جوان آنلاین: فردین علیخواه، جامعه‌شناس در کانال تلگرامی خود نوشته‌ای را با عنوان «مسیریابی به بهای ویرانی هویت محله‌ای» به اشتراک گذاشت. او نگاشته است: این روز‌ها تقریباً روی داشبرد اغلب ماشین‌هایی که در سطح شهر تردد می‌کنند، شاهد مانیتور یا تلفن همراهی هستیم که نقشه‌ای در صفحه نمایش آن‌ها دیده می‌شود و راننده با هدایت مسیریاب آنلاین در حال حرکت به سوی مقصد است.

از زوایای مختلف جامعه‌شناختی می‌توان به تحلیل و بررسی مسیریاب‌های آنلاین پرداخت. اساساً هر فناوری جدید را باید از قاب پیامد‌های اجتماعی تحلیل کرد. معمولاً در درس جامعه‌شناسی شهری با دانشجویان درخصوص پیامد‌های اجتماعی این مسیریاب‌ها گفتگو می‌کنیم. برای مثال حس داشتن همراه برای برخی از رانندگان تنها و حتی دلتنگی برای گوینده در زمان استفاده نکردن از مسیریاب، گسترش بیگانگی شهری، تقلیل شهر به نقشه گرافیکی، زمینه‌های تبدیل دستیار سخنگوی مسیریاب به انسان و تبدیل انسان (راننده) به روبات و تضعیف حّس مکان، از آن جمله‌اند. البته بیان این پیامد‌ها به معنای ندیده گرفتن پیامد‌های مثبت مسیریاب‌ها نیست. موضوع این نوشته ویرانی هویت‌های محله‌ای است که در شهر رشت به سرعت در حال وقوع است. 

نکته شایان توجه آن است که با گسترش زندگی کلانشهری هویت‌های محله‌ای کم و بیش در معرض تهدید قرار می‌گیرند، ولی ورود و فراگیری استفاده از مسیریاب‌ها و دقت نکردن شرکت‌های سازنده به پیامد‌های اجتماعی آن چنین تهدیدی را جدی‌تر می‌نماید؛ بیشتر توضیح می‌دهم. 

خیابان تعریف و انواع مشخصی دارد. برای مثال تقسیم خیابان به اصلی و فرعی یکی از آنهاست. در مطالعات شهری، کوچه هم تعریف مشخصی دارد. معمولاً در محلات قدیمی رشت و هر محله دیگری، کوچه‌ها یکی از مؤلفه‌های هویت‌های محله‌ای هستند. تردد ساکنان محلی در کوچه‌ها، درنگ و گپ‌وگفت بین آنان، نشستن کسبه و دوستان آنان در کناره کوچه‌ها، فروش محصولات محلی از سوی زنان کشاورز، دوره‌گرد‌هایی که با ساکنان محلی بگوبخند دارند و سال‌هاست آشنای ساکنینند، همگی نمایانگر هویت‌های محله‌ای است. این تصاویر هم تقویت‌کننده روابط اجتماعی‌اند و هم از نظر روانی آثار مثبتی بر ساکنان دارد. 

مسئله این نوشته آن است که شرکت‌های سازنده مسیریاب‌ها هیچ توجهی نه به تفاوت‌های بین انواع خیابان و کوچه‌ها دارند و نه به این امر آگاهند که هدایت رانندگان به مقاصد مختلف از دل این کوچه‌ها و خیابان‌های فرعی چگونه حیات و هویت محله‌ای را ویران خواهد کرد. این ایده را بپذیریم که مسیر عبور ماشین‌ها برای رفتن به مقصد خیابان است خیابان! بیایید فرض کنیم که هدایت رانندگان از طریق خیابان‌های فرعی نیز اشکالی نداشته باشد، ولی متأسفانه سوق دادن راننده به مقصد از طریق کوچه‌های باریک با کارکرد کاملاً محله‌ای باعث شده است تا بافت هویتی محلات دچار اختلال جدی شود. در واقع خیابان بار خودش را بر کوچه تحمیل کرده است، کوچه نحیفی که تحمل این بار سنگین را ندارد. 

خیابان‌های اصلی مملو از ماشین‌ها شده است. بعد نوبت به خیابان‌های فرعی رسید که این روز‌ها مملو از ماشین‌ها شده است. حالا نوبت به کوچه‌ها رسیده با فرماندهی و هدایت مسیریاب‌هایی که فقط به رضایت مشتری خود فکر می‌کنند و فقط به این فکر می‌کنند که مشتری هر چه سریع‌تر به مقصد برسد، هویت دارد فدای سرعت می‌شود. ماشین‌ها صدای موسیقی را بلند کرده‌اند تا در داخل ماشین سرزندگی ایجاد کنند، ولی نمی‌دانند که با عبور از این کوچه‌های نزار محله را از سرزندگی می‌اندازند. 

من به نگاه پیرزنان و پیرمردانی در این کوچه‌های گرم (سابق) فکر می‌کنم که پس از آدرس‌دهی مسیریاب‌های آنلاین، کوچه را ناامن و ناایمن می‌بینند و از گوشه پنجره نظاره‌گر ماشین‌هایی هستند که همگی غریبه‌اند و رانندگانی که به مسیریاب خود چشم دوخته‌اند. من به کودکانی فکر می‌کنم که به دلیل هجوم و غرش ماشین‌ها دیگر در کوچه بازی نمی‌کنند، به زنانی فکر می‌کنم که در کوچه جرئت ایستادن و گفتگو و احوالپرسی با همسایه را ندارند، چون ماشین‌ها به فکر زودتر رسیدن به مقصد و نجات از ترافیک سنگین خیابانند. 

شرکت‌های محترم سازنده مسیریاب، شما در مقابل زوال حیات اجتماعی شهر هم مسئولیت دارید!