به گزارش خبرنگار ایلنا، با توجه به اهمیت دسترسی به میزان دقیق عوامل آلاینده هوا و پایش و تحلیل آن در تصمیم گیری‌های مدیریتی و به منظور مدیریت صحیح، انجام اقدامات مناسب و به هنگام و برنامه‌ریزی در سطح استان از جمله مدیریت و پیشگیری پدیده گردوغبار، کارگروه اضطرار آلودگی هوا، جلسات مدیریت بحران و ... نیازمند دسترسی به داده‌های برخط ایستگاه‌های ثابت سنجش کیفیت هوا در تمام نقاط شهری و آسیب‌پذیر استان است.

ریزگردها و گردوغبار مهمترین عوامل آلایندگی هوا

مدیرعامل مؤسسه محیط‌زیستی بوم فناوران مرکزی با بیان اینکه ریزگردها و گردوغبار از مهمترین عوامل آلایندگی هوا هستند، گفت: ریزگردهای دارای منشاء داخلی و خارجی و به خصوص ریزگردهای با منشأ کویری اخیر در سطح کشور به ویژه در استان‌های قم و مرکزی حاصل چندین عامل طبیعی و انسانی هستند. خاک‌های رسی و شنی مناطق کویری به دلیل سبک بودن و قابلیت جابجایی بالا، منبع اصلی تولید ریزگردها محسوب می‌شوند.

حمیدرضا مهاجرانی در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، افزود: برای کاهش ریزگردهای با منشأ کویری نیاز به اقدامات جامع و هماهنگ در زمینه‌های مدیریت منابع آب، حفاظت از پوشش گیاهی و کاهش تأثیرات منفی فعالیت‌های انسانی است. در این راستا، ارتقاء آگاهی عمومی و همکاری‌های بین‌المللی در مناطق مشترک کویری می‌تواند به کاهش این پدیده کمک کند. این اقدامات باید حاصل برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت باشد.

وی ادامه داد: مناطق کویری به دلیل عدم وجود پوشش گیاهی کافی، تحت تأثیر بادهای قوی قرار دارند باعث جابجایی ذرات خاک و تولید ریزگردها می‌شود. از سوی دیگر دوره‌های طولانی خشکسالی باعث کاهش رطوبت خاک و گیاهان می‌شود که به نوبه خود باعث افزایش گردوغبار در هوا می‌شود. تغییرات در الگوهای بارش و دمای هوا می‌تواند به افزایش تبخیر و کاهش رطوبت خاک کمک کند که این امر به تولید ریزگردها کمک می‌کند.

استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی به تولید ریزگردها کمک می‌کند

مدیرعامل مؤسسه محیط‌زیستی بوم فناوران مرکزی اظهار داشت: فعالیت‌های انسانی مانند چرای بی‌رویه دام، قطع درختان و کشاورزی نامناسب باعث تخریب پوشش گیاهی می‌شود که نقش مهمی در تثبیت خاک دارد. استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و سطحی باعث کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و در نتیجه خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه‌ها می‌شود که به تولید ریزگردها کمک می‌کند.

مهاجرانی به موضوع گسترش شهرها و صنایع به عنوان دیگر عامل بزرگ تولید ریزگردها اشاره داشته و تصریح کرد: گسترش شهرها و صنایع بدون در نظر گرفتن استانداردهای محیط‌زیستی باعث تخریب زیست‌بوم‌های طبیعی و افزایش تولید ریزگردها می‌شود. تبدیل اراضی طبیعی به زمین‌های کشاورزی، صنعتی و مسکونی باعث کاهش پوشش گیاهی و افزایش بیابان‌زایی می‌شود و در نتیجه تولید ریزگردها را افزایش می‌دهد.

وی با تأکید بر اینکه با یک سری اقدامات عمومی و اجتماعی می‌توان تا حدودی معضل آلودگی هوا را کنترل کرد، بیان داشت: باید در نظر داشت که اقدامات ترافیکی، شامل محدود کردن تردد خودروهای شخصی و تشویق به استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی می‌تواند به کنترل آلودگی‌ها کمک کند. چنین اقداماتی می‌تواند به کاهش آلودگی هوا ناشی از سوخت‌های فسیلی یاری دهد، چرا که در بهبود کیفیت هوا و کاهش ریزگردها مؤثر است.

ضرورت پایش ریزگردها در شهرهایی که با این معضل درگیر هستند

مدیرعامل مؤسسه محیط‌زیستی بوم فناوران مرکزی به ضرورت پایش ریزگردها در شهرهایی که با این معضل درگیر هستند اشاره داشته و تأکید کرد: تجهیز مراکز پایش موجود در شهر اراک و سایر شهرهای در معرض ریزگرد به ابزارهای دقیق و پیشرفته برای اندازه‌گیری و نظارت بر سطح ریزگردها و آلودگی هوا از مواردی است که باید به آن پرداخته شود. این مراکز می‌توانند اطلاعات دقیقی را در خصوص وضعیت هوا و تغییرات آن ارائه دهند که برای برنامه‌ریزی و اجرای اقدامات کنترلی بسیار مفید است.

مهاجرانی ابراز داشت: احیای حوضه‌های آبخیز با استفاده از تکنیک‌های مختلف مانند ساخت سدها، ایجاد پوشش گیاهی و کنترل فرسایش خاک می‌تواند به حفظ منابع آبی و کاهش ریزگردها کمک کند. این اقدامات باعث تثبیت خاک و جلوگیری از جابجایی ذرات خاک می‌شود. افزایش فضای سبز می‌تواند در کاهش ریزگردها تأثیرگذار باشد. گیاهان می‌توانند ذرات گردوغبار را جذب کنند و کیفیت هوا را بهبود بخشند. این موضوع شامل کاشت درختان در حاشیه جاده‌ها، پارک‌ها و فضاهای عمومی نیز می‌شود.

وی اضافه کرد: طرح آمایش سرزمین باید به طور مداوم بروزرسانی شود تا با تغییرات محیطی و جمعیتی همگام باشد. این موضوع شامل ارزیابی مستمر منابع‌طبیعی، تنظیمات قوانین و مقررات، و برنامه‌ریزی برای استفاده بهینه از زمین و منابع طبیعی است. توسعه و شهرسازی پایدار به معنای طراحی و ساخت شهرهایی که کمترین تأثیر منفی را بر محیط‌زیست دارند. این موضوع شامل استفاده از مواد ساخت‌وساز دوستدار محیط‌زیست، ایجاد زیرساخت‌های سبز و ترویج استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر است.

همکاری با سایر کشورها در زمینه کاهش ریزگردها بسیار مهم است

مدیرعامل مؤسسه محیط‌زیستی بوم فناوران مرکزی به موضوع برگزاری نشست‌های بین‌المللی اشاره کرده و گفت: برگزاری نشست‌های بین‌المللی و همکاری با سایر کشورها برای تبادل تجربیات و دانش در زمینه کاهش ریزگردها و مدیریت منابع‌طبیعی بسیار مهم است. این نشست‌ها می‌تواند به توسعه راهکارهای جدید و به اشتراک‌گذاری بهترین روش‌ها کمک کند. اجرای موفقیت‌آمیز این برنامه‌ها نیازمند همکاری و هماهنگی بین نهادهای مختلف، حمایت‌های مالی و فنی دولت و مشارکت فعال جوامع محلی است.

مهاجرانی به موضوع روش‌های نوین مدیریت منابع‌طبیعی در راستای کنترل و کاهش ریزگردها اشاره داشته و افزود: با برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از روش‌های نوین مدیریت منابع‌طبیعی، می‌توان به حفظ و احیای مراتع و همچنین جلوگیری از ایجاد کانون‌های بحرانی گردوغبار دست یافت. در این راستا امید است دولت چهاردهم توجه ویژه‌ای به این برنامه‌ها و حل اساسی مشکل ریزگردها داشته باشد.

وی ادامه داد: اطلاع‌رسانی و آموزش، در خصوص تأثیرات ریزگردها و روش‌های کاهش آن‌ها می‌تواند آگاهی عمومی را افزایش دهد. این موضوع شامل توزیع بروشورهای آموزشی، برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی و برگزاری کارگاه‌ها و سمینارهای آموزشی است. در شرایط بحرانی که میزان ریزگردها افزایش می‌یابد، توزیع ماسک می‌تواند به کاهش تأثیرات منفی ریزگردها بر سلامت افراد کمک کند. این ماسک‌ها باید به طور رایگان و با هزینه کم در دسترس عموم قرار گیرند. 

آسیب‌های ریزگردها نزدیک به 70 هزار میلیارد ریال برآورد شده است

نماینده اراک، کمیجان و خنداب در مجلس با بیان اینکه ریزگردها سبب بحران در بخش‌های مختلف می شوند، گفت: آسیب‌هایی که ریزگردها به بخش‌های مختلف از جمله سلامت مردم، فعالیت صنایع و کشاورزی وارد می‌کند، نزدیک به 70 هزار میلیارد ریال برآورد شده است. ریزگردها تنها به کشاورزی خسارات جدی وارد کرده، بلکه بسیاری از ماشین‌آلات صنایع را نیز دچار آسیب کرده است. از سوی دیگر مردم به صورت مستقیم و غیرمستقیم متأثر از این وضعیت هستند.

سید محمد جمالیان در گفت‌وگو با خبرنگار ایلنا، افزود: منطقه سراجه در استان قم، حدود 106 هزار هکتار وسعت دارد. از این میزان وسعت 32 هزار هکتار این منطقه بحرانی برای ایجاد ریزگردها قلمداد شده و 3500 هکتار آن نیز منطقه فوق بحرانی ایجاد ریزگردها به شمار می‌رود. برای اینکه بتوان وضعیت بحرانی سراجه را ساماندهی و مدیریت کرد، اعتباراتی نزدیک به 20 هزار میلیارد ریال بودجه نیاز دارد. باید چنین بودجه‌ای تأمین شود تا بتوان از بحران را کنترل کرده و از آسیب‌های بیشتر جلوگیری کرد.

وی به شرایط جغرافیایی منطقه سراجه قم و تأثیرات آن بر آلودگی‌های پی در پی استان مرکزی و شهر اراک اشاره کرده و ادامه داد: منطقه سراجه در مرز بین استان‌های قم، اصفهان و سمنان قرار دارد و بیشترین ریزگردی که استان مرکزی را متأثر می‌کند، از ناحیه این منطقه است. بیشترین حوضچه‌های غبار و و ریزگردهایی که این روزها شهرهایی مانند اراک را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد، از سوی منطقه سراجه و بحران‌های ناشی از این منطقه است.

ریزگردهای سراجه قم سبب بحران آلودگی هوا در استان‌های همجوار شده است

نماینده اراک، کمیجان و خنداب در مجلس اظهار داشت: در این رابطه جلسه‌ای با حضور نمایندگان اصفهان، سمنان، البرز، قم و نماینده تهران در مجلس، نمایندگان سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور و همچنین نمایندگان سازمان مدیریت بحران کشور برگزار شد. در این جلسه عنوان شد ریزگردهای منطقه سراجه قم، سبب بحران آلودگی هوا و گردوغبار در استان‌های همجوار شده است و آنها نیز درگیر این مسئله شده‌اند.

جمالیان تصریح کرد: نتیجه‌ای که در جلسه مذکور به دست آمد این بود که به هر ترتیب آسیب‌هایی که به مردم و به بخش‌های مختلف از جمله صنایع و کشاورزی وارد می‌شود، بسیار بیشتر از میزان بودجه‌ای است که می‌توان برای ساماندهی وضعیت منطقه سراجه در نظر گرفت. خروجی جلسه فوق این بود که به زودی جلسه‌ای با حضور استانداران استان‌های مذکور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور برگزار شود و بودجه لازم را تأمین اعتبار شود.

وی به ضرورت تأمین اعتبارات لازم برای ساماندهی منطقه سراجه قم و کنترل ریزگردهای ناشی از این منطقه اشاره کرده و بیان داشت: اگر بودجه مورد نظر تأمین اعتبار شود، در بازه زمانی حدود 3 ماه می‌توان با اقدامات فنی و تخصصی مانند کاشت گیاهان سازگار با شرایط منطقه، ایجاد بادشکن‌های غیرزنده، مالچ‌پاشی غیر ارگانیک و سایر اقداماتی از این دست، وضعیت این منطقه را ساماندهی کرده تا از بحران‌های ناشی از آن جلوگیری شود.

بخش دیگری از ریزگردها ناشی از تالاب میقان اراک است

نماینده اراک، کمیجان و خنداب در مجلس تأکید کرد: بخش دیگری از ریزگردهای موجود که سبب بحران و آلودگی‌های پی در پی شده، ناشی از تالاب میقان اراک است. این تالاب حدود 10 هزار هکتار است که این منطقه نیز بخشی از چشمه‌های ریزگردها را تشکیل می‌دهد. برای ساماندهی وضعیت تالاب میقان نیز اعتباراتی نزدیک به یک هزار میلیارد تومان بودجه نیاز دارد تا بتوان وضعیت را ساماندهی کرد.

جمالیان به بحران‌های اقلیمی که بر اثر کنش‌ها و واکنش‌های طبیعت به وجود می‌آید اشاره کرده و ابراز داشت: موضوع دیگر این است که متأسفانه طبیعت نیز به سمت ایجاد بحران‌های پی در پی می‌رود. با توجه به بحران‌های آبی و خشکسالی‌هایی که وجود دارد، مسئله ریزگردها در یک مقطع خاص حل‌وفصل نخواهد شد. بلکه باید اقدامات ساماندهی و مدیریت بحران در این خصوص تداوم داشته باشد تا بحث ریزگردها کنترل شود.

گزارش: شایسته سلامی