویت اسلامی و سبک زندگی انسان معاصر؛ مدل قرآنی-روایی معنویت گرایی؛ معنویت اسلامی و کاربست آن در حوزه¬های مختلف (مثل سلامت، درمان، مدیریت، سیاست و...)؛ معنویت پژوهی در آثار عارفان مسلمان؛ جریان شناسی معنویت گرایی اسلامی؛ نسبت-سنجی معنویت با علوم اسلامی؛ بررسی و نقد ماهیت معنویت‌های نوظهور؛ بررسی و نقد مطالعات معنویت در غرب» است.  

وی تأکید کرد: پژوهش‌هایی که بر مطالعات معنویت اسلامی تمرکز داشته و جنبه‌های ایجابی آن را مطرح می¬کنند در اولویت قرار دارند.  

حجت الاسلام علیزاده درباره اینکه محققا‌نِ  چه رشته‌هایی می توانند در این عرصۀ پژوهشی مشارکت کنند، اظهارکرد: از آنجا که بخشی از قلمرو مطالعات معنویتی صبغۀ میان‌رشته¬ای دارد، طیف گسترده‌ای از محققان امکان مشارکت در این رشته را دارند. به طور خاص، محققان رشته¬های الهیاتی مانند تفسیر، حدیث‌پژوهی، اخلاق، فقه، کلام و فلسفه اسلامی و فلسفه های مضاف (مانند فلسفه دین، فلسفه اخلاق) افزون بر مطالعات ادیان می توانند وارد این عرصه پژوهشی شوند. همچنین در میان علوم انسانی، پژوهشگران رشته¬های علوم تربیتی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی و مردم‌نگاری می‌توانند مباحث معنویت را از زاویه تخصص خویش دنبال کنند.    

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به فرآیند دریافت، پذیرش و انتشار مقالات اشاره کرد و ادامه داد: نویسندگان لازم است مقالات خود را از طریق سامانه مجله به آدرس https://jsr.isca.ac.ir/ بارگذاری کنند. مقاله در ابتدا توسط دبیر تخصصی مجله مورد ارزیابی اولیه قرار می گیرد. اولویت داشتن موضوع مقاله، ساختار علمی-پژوهشی آن (چکیده علمی، بیان مسئله، اهمیت موضوع، روش تحقیق، پیشینه، نتیجه گیری و منابع) و همچنین تعداد کلمات که می‌بایست بین ۵۰۰۰ تا ۷۵۰۰ کلمه باشد، از جمله مواردی است که در ارزیابی اولیه کنترل می¬گردد. نکات ساختاری و استاندارد‌های شکلی که پژوهشگران ملزم به رعایت آنها هستند، در قسمت راهنمای نویسندگانِ سایت درج شده و لازم است پیش از ارسال مقاله، مورد نظر قرار گیرند.  

وی افزود: بعد از تأیید دبیر تخصصی، مقاله جهت بررسی و همچنین تعیین دو داور تخصصی، به سردبیر ارجاع داده می-شود. داوری مقالات به روش داوری همتا - دوسویه ناشناس- است؛ یعنی هویت نویسنده مقاله و داور برای طرفین مشخص نیست. پس از داوری، نتایج و دیدگاه اصلاحی داوران برای نویسنده ارسال شده، بعد از بازنگری توسط وی، داوران نظر نهایی خود را اعلام می¬کنند. پذیرش مقاله منوط به تأیید قابلیت انتشار آن توسط دست‌کم دو داور است که در این صورت در اولویت انتشار قرار می‌گیرد و بعد از آن مراحل ویراستاری و صفحه¬آرایی طی می¬شود.

وی تأکید کرد: مقالات مجله در پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز)، بانک اطلاعات نشریات کشور (مگیران)، پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی و سیویلیکا انعکاس یافته و در اختیار عموم قرار می‌گیرد.  

حجت الاسلام علیزاده به مزیت این دوفصلنامه بر دیگر‌فصلنامه¬ها اشاره و عنوان کرد: این دو فصلنامه اولین و تنها مجلۀ علمی-پژوهشی است که مستقیماً و به صورت متمرکز به مطالعات معنویت با رویکرد اسلامی می‌پردازد.

وی، در پاسخ به این پرسش که چه ارتباطی بین مطالعات معنویت و مطالعات عرفان و اخلاق برقرار است؟ گفت: رابطه مطالعات عرفان و مطالعات معنویت، به اصطلاح دانش منطق، «عام و خاص من‌وجه» است. این دو دانش در پاره¬ای از پرسش‌ها و سرفصل‌ها اشتراک دارند و در پاره‌ای دیگر، تمایز و تفاوت. مباحثی مانند بحران‌های روحی انسان جدید و کارکرد معنویت در این زمینه، جریان‌شناسی معنویت های نوظهور، طرح معنویت منهای خدا، طرح معنویت منهای باور به روز واپسین و معاد، بررسی امکان و ظرفیت¬های کاربردی سازی معنویت در عرصه‌های زندگی جدید اجتماعی؛ مانند معنویت در سازمان، معنویت در سلامتی و معنویت در ورزش، از جمله مباحث و سرفصل‌های اختصاصی دانش مطالعات معنویت به شمار می‌روند.  

وی اضافه کرد: طیف قابل‌توجهی از سرفصل‌های کلاسیک عرفان نظری و برخی پرسش های الهیاتی در سلوک و عرفان عملی از سرفصل های اختصاصی دانش عرفان قلمداد می¬گردد. در این میان، مسائلی مانند چگونگی برون‌رفت انسان از تنگنای مادی‌گرایی، چگونگی اعتلای روحی، پیش نیاز‌ها و ابزار‌ها و شیوه¬های خودشناسی و خودکاوی، مبدا و ریشه هستی انسان و غایت زندگی، بهبود رابطه انسان با موجودات عالم هستی از رهگذر اعتلای جان و روح از پرسش ها و سرفصل‌های مشترک این دو دانش به شمار می‌روند.  

استاد حوزه و دانشگاه در تبیین رابطه اخلاق و معنویت گفت: علم اخلاق، دانشی است که در ناحیه محمول گزاره های آن، یکی از این چهار زوج مفهومی به کار می¬رود: درست و نادرست، خوب و بد، باید و نباید و حق و مسئولیت. به عبارت دیگر، اخلاق یک علم تجویزی و عملی ناظر به حوزه پدیدار‌های مقدور و اختیاری است که اعم از صفات (ملکات)، افعال جوانحی (اعمال قلبی و باطنی) و افعال جوارحی (رفتار‌های بیرونی) است. از سوی دیگر، اگر معنویت (به ویژه نزد قائلان به وجود دانش معنویت) مربوط به حوزه عمل معرفی شود مناسبات میان اخلاق و معنویت قابل ترسیم خواهد بود. البته خوانش های مختلف از اخلاق براساس رویکرد‌ها و مکاتب گوناگون اخلاقی در این نسبت سنجی نقش دارد. به عنوان نمونه، «مدل اخلاق فضیلت برآمده از کتاب و سنت مبتنی بر رویکرد اخلاق عرفانی» پیوند وثیقی با معنویت پیدا می¬کند.  

سامان بخشیدن به سبک زندگی معنوی افراد، نیازمند «فقه و کلام» است

وی افزود: در یک تحلیل انسان – کنش‏شناسی، ساحت منش و انگیزش از میان سه ساحت وجودی آدمی، نقطه کانونی شکل‌دهی به شاکله است و در تعیین‏ انتخاب‏ها و تصمیم‏ گیری ‏های فرد تأثیر دارد. متناسب با این ساحت وجودی انسان، دانش اخلاق در میان علوم اسلامی سه گانۀ کلام، اخلاق و فقه، پرظرفیت‌ترین دانش اسلامی برای معناگروی و معنویت-پروری است که البته برای سامان بخشیدن به سبک زندگی معنوی افراد، نیازمند دو حلقۀ پس و پیش خود، یعنی فقه و کلام است.  

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی درباره «معنویت‌پژوهی اسلامی»، اظهار کرد: معنویت اسلامی مورد نظر ما عبارت است از ارتباط زنده، موثر و جهت بخش با کانون متعالی هستی برای دستیابی به حیات طیبه از رهگذر پاسخگویی به نیاز‌ها و کشش¬های فطری و متعالی وجود انسان بر پایه ایمان به تعالیم آخرین دین توحیدی که منبع انحصاری آن، قرآن و اهل بیت (ع) است. چنین معنویتی، زیست با امر قدسی را به شکل فردی محدود نمی¬کند، بلکه می‌خواهد همگان طعم حیات طیبه را بچشند و آن را به شکل جمعی و در یک گستره وسیع اجتماعی، تاریخی و تمدنی پیاده کند.  

«معنویت» مساوی با هرنوع دین‌داری نیست

حجت الاسلام علیزاده تأکید کرد: معنویت اسلامی در نگاه مورد نظر، مساوی با هرنوع دین‌داری نیست؛ بلکه نوعی از دین‌داری است که در آن انسان با امر مقدس ارتباط زنده برقرار می‌کند و این ارتباط را در بطن زندگی روزمره‌اش و در چارچوب عقلانی و مبتنی بر تعالیم قرآنی و سیره اهل‌بیت-علیهم‌السلام- پیگیری می‌نماید؛ لذا در این نوع دین‌داری مبارزه با استکبار، رفع بی‌عدالتی و از همه مهم‌تر، بسترسازی برای جامعه مهدوی اهمیت بسیاری پیدا می¬کند. پس چنین معنویتی سبب معناداری زندگی بوده و در عین حال، توأمان با پیشرفت، علم و مادیت و عدالت است.