بازگشت دونالد ترامپ و چشم‌انداز ازسرگیری سیاست «فشار حداکثری» علیه تهران برنامه سیاست خارجی رئیس‌جمهور ایران که طرفدار تعامل است را پیچیده‌تر می‌کند؛ زیرا او باید نبرد سختی را در برابر تندروهای داخلی که مصمم به سدکردن مسیر او هستند، پیش ببرد.
به نوشته المانیتور، سیاست خارجی ایران پس پیروزی ترامپ آماده تغییرات احتمالی است. دولت اولش با دشمنی بی‌سابقه در تنش‌های چند ده‌ساله بین تهران و واشنگتن همراه بود.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران بارها تمایل خود برای تعامل با ایالات متحده به منظور احیای مذاکرات درباره سرنوشت توافق هسته‌ای ایران را ابراز کرده است؛ توافقی که راه‌حلی حیاتی برای کاهش بحران اقتصادی کشورش و تثبیت وضعیت مالی شکننده آن تلقی می‌شود.
در سال ۲۰۱۸، ترامپ از توافق هسته‌ای خارج شد و شوک‌های اقتصادی شدیدی به اقتصاد ایران وارد کرد. پس از آن، بازگشت تحریم‌های فلج‌کننده باعث کاهش شدید درآمدهای نفتی ایران، کاهش ارزش پول ملی و محدودیت شدید ظرفیت مالی این کشور برای پیگیری اهداف منطقه‌ای شد.
مهم‌تر از همه، زمانی که ترامپ دستور ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده فقید نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را صادر کرد، تنش‌ها به اوج خود رسید؛ اقدامی که تهران وعده انتقام از آن را داد. برای بسیاری از سیاستمداران ایرانی، بازگشت ترامپ یادآوری غم‌انگیزی از آن تقابل‌های پرمخاطره است.
اما بازگشت ترامپ همچنین نگرانی‌ها درباره شکاف عمیق داخلی بین دولت اصلاح‌طلب پزشکیان و حلقه‌های افراطی که علناً عزم خود را برای سدکردن هر گونه تعامل با دولت آمریکا اعلام کرده‌اند را افزایش داده است.
در اولین واکنش پزشکیان به پیروزی ترامپ در روز چهارشنبه، او سعی کرد لحن بی‌تفاوتی را اتخاذ کند، اما تأکید داشت که تهران همچنان آماده تعامل با دنیای خارج است.
خدمت یا خیانت؟
تهدیدات از سوی جناح‌های تندرو علیه تلاش‌های پزشکیان برای «حتی در نظر گرفتن» مذاکرات با رئیس‌جمهور منتخب آمریکا در هفته گذشته شدت یافته است؛ زیرا آن‌ها چنین حرکتی را «خیانت به خون شهید سلیمانی» و خدشه به حیثیت جمهوری اسلامی می‌دانند.
رسانه‌های محافظه‌کار صراحتاً به پزشکیان گوشزد کرده‌اند «تنها موضوعی» که می‌تواند با ترامپ درباره آن صحبت کند، «برنامه‌های ایران برای انتقام خون شهید سلیمانی» است. برای آن‌ها، دشمنی ترامپ دلیل کافی برای مقاومت در برابر هرگونه تلاش دیپلماتیک است؛ رویکردی که از سوی شخصیت‌های سیاسی قدرتمندی که به طور تاریخی نقش زیادی در سیاست‌گذاری ایران داشته‌اند و هنوز کنترل کامل پارلمان، قوه قضائیه و سایر نهادهای کلیدی را در دست دارند، تکرار می‌شود.
فرماندهان تأثیرگذار در سپاه پاسداران نیز آماده‌اند تا هرگونه تلاش از سوی پزشکیان برای پیشبرد دیپلماسی طرفدار غرب را مسدود کنند. در زمان ریاست‌جمهوری حسن روحانی، هنگامی که او از «دستاورد» توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۵ خوشحال بود، سپاه پاسداران موشکی پس از دیگری، با شعارهای عبری که نابودی اسرائیل را وعده می‌دادند، رونمایی کرد.
مصلحت، مهم‌ترین عامل
با این حال، صداهای عمل‌گرا تلاش می‌کنند تا جنبه مثبت بازگشت ترامپ را برجسته کنند. محمدجواد ظریف در شبکه اجتماعی اکس اعلام کرد:
«امیدواریم که وعده داده شده، دولت آینده (آمریکا) بر ضد جنگ ایستادگی کند». ظریف که در آمریکا تحصیل کرده، مشاور ارشد سیاست خارجی پزشکیان است و در دوران وزارت خارجه‌اش، معمار توافق هسته‌ای بود.
به طور مشابه، تحلیلگران طرفدار پزشکیان با استدلال‌های خود به مقابله با استدلال تندروها درباره قبح مذاکره پرداخته‌اند. مصلحت می‌تواند حتی مذاکره با دشمنان قسم‌خورده را ضروری کند. آن‌ها به طرف مقابل یادآوری می‌کنند که چگونه تهران علی‌رغم کشته‌شدن صدها هزار ایرانی، با صدام حسین، رئیس‌جمهور وقت عراق در دوران جنگ هشت‌ساله مستقیماً وارد مذاکره شد.
برخی دیگر نیز معتقدند که بازگشت ترامپ تهدیدی غیرقابل غلبه نبوده و خصوصاً با توجه به اظهارات عمومیش در خصوص تمایل به توافق با جمهوری اسلامی، می‌تواند یک فرصت تلقی شود. برخی از چهره‌های اصلاح‌طلب اشاره کرده‌اند که با کمی انعطاف، تهران می‌تواند از شکافی که ممکن است بین ترامپ و متحدان سنتی آمریکا در اروپا ایجاد شود، بهره‌برداری کرده و به تعامل با آن‌ها برای بهبود روابط اقتصادی بپردازد.
ریسک نارضایتی عمومی
پزشکیان با شعار عمل‌گرایی به قدرت رسید و وعده داده که با بازکردن پنجره‌های ایران به جامعه جهانی، راه‌حلی برای رهایی از بحران‌ها ارائه خواهد داد که کلید آن، احیای توافق هسته‌ای است.
هنوز مشخص نیست که آیا ظهور دولت جدید ترامپ منجر به احیای استراتژی «فشار حداکثری» او خواهد شد یا نه. اما اگر این امر با فشارهای بی‌وقفه از سوی مخالفان تندرو در تهران همراه شود، می‌تواند به معنای یک مسیر پرچالش برای پزشکیان باشد و آرزوهای او برای نجات اقتصاد ایران از طریق دیپلماسی هسته‌ایش را به هم بریزد.
به گزارش اکوایران، چنین چشم‌اندازی می‌تواند وفاداران او را دلسرد کرده و موجب ایجاد نارضایتی در میان مردم گسترده‌تر شود؛ کسانی که با دشوارترین مشکلات اقتصادی روزمره ناشی از تحریم‌های آمریکایی و فساد داخلی دست و پنجه نرم کرده‌اند.
∎