به گزارش ایکنا، علیرضا میرزایی، استاد دانشگاه شهید محلاتی، دهم آذرماه در نشست علمی «موقف انسان در دنیا از نگاه علامه طباطبایی» که از سوی مجمع عالی حکمت اسلامی برگزار شد، با بیان اینکه این بحث به معنای همان انسان‌شناسی مصطلح در دنیا نیست، گفت: انسان محقق و متتبع وقتی کتاب رسائل علامه را می‌خواند غیر از رساله الانسان بعد الدنیا که خیلی روان و مستند به قرآن نوشته شده است می‌بیند کلیت ادبیات علامه طوری است که گویا نویسنده همه مراحل عرفان، برهان و مراتب دانشی را طی کرده است و از زاویه بالایی به این مباحث می‌نگرد.
وی افزود: انسان حس می‌کند علامه طباطبایی دریافت‌های فراتر از فهم عادی داشته است لذا ادبیات او هم در این بحث مغلق و تا حدودی مشکل است و صعوبت فهم دارد. علامه طباطبایی در مورد زیست اجتماع انسانی تأملات زیادی دارد.
میرزایی افزود: باز از مواردی که در نوشته‌های ایشان قابل بحث است، به نحوی برای انسان نوعی عاملیت جدی قائل است و گویی همه این‌ها را برساخته خود انسان می‌داند و از جایی که انسان نمی‌توانسته زیست غیراجتماعی داشته باشد همه این موارد هم در بستر اجتماع به وقوع پیوسته است لذا نقش انبیا کمرنگ است؛ آیا انبیا فقط نظم جوامع موجود دوره خود را جهت‌دهی کردند یا اینکه ورای آن وقتی آمدند، خودشان ساختارهای اجتماعی را ایجاد کردند؟
میرزایی با بیان اینکه عقل انسان نظام معایشی ولو به صورت دستورالعمل‌های نانوشته تدوین کرده است، گفت: انبیا که آمدند با یک قبیله و جامعه مواجه بودند لذا آن را در راستای اهداف متعالی خلقت جهت می‌دهند، این برداشت از دیدگاه علامه امکان‌پذیر است ولی نقش بنیادی انبیا خیلی از دیدگاه ایشان قابل احصاء نیست. نکته دیگر اینکه اموری که انسان اعتبار می‌کند تا جامعه نسق بیابد، براساس یکسری ضرورت‌ها بوده است.
تأکید بر اصالت اجتماع
وی با بیان اینکه علامه طباطبایی بر روی اصالت اجتماع و شخصیت و شأن آن تأکید زیادی دارد، افزود: همچنین انسان برای تعاملات و تفاهم خود با دیگران یکسری اعتباریات را تولید می‌کند به خصوص برای تعاونی که او بر آن تأکید فراوان دارد ولی این اعتباریات با همه نقش مثبتی که دارند واقعی نیستند و البته احکام واقعی را می‌گیرند و بر احکام غیر واقعی بار می‌شوند، درست مانند کلماتی که باعث تحریک عواطف و احساسات یک جمع می‌شود.
استاد دانشگاه شهید محلاتی با بیان اینکه به نظر می‌آید رسائل قبل از المیزان نوشته شده است و متأثر از آیت‌الله غروی اصفهانی(کمپانی) بوده است، افزود: از منظر علامه انسان در دنیا به یک زیست تعاونی متعادل نیاز دارد. ایشان در رسائل، صور را به دو دسته تقسیم کرده است؛ یک دسته مانند کوه و دریا و دشت و ... است که ما بهازای خارجی دارند و دسته دوم ما بهازای خارجی ندارند و براساس تصور به وجود می‌آیند و اگر در تصور نیایند در بیرون موجودیتی ندارند مانند ملک و ریاست و ...؛ ایشان این‌ها را امور وهیمه و تصوریه ولی ضروری می‌دانند؛ این معانی در جوامع مختلف با نگاه‌های مختلف، نسبی هستند مانند مالکیت و ریاست و مرئوسیت که برخی جوامع برای آن احترام قائلند ولی برخی خیر مانند کسانی که به آنارشیست معتقد هستند.
عضو گروه فلسفه اخلاق مجمع عالی حکمت اسلامی با بیان اینکه البته برداشت ما از آنارشیسم غلط است و آن را هرج و مرج می‌دانیم در حالی که اجرای داوطلبانه قانون بدون زور و اجبار است، گفت: البته لازمه حرف این افراد آن است که چون بخشی از جامعه همواره قانون‌گریز هستند، منجر به آنارشیسم می‌شود. علامه می‌گوید یک موجود مانند درخت و ... یکسری امور عارضی هم مانند حجم و رنگ و میوه و ... دارد که به ذات موجود ملحق هستند.
وی ادامه داد: این لحوق اقتضای ذات است لذا موجودات با محیط خود سازگار می‌شوند. ایشان به مفهوم اقتضای ذات و وجوب و حرمت اجتماعی می‌پردازد و آن را وارد قانونگذاری می‌کند و می‌گوید انسان یکسری امور را که منجر به نظم اجتماعی و تسهیل امور می‌شود می‌پذیرد ولی مواردی که با اقتضای ذات او هماهنگ نیست پس زده می‌شود.
نیازمندی انسان به اجتماع
میرزایی با بیان اینکه از دید وی انسان نیازمند اجتماع است وگرنه بعد از یک نسل نابود خواهد شد، افزود: انسان محاسبه کرده است که ابعاد نیازمندی او وسیع است و چون به تنهایی نمی‌تواند آن را برآورده کند لذا به محدودیت‌های اجتماعی تن داده است؛ یعنی اجتماع با اینکه طبیعی است ولی اجبار هم در آن هست زیرا از منظر وی انسان آزادی‌طلب طبیعتاً نمی‌خواهد آزادی او محدود شود و برای اینکه اجتماع بر تکامل روحی انسان آسیب نزند به قانون نیاز دارد. برای اینکه این قانون هم اجرا شود نیازمند مجری قانون هستیم.
وی افزود: انسان وقتی در اجتماع دست به تولید زد و مازاد تولید خود را مجبور است که بفروشد و تا زمانی که جامعه بسیط است با تبادل پایاپای می‌تواند این کار را انجام دهد ولی اگر خیلی وسیع شد باید ارزش کالای خود را بر چیزی دیگری به نام پول و سکه و ... منتقل کند؛ مثلاً زمانی سکه موضوعیت داشت و امروز پول آن هم در قالب چک و پول مجازی و ... .
میرزایی با بیان اینکه علامه در بخش دوم هدایت عمومی را مطرح کرده است، اضافه کرد: خداوند در نظام اجتماعی طوری برنامه دارد که انسان به کمال نوعی خود برسد؛ استناد ایشان هم به آیه «ربنا الذی اعطی کل شیء» است: به هر چیزی خلقت داد و هدایت کرد؛ البته انسان اگر به این هدایت بی‌اعتنا باشد، امکان سقوط به اسفل سافلین هم دارد.
عضو هیئت علمی داشگاه شهید محلاتی با بیان اینکه اولین چیزی که باعث این سقوط است لهو و لعب است و لعب چیزی است که غایتی جز خیال ندارد، تصریح کرد: از نظر ایشان همه این نظامات دنیوی، خیالی است ولی در عین حال برای اینکه انسان در دنیا بتواند زندگی هم داشته باشد فرموده است زینت و تفاخر و تکاثر اموال و فرزند است؛ وقتی انسان موقف دنیا را ترک کرد پوچی همه این نظامات اعتباری برای انسان شکوفا و ظاهر خواهد شد.
وی با اشاره به تعبیر قبل از اجتماع برای انسان در سخنان علامه، افزود: آیا می‌توان موقفی را تعیین کرده که انسان زندگی اجتماعی نداشته است و نشسته و فکر کرده که باید آن را ایجاد کند یا اینکه بگوییم انسان چون زیست اجتماعی داشته است ناظر به فردیت خود یک مدل و نسبت به اجتماع طور دیگری اعتبار کرده است. این مطلب در آثار علامه از اموری است که فهم آن دشوار است.
عضو گروه فلسفه اخلاق مجمع عالی حکمت اسلامی بیان کرد: البته در نظرات اندیشمندان دیگر داریم که انسان هیچ وقت فرصتی نیافته است که بنشیند و بگوید من مسائلی را برای فردیت خودم اعتبار کرده و برخی را برای اجتماع.
انتهای پیام