کیست تخمدان کیسه‌ای پر از مایع یا مواد نیمه‌جامد است که درون یا روی یک یا هر دو تخمدان تشکیل می‌شود. تخمدان‌ها اندام‌های کوچکی در لگن هستند که سلول‌های تخمک را نگه می‌دارند و هورمون‌هایی مانند استروژن و پروژسترون را می‌سازند.
کیست تخمدان راست و چپ انواع مختلفی دارند که بیشترشان بدون درد و بی‌ضرر (کیست تخمدان خوش‌خیم) هستند. معمولا کیست تخمدان علائمی‌ایجاد نمی‌کند و احتمالا متوجه وجودشان در بدن نخواهید شد؛ مگراینکه متخصص در طول معاینه معمول لگن یا به‌کمک روش تصویربرداری، آن را پیدا کند. به‌ندرت، کیست تخمدان عوارضی ایجاد می‌کند. برنامه‌ریزی منظم برای معاینات لگنی و صحبت با دکتر کیست تخمدان درباره علائمی‌که ممکن است تجربه کنید هم می‌تواند به جلوگیری از هرگونه مشکل کمک کند.
کیست تخمدان چه علائمی‌دارد؟
کیست‌های تخمدان کوچک هستند و در بیشتر موارد هیچ علامت و علائمی‌ندارند. در بعضی از مواقع که این کیست‌ها بزرگتر می‌شوند ممکن است که نشانه‌هایی داشته باشند. این علائم و نشانه‌ها عبارتند از:
- پریودهای دردناک
- درد لگن یا درد مبهم در کمر
- درد هنگام مقاربت (دیسپارونی)
- احساس نفخ در قسمت پایین شکم
این علائم نشان دهنده وضعیتی به نام کیست تخمدان هستند که در بعضی از مواقع با چاقی و ناباروری همراه است. از سایر علائم سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌توان به هیرسوتیسم (افزایش رشد موهای بدن) و مشکل در کاهش وزن هم اشاره کرد. بنابراین با بروز هریک از این علائم نیاز است که برای درمان به پزشک متخصص زنان مراجعه کرد.
در خانم‌های مبتلا به سندروم تخمدان پلی کیستیک، احتمال خطر برای نوزاد پس از زایمان وجود دارد. ممکن است نوزاد پس از تولد در بخش مراقبت‌های ویژه قرار بگیرد و حتی جان خود را در حین یا بلافاصله پس از تولد از دست بدهد. این احتمال هنگامی افزایش می‌یابد که زایمان چند قلو باشد.
علت کیست تخمدان چیست؟
تخمک گذاری یکی از علت‌های اصلی بروز کیست تخمدان سمت چپ و راست است. اما علل دیگری هم وجود دارند که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر هستند:
- کیست تخمدان اندومتریوز
- تولیدمثل غیرطبیعی سلولی
- بیماری التهابی لگن
هریک از این علائم می‌تواند به کیست تخمدان منجر شد. بنابراین باید به پزشک مراجعه کرد تا بررسی‌های اولیه و معاینات انجام شود.
تشخیص کیست تخمدان
علائم کیست تخمدان در بعضی از مواقع با بارداری یکی است. از این رو پزشکان ابتدا باردار بودن را مورد بررسی قرار می‌دهند و در صورتی که جواب آزمایش منفی باشد برای تشخیص کیست اقدام می‌کنند. اما بهترین روش‌های تشخیص کیست تخمدان به شرح زیر هستند:
- معاینه لگن؛ پزشک، لگن را بررسی می‌کند تا هرگونه توده یا تغییری مورد بررسی قرار گیرد.
- اولتراسوند یا سونوگرافی؛ از طریق تصویربرداری می‌توان اندام‌های داخلی بدن را مشاهده کرد و هرگونه تغییرات روی کیست تخمدان‌ها را مورد بررسی قرار داد.
- لاپاراسکوپی؛ این روش تشخیصی در اتاق عمل انجام می‌شود. پزشکان از طریق دوربین یک برش داخل شکم ایجاد می‌کنند تا اندام‌های تولید مثل و حفره لگن را مشاهده کنند.
دقت داشته باشید که آزمایش خون تشخیص دقیقی برای کیست تخمدان نیست. اما در بعضی از مواقع که پزشک مشکوک به سرطان تخمدان باشد برای اندازه گیری سطح آنتی ژن سرطانی 125 (CA-125) در خون این آزمایش تجویز می‌شود.
پیشگیری از کیست تخمدان
با توجه به تحقیقات انجام شده، مصرف داروهای حاوی هورمون می‌تواند تخمک گذاری را متوقف کند. از این رو بازگشت کیست‌های خاص کاهش پیدا می‌کنند. اما بهتر است که هر یک از دلایل بروز کیست‌های تخمدان را بررسی کرد و پزشک را در جریان قرار داد. همچنین معاینات منظم لگن هم می‌تواند از بروز کیست تخمدان جلوگیری کند و در صورت بروز کیست، اقدامات درمانی را سریع انجام داد.
درمان کیست تخمدان چگونه است؟
روش‌های درمانی مختلفی برای برطرف کردن کیست تخمدان وجود دارند. اما پزشک با توجه به سن و شرایط کیست بیمار، روش درمانی را تجویز می‌کند. روش‌های درمانی شامل موارد زیر می‌شوند:
- زیر نظرگرفتن وضعیت
- استفاده از دارو
- جراحی
اینکه کدام یک از این روش‌های درمانی برای بیمار استفاده شود تنها به تشخیص پزشک مرتبط خواهد بود. از این رو باید برای مراجعه به پزشک زنان به بهترین متخصص‌ها مراجعه کنید.
زیر نظرگرفتن وضعیت
بعضی از کیست‌های عملکردی تخمدان بدن اینکه درمانی صورت گیرد، بهبود پیدا می‌کنند. اگر کیست عملکردی باشد، پزشک تنها با زیر نظر گرفتن و معاینات اولیه می‌تواند وضعیت را بررسی کند. پزشک برای هفته‌های متوالی از سونوگرافی برای پیگیری وضعیت این نوع کیست تخمدان استفاده می‌کند تا شرایط به خوبی بررسی شوند.
داروهای کیست تخمدان
پزشک با بررسی وضعیت کیست تخمدان احتمال دارد که داروهای حاوی هورمون را برای توقف تخمک گذاری تجویز کند. قرص‌های ضدبارداری از جمله متداول‌ترین داروهای هورمونی برای درمان کیست تخمدان هستند.
جراحی کیست تخمدان
اگر کیست تخمدان با علائم زیاد و نشانه‌های بزرگتر شدن همراه باشد. احتمال اینکه روش دارو درمانی پاسخگوی بیماری نباشد زیاد است. از این رو جراحی کیست تخمدان عنوان می‌شود. نوع عمل جراحی تخمدان با توجه به اندازه کیست تجویز می‌شود. با انجام سونوگرافی می‌توان بهترین گزینه جراحی را تجویز کرد که مهم‌ترین آن‌ها به شرح زیر هستند.
لاپاراسکوپی: پزشک یک برش کوچک در شکم وارد می‌کند و از طریق یک دوربین چسبیده به لوله نازک جراحی را انجام می‌دهد.
لاپاراتومی: در صورتی که کیست بزرگ باشد و پزشک احتمال بروز سرطان را بدهد، متخصص از روش لاپاراتومی استفاده می‌کند تا گزینه‌های درمانی بررسی شوند.
درمان خانگی کیست تخمدان
هنگامی که بیمار تحت درمان‌های دارویی است می‌تواند از روش‌های خانگی برای بهبود سریع تر اوضاع استفاده کند. بعضی از روش‌های خانگی موثر در مدیریت علائم کیست تخمدان عبارتند از:
- ماساژ
- ورزش و کشش
- گرما
- تکنیک‌های آرامش
- داروهای بدون نسخه
همچنین داروهای ضدالتهابی غیر استروئیدی هم می‌توانند درد کیست تخمدان را کاهش دهند و گرفتگی‌های پریودی را درمان کنند. اما برای اینکه از بهترین روش‌های درمان کیست تخمدان بهره‌مند شوید باید به متخصص زنان مراجعه کنید.
عوارض کیست تخمدان
بیشتر کیست‌های تخمدان خوش خیم هستند و به طور طبیعی از بین می‌روند. اما کیست‌هایی که توده ایجاد می‌کنند باید از روش‌های درمان گفته شده استفاده کنند تا عوارض جانبی کاهش پیدا کنند. به طور کلی در صورتی که کیست تخمدان به موقع درمان نشود با عوارضی همراه است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- توده‌های کیستیک سرطانی در تخمدان‌ها
- پیچ‌خوردگی تخمدان
- قطع خون‌رسانی به تخمدان
- درد شدید و خونریزی داخلی تخمدان
همچنین از دیگر عوارض کیست تخمدان می‌توان به خطر ابتلا به عفونت اشاره کرد. بنابراین برای بهبود وضعیت بیماری باید سریع به پزشک زنان مراجعه کرد تا درمان سریع‌تر انجام شود.
تشخیص و درمان اختلالات سیستم تولید مثل زنان، مشاوره جنسی و بارداری، تخصص دکتر زنان و زایمان است. از مهم‌ترین وظایف دکتر زنان می‌توان به مراقبت‌های پیش و بعد از زایمان، مراقبت‌های پس از زایمان، مدیریت درد زایمان و مشاوره باروری اشاره کرد. متخصص زنان و زایمان به درمان بیماری‌هایی مثل عفونت‌های زنان، اندومتریوز، پولیپ رحم، فیبروم رحم، پره‌اکلامپسی، سندروم تخمدان پلی‌کیستیک می‌پردازد.